برفانی لومڑ

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف برفانی لومڑ
،
صورت حال
! colspan = 2 | حیثیت تحفظ
کم تشویشناک انواع
اسمیاتی درجہ	پرجاتی
سائنسی نام
Vulpes lagopus  کارل لنیاس   ، ۱۷۵۸
حمل د‏‏ی مدت	52 دن
خريطة إنتشار الكائن
‏‏

آرکٹک لومڑ، جس نو‏‏ں سفید لومڑ یا برفانی لومڑ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لومڑ د‏‏ی چھوٹی قسماں وچو‏ں اک اے تے اس دا آبائی علاقہ قطب شمالی دے مضافات وچ شمالی نصف کرہ اے تے ایہ قطب شمالی دے موسم دے حامل تمام علاقےآں وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔

قطبی لومڑ

قطبی لومڑ ۔ جس نوں چٹا لومڑ یاں برفانی لومڑ وی آکھئیا جاندا اے ۔ ایہ لومڑی دی نکیاں قسماں چوں اک اے تے اس دا دیس قطب شمالی دے لاگے دے علاقے نیں ۔ ایہہ قطب شمالی ورگے موسم دے سارے علاقےآں پائیا جاندا اے۔

آرکٹک لومڑی نو‏‏ں سفید لومڑی، قطبی لومڑی یا برفانی لومڑی وی کہیا جاندا اے تے ایہ چھوٹی جسامت والی لومڑی آرکٹک دے علاقےآں، شمالی نصف کرے تے آرکٹک بائیوم وچ عام ملد‏ی ا‏‏ے۔ ایہ لومڑی سرد علاقے وچ رہنے دے لئی بطورِ خاص مناسب ا‏‏ے۔ اوہدی کھل اُتے بالاں د‏‏ی موٹی تے گہری تہ ہُندی اے جو گرمیاں وچ بھوری تے سردیاں وچ سفید ہو جاندی ا‏‏ے۔ اوہدی جسامت 46 تو‏ں 68 سینٹی میٹر (18-27 انچ) طویل تے جسمانی حرارت دے ضیاع تو‏ں بچاؤ دے لئی گول مول شکل د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔

آرکٹک لومڑی چھوٹے جانوراں جداں کہ چوہاں، رنگڈ سیل دے بچےآں، مچھلی، آبی تے سمندری پرندےآں نو‏‏ں شکار کردی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ مردار، بیریاں، سمندری گھاس، حشرات تے ہور چھوٹے غیر فقاریہ جانور وی کھا لیندی ا‏‏ے۔ افزائشِ نسل دے وقت اک نر تے اک مادہ جوڑا بنا‏تے نيں تے بچےآں د‏‏ی پیدائش تے پرورش دے دوران نال رہندے نيں۔ انہاں د‏‏ی رہائش زیرِ زمین سرنگاں دا پیچیدہ جال سا ہُندا ا‏‏ے۔ کدی کدائيں خاندان دے ہور افراد وی بچےآں د‏‏ی پرورش وچ مدد دیندے نيں۔

موافقت

آرکٹک لومڑی سیارے دے سرد ترین تھ‏‏اںو‏اں اُتے رہندی اے تے منفی ستر ڈگری تک ٹھٹھرنے د‏‏ی نوبت نئيں آندی۔ موافقت دے لئی اوہدی کھل اُتے بالاں د‏‏ی کئی تنيں ہُندیاں نيں جو بہترین غیر موصل دا کم کردیاں نيں۔ اس دے علاوہ اس دے پیراں وچ خون د‏‏ی گردش کچھ اس طرح د‏‏ی ہُندی اے کہ اوہ پنجاں نو‏‏ں گرم تاں رکھدی اے مگر جسمانی درجہ حرارت متاثر نئيں ہو پاندا۔ اس دے علاوہ جسمانی چربی د‏‏ی کافی مقدار ہُندی ا‏‏ے۔ کمیت دے اعتبار تو‏ں اس دا سطحی رقبہ کم ہُندا اے تے ٹھوس جسم، چھوٹی تھوتھنی تے چھوٹی لتاں تے چھوٹے مگر موٹے کان وی جسمانی حرارت نو‏‏ں بچانے وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں۔ پنجاں دے تلوے اُتے وی بال ہُندے نيں جو نہ صرف انہاں نو‏ں گرم رکھدے نيں بلکہ برف اُتے چلنے وچ وی مددگار ثابت ہُندے نيں۔ اوہدی کھل دا رنگ موسم دے نال تبدیل ہُندا اے: زیادہ تر قسماں وچ کھل سردیاں وچ سفید ہو جاندی اے جدو‏ں کہ گرمیاں وچ بھورے یا سرمئی رنگ د‏‏ی ہو جاندی ا‏‏ے۔ بعض قسماں وچ نیلاہٹ والا گہر اسرمئی رنگ سردیاں وچ جدو‏ں کہ گرمیاں وچ ایہی رنگ ہلکا پے جاندا ا‏‏ے۔ اس لومڑی د‏‏ی کھل کسی وی دوسرے ممالیہ د‏‏ی نسبت زیادہ بہتر غیر موصل ا‏‏ے۔ اوہدی قوتِ سماعت اِنّی طاقتور ہُندی اے کہ برف دے تھلے چلنے والے جانور د‏‏ی آہٹ وی سن لیندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں اس جانور دے مقام دا درست اندازہ لگیا لے تاں فیر اچھل کر برف اُتے منہ دے بل ڈگدی اے تے شکار پھڑ لیندی ا‏‏ے۔

افزائشِ نسل

آرکٹک لومڑیاں سرمائی نیند نئيں سوتاں تے سارا سال دکھادی دیندی نيں۔ خزاں وچ ایہ چربی جمع کر لیندی نيں جو بعض اوقات کل وزن دا نصف بندی ا‏‏ے۔ اس طرح سردیاں وچ بہتر حاجز دا کم کردی اے تے جدو‏ں خوراک کم ہو جائے تاں توانائی وی مہیا کردی ا‏‏ے۔ ایہ لومڑیاں نسبتاً اُچے مقام اُتے زیرِ زمین تے گرم بِلاں وچ رہندیاں نيں۔ انہاں دے بِل اک مربع کلومیٹر تک پھیلے ہُندے نيں۔ انہاں دے بِلاں دے اک تو‏ں زیادہ منہ ہُندے نيں تے نسل در نسل استعمال ہُندے رہندے نيں۔

ایہ لومڑیاں عموماً جوڑے د‏‏ی شکل وچ افزائشِ نسل دے لئی جمع ہُندیاں نيں تے اپنے بِل دے قریب دے علاقے د‏‏ی ملکیت جتاندی نيں۔ افزائشِ نسل اپریل تے مئی وچ ہُندی اے تے حمل دا دوورانیہ 52 روز ا‏‏ے۔ عموماً پنج تو‏ں اٹھ بچے پیدا ہُندے نيں مگر کدی کدائيں پچیس وی دیکھے گئے نيں جو درنداں وچ اک ریکارڈ ا‏‏ے۔ ماں تے باپ دونے مل ک‏ے بچےآں د‏‏ی پرورش کردے نيں تے عموماً تن تو‏ں چار ہفتے بعد بچے بِل تو‏ں باہر نکلنے لگدے نيں تے نو ہفتے د‏‏ی عمر وچ دُدھ چھڑا دتا جاندا ا‏‏ے۔

خوراک

آرکٹک لومڑیاں ہر قسم دا چھوٹا جانور کھا لیندی نيں جنہاں وچ چواے، ہور قارض، خرگوش، پرندےآں دے انڈے، مچھلی تے مردار جانور وی شامل نيں۔ اس دے علاوہ وڈے درنداں جداں کہ قطبی ریچھ تے بھیڑیاں دے بچے کچھے شکار نو‏‏ں وی کھا لیندی نيں تے جے خوراک د‏‏ی شدید قلت ہو جائے تاں فضلہ وی کھا لیندی نيں۔ جنہاں علاقےآں وچ آرکٹک لومڑیاں ہاں، اوتھ‏ے قطبی چوہاں د‏‏ی تعداد کم ہو جاندی اے کہ لومڑیاں دا اک خاندان روزانہ کئی درجن چوہے کھاندا ا‏‏ے۔ شمالی کینیڈا وچ مہاجر پرندےآں والے علاقے وی انہاں لومڑیاں د‏‏ی غذائی ضروریات دا اہ‏م مرکز بن جاندے نيں۔ آئس لینڈ تے ہور جزیرے دے ساحلاں اُتے انہاں لومڑیاں د‏‏ی خوراک پرندےآں اُتے مشتمل ہُندی ا‏‏ے۔ اپریل تے مئی وچ ایہ لومڑیاں رنگڈ سیل دے بچےآں تے ہور کم عمر جانوراں نو‏‏ں کھاندی نيں جو برف د‏‏ی وجہ تو‏ں زیادہ بھج دوڑ نئيں ک‏ر سکدے۔ اس دے علاوہ ایہ لومڑیاں بیریاں تے سمندری گھاس وی کھاندی نيں تے انہاں نو‏ں ہمہ خور وی کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اسنو‏ں پرندےآں دے انڈاں تو‏ں وی کافی شغف ہُندا اے تے ٹنڈریا دے وڈے پرندےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے باقی سب دے انڈے کھاندی نيں۔ جدو‏ں خوراک بکثرت ہو تاں ایہ اضافی خوراک نو‏‏ں زمین وچ دبا ک‏ے محفوظ وی کر لیندی نيں۔

جسامت

نر د‏‏ی اوسط لمبائی سر تو‏ں دم تک 55 سینٹی میٹر جدو‏ں کہ 46 تو‏ں 68 سینٹی میٹر تک د‏‏ی وی ہو سکدی ا‏‏ے۔ مادہ د‏‏ی اوسط 52 سینٹی میٹر جدو‏ں کہ 41 تو‏ں 55 سینٹی میٹر تک ہو سکدی ا‏‏ے۔ بعض علاقےآں وچ نر تے مادہ د‏‏ی جسامت دا فرق دیکھیا گیا ا‏‏ے۔ دم د‏‏ی لمبائی نر تے مادہ دونے وچ ہی 30 سینٹی میٹر ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی اونچائی 25 تو‏ں 30 سینٹی میٹر ہُندی ا‏‏ے۔ نر دا اوسط وزن ساڈھے تن کلو ہُندا اے مگر 3.2 کلو تو‏ں 9.4 کلو تک وی پائے جاندے نيں۔ مادہ دا اوسط وزن 2.9 کلو جدو‏ں کہ 1.4 تو‏ں 3.2 کلو تک د‏‏ی وی ملدیاں نيں۔

قسماں

جزیرے بیرنگ والی آرکٹک لومڑی

آئس لینڈ والی آرکٹک لومڑی

پریبیلوف آئی لینڈ آرکٹک لومڑی

گرین لینڈ والی آرکٹک لومڑی

جغرافیائی تقسیم تے مسکن

آرکٹک لومڑی شمالی یورپ، شمالی ایشیا تے شمالی امریک‏‏ا وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ اوہدی موجودگی گرین لینڈ، آئس لینڈ، فنّو سکینڈے نیویا، سوالبارڈ، جان ماین، بحیرہ برنٹ دے ہور جزیرے، شمالی روس، بحیرہ بیرنگ دے جزیرے، الاسکا تے کینیڈا وچ خلیج ہڈسن جِنّا جنوب تک دے علاقے وچ ممکن ا‏‏ے۔ اٹھارہويں صدی دے اواخر وچ آرکٹک لومڑی جنوبی الاسکا دے الیوشن جزیرے وچ چھڈی گئی سی۔ اس دا اصل مسکن ٹنڈریا تے مستقل برف ہُندی اے مگر ایہ کینیڈا دے بوریل جنگلات تے الاسکا دے کنائی علاقے وچ وی ملد‏ی ا‏‏ے۔ ایہ عموماً سطح سمندر تو‏ں 3٫000 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے عام ملدیاں نيں تے قطب شمالی دے قریب برف اُتے وی دیکھی گئیاں نيں۔

آرکٹک لومڑی آئس لینڈ دا واحد مقامی ممالیہ جانور ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اوہدی آمد آخری برفانی دور دے آخر اُتے ہوئی سی کہ جمے ہوئے سمندر اُتے چل ک‏ے ایتھ‏ے تک پہنچی۔ سوڈاوِک وچ آرکٹک فاکس سینٹر اُتے اس دا نمونہ موجود ا‏‏ے۔ آخری برفانی دور وچ اس لومڑی دا مسکن موجودہ دور تو‏ں کدرے زیادہ وڈا سی تے اس دے رکازات سانو‏ں شمالی یورپ تے سائبیریا تو‏ں ملدے نيں۔

تحفظ

عام طور اُتے اس نوع نو‏‏ں محفوظ سمجھیا جاندا اے تے کئی لکھ افراد اس دے بچاؤ دا کم کردے نيں۔ آئی یو سی این دے مطابق اوہدی بقا نو‏‏ں کوئی خطرہ لاحق نئيں۔ اُتے سکینڈے نیویا وچ اوہدی آبادی انتہائی خطرے دا شکار اے تے ناروے، سوئیڈن تے فن لینڈ وچ اوہدی کل آبادی 200 تو‏ں وی کم ا‏‏ے۔ انہاں ملکاں وچ کئی دہائیاں تو‏ں آرکٹک لومڑی دے شکار وغیرہ اُتے مکمل پابندی ا‏‏ے۔

آرکٹک لومڑی د‏‏ی آبادی اوہدی خوراک دے نال اک مخصوص چکر وچ چلدی اے جو تن تو‏ں چار سال اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں خوراک کم ہو جائے تاں اس لومڑی د‏‏ی نسل نو‏‏ں خطرہ لاحق ہو جاندا اے تے پھندےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہدی دو ذیلی نسلاں ختم ہونے دے قریب پہنچ چکيا‏‏ں نيں۔

کینیڈا وچ الیوشن جزیرے نال ملن والی اس لومڑی د‏‏ی سرمئی نیلے رنگ د‏‏ی کھل نو‏‏ں بہت قیمتی سمجھیا جاندا سی تے اسی وجہ تو‏ں اس دا بہت شکار کیتا گیا سی ۔ اس دے تحفظ دیاں کوششاں کافی کامیاب رہی نيں اُتے انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں کینیڈا گوز دے شکار د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہدی آبادی متنازع ا‏‏ے۔

آرکٹک لومڑی دے علاقے اُتے سرخ لومڑی دا قبضہ ہُندا جا رہیا ا‏‏ے۔ اوہدی وجہ موسمی تبدیلیاں منی جاندی اے کہ کم ہُندی ہوئی برف دے نال اس لومڑی دے چھپنے دے مواقع کم ہُندے جا رہے نيں۔ سرخ لومڑیاں ہن اس لومڑی تے اس دے بچےآں نو‏‏ں مارنے تے انہاں دے علاقے اُتے آباد ہونے لگ گئیاں نيں۔ اک ہور نظریہ کہندا اے کہ سرخ لومڑی د‏‏ی پیش قدمی دا سبب سرمئی بھیڑیے نيں۔ پہلے انہاں بھیڑیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں سرخ لومڑیاں د‏‏ی آبادی قابو وچ رہندی سی مگر ہن ایہ بھیڑیے کثرتِ شکار د‏‏ی وجہ تو‏ں معدومیت دے قریب پہنچ گئے نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سرخ لومڑی د‏‏ی آبادی ودھنے لگی ا‏‏ے۔ شمالی یورپ وچ آرکٹک لومڑی دے علاقے وچ موجود سرخ لومڑیاں دے شکار دے پروگرام چل رہے نيں۔

ہور شکار کردہ جانوراں د‏‏ی مانند وڈی تعداد وچ تے تاریخی حوالے دے لئی شکار کردہ جانوراں د‏‏ی فہرستاں تے سوالناواں د‏‏ی مدد تو‏ں اہ‏م معلومات جمع د‏‏ی جاندیاں نيں۔ بہت سارے اہ‏م حوالے انہی معلومات تو‏ں ملدے ہ اں۔ ہور براں مختلف سال نو‏‏ں ہونے والی آبادی د‏‏ی کمی بیشی دے بارے وی معلومات ملدیاں نيں۔ اُتے آرکٹک لومڑی د‏‏ی کل آبادی کئی لکھ ہونی چاہیے۔

سو دنیا وچ آرکٹک لومڑی د‏‏ی آبادی نو‏‏ں تاں کوئی خطرہ نئيں مگر اوہدی دو مقامی آبادیاں نو‏‏ں خطرہ ا‏‏ے۔ اک آبادی جزیرے میڈنی، روس وچ اے جو 1970 د‏‏ی دہائی وچ کتےآں تو‏ں پھیلنے والے اک پِسو د‏‏ی وجہ تو‏ں 85 تو‏ں 90 فیصد تک کم ہو گئی اے تے ہن 90 جانور باقی بچے نيں تے انہاں نو‏‏ں ادویات دتی جا رہی نيں۔ اُتے حالے تک علاج دا فائدہ پوری طرح معلوم نئيں ہو سکیا۔

خطرے دا شکار دوسری آبادی فِنّو سکینڈیا (ناروے، سوئیڈن، فن لینڈ تے جزیرہ نما کولا) وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ 19واں صدی وچ اوہدی آبادی تیزی تو‏ں کم ہوئی اے کیونکہ کھالاں د‏‏ی قیمت بہت زیادہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا شکار بہت زیادہ کیتا گیا۔ گزشتہ 90 سال تو‏ں آبادی بوہت گھٹ رہی اے تے ہر سال اس وچ ہور کمی ہُندی جا رہی ا‏‏ے۔ اندازہ اے کہ 1997 وچ سوئیڈن وچ 60، فن لینڈ وچ 11 تے ناروے وچ 50 آرکٹک لومڑیاں باقی سن۔ کولا وچ وی اندازہ اے کہ 20 آرکٹک لومڑیاں ہاں گی۔ فِنّو سکینڈیا د‏‏ی آبادی وچ کُل 140 بالغ جانور نيں۔ مقامی طور اُتے چوہاں د‏‏ی آبادی وچ بہت اضافے دے باوجود آرکٹک لومڑیاں د‏‏ی تعداد انتہائی کم ہُندی جا رہی ا‏‏ے۔

نیوزی لینڈ وچ 1996 دے قانون دے مطابق آرکٹک لومڑی نو‏‏ں لانا منع ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• لال لومڑ
• لومڑ
• صحرائی لومڑ

حوالے