سلطنت عثمانیہ دا زوال
.svg){kind=small} سلطنت عثمانیہ دی تاریخ
|
|---|
| عروج (1299ء – 1453ء) |
| توسیع (1453ء – 1683ء) |
| جمود (1683ء – 1827ء) |
| زوال (1828ء – 1908ء) |
| خاتمہ (1908ء – 1922ء) |
| ہور ویکھو: |
| فتح قسطنطنیہ |
| دور لالہ |
| دور تنظیمات |
| پہلا آئینی دور |
| دوسرا آئینی دور |
| یورپ وچ جنگاں |
| روس دے خلاف جنگاں |
| مشرق وسطی وچ جنگاں |
عثمانی سلطنت دا دور زوال نوں مورخاں جدید دور وی قرار دیندے نیں ۔ اس دور وچ سلطنت نے ہر محاذ اُتے شکست کھادی تے اس دیاں سرحداں سکڑدیاں چلیاں گئیاں تنظيمات (اصلاحات) دے باوجود مرکزی حکومت دی ناکامی دے باعث انتظامی عدم استحکام پیدا ہویا۔
قوم پرستی دا عروج
[سودھو]19 ویں صدی دے دوران سلطنت عثمانیہ سمیت کئی ملکاں وچ قوم پرستی نوں عروج نصیب ہویا۔ نسلی قوم پرستی دی لعنت انہاں مغربی نظریات وچ سب توں اہم سی جو اس دوران سلطنت عثمانیہ وچ وارد ہوئے۔ اس دوران کئی انقلابی سیاسی جماعتاں وی وجود وچ آ گئیاں۔ مملکت وچ آئے دن ودھدا ہویا بگاڑ دیاں جتھے ہور کئی وجہاں سن اوتھے ای زوال دی اہم ترین وجوہات وچ قوم پرستی دا پھیلاؤ وی شامل اے۔ اس عرصے وچ 1892ء وچ یونان نے آزادی حاصل کیتی تے اصلاحات وی ڈینیوب دیاں امارتاں وچ قوم پرستی نوں نہ روک سکیاں تے 6 عشریاں توں نیم خود مختار انہاں علاقیاں سربیا، مونٹی نیگرو، بوسنیا، ولاچیا تے مالڈووا نے وی 1875ء وچ سلطنت توں آزادی دا اعلان کر دتا تے 1877ء دی روس ترک جنگ دے بعد سربیا، رومانیا تے مونٹی نیگرو نوں باقاعدہ آزادی مل گئی تے بلغاریہ نوں خود مختاری عطا کر دتی گئی البتہ بلقان دیاں ہور ریاستاں بدستور عثمانی قبضے وچ رہیاں۔ زوال دے اسے دور وچ سربیا دے اک یہودی یہودا سولمن الکلائی نے صیہون ول واپسی تے اسرائیل دی آزادی دا نظریہ پیش کیتا۔
تنظیمات
[سودھو] مکھ لیکھ لئی ویکھو: دور تنظیمات |
دور تنظیمات (1839ء تا 1876ء) وچ آئینی اصلاحات دا اک سلسلہ متعارف کرایا گیا جس دے نتیجے وچ اک نسبتاً جدید فوج، بنکاری نظام دی اصلاحات نافذ ہوئیاں تے جدید کارخانے قائم ہوئے۔
1856ء وچ خط ہمایوں دے ذریعے نسل و مذہب توں بالاتر ہو کے تمام عثمانی شہریاں نوں برابری دا درجہ دینے دا اعلان کیتا گیا۔ مسیحی اقلیتاں نوں وی خصوصی حقوق عطا کیتے گئے جداں 1863ء وچ آرمینیائی دانشوراں دی مرتب کردہ 150 شقاں دے ضابطہ قنون دے تحت منظورہ شدہ دیوان نظام نامۂ ملت آرمینیان (Armenian National Constitution)۔ اصلاحات دے اس دور دی سب توں اہم بات اوہ دستور سی جو قانون اساسی کہلاندا سی جسنوں نوجوانان عثمان نے تحریر کیتا تے 23 نومبر 1876ء نوں نافذ کیتا گیا۔ اس دے ذریعے تمام شہریاں دے لئی اظہار رائے دی آزادی تے قنون دی نظر وچ برابری عطا کیتیاں گئیاں۔
پہلا آئینی دور
[سودھو]| مکھ لیکھ لئی ویکھو: عثمانی سلطنت دا پہلا آئینی دور |
سلطنت دا پہلا آئینی دور (عثمانی ترک زبان: برنجی مشروطیت دوری) مختصر رہیا لیکن اس دے نتیجے وچ جو نظریہ فروغ پایا اوہ مغربی جامعات وچ تعلیم پانے والے نوجوانان عثمان نامی اصلاح پسند گروہ دے مطابق ایہ سی کہ اک آئینی بادشاہت مملکت دے ودھدے ہوئے مسائل دا خاتمہ کر سکدی اے۔ 1876ء وچ فوجی تاخت دے ذریعے سلطان عبدالعزیز (1861ء تا 1876ء) مراد پنجم دے حق وچ دستبردار ہو گئے۔ مراد پنجم ذہنی معذور سی تے چند مہینے وچ ای عہدے توں ہٹا دتا گیا۔ انہاں دے ممکنہ جانشاں عبد الحامد ثانی (1876ء تا 1909ء) نوں اس شرط اُتے بادشاہت سنبھالنے دی دعوت دتی گئی کہ اوہ آئینی بادشاہت نوں تسلیم کرے گا جس اُتے انہاں نے 23 نومبر 1876ء نوں عمل وی کیتا۔ لیکن پارلیمان صرف دو سال قائم رہی تے سلطان نے اسنوں معطل کر دتا تے بعد ازاں پارلیمان نوں طلب کرنے دے لئی انہاں اُتے دباؤ پایا گیا۔ پر قنون اساسی دے اثرات کافی حد تک کم ہو گئے۔
اس عرصے وچ سلطنت نوں بیرونی جارحیت تے قبضہ گیری دے خلاف اپنے دفاع دے حوالے توں شدید خطرات دا سامنا رہیا۔ 1798ء وچ فرانس نے مصر اُتے قبضہ کر لیا۔ 1877ء دی روس ترک جنگ وچ شکست دے بعد برلن کانگریس وچ حمایت دے صلے وچ 1878ء وچ قبرص پٹے اُتے برطانیہ دے حوالے کرنا پیا۔ سلطنت اپنے مسائل نوں خود حل کرنے دے قابل نہ رہی تے مختلف یورپی ملکاں دی مداخلت تے اتحاد دے ذریعے اس دے مسائل حل ہونے پئے مثال دے طور اُتے جنگ کریمیا جس وچ عثمانیاں نے روس دے خلاف برطانیہ تے فرانس نال اتحاد کیتا۔ حالانکہ اس عرصے وچ اسنوں "یورپ دا مرد بیمار" کہیا گیا لیکن معاشی طور اُتے سلطنت دی بد حالی دا سبب اس دی ترقی پزیر معیشت وچ نئيں سی بلکہ اوہ ثقافتی خلا سی جو اسنوں یورپی قوتاں توں الگ کیتے دیندا سی۔ اقتصادی مسائل اصل وچ بیرونی سامراجیت تے ابھردی ہوئی داخلی قوم پرستی ورگے مسائل توں نہ نمٹ پانے دی وجہ توں سن۔