Vai al contenuto

Monfrin

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Na veja carta 'd Casà, un-a dle sità prinsipaj dël Monfrà setentrional

Ël monfrin a l'é un dij dialèt dël piemontèis oriental. A l'ha soa rèis ëstòrica ant lë stat dël Marchesà dël Monfrà, dont continuità teritorial e polìtica a l'é a la fondamenta dla creassion dla comun-a lenghìstica monfrin-a. Coma ij confin dël Marchesà, 'cò coj dël monfrin a son pitòst balarin e a l'é soèns malfé marché an manera sigura andoa a finissa 'l monfrin e andoa ch'a taco sò avzin. A l'ha 'cò un gran nùmer ëd varietà, tant che pì che d'un dialèt monfrin soèns as sent parlé dij dialèt monfrin coma 'd n'ansema plural ëd vàire parlà locaj.

Fonética e grafìe

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ël monfrin a l'ha sò son fiamengh, ch'a l'é dàit da na combinassion d'acsan e variassion gramaticaj rispet a la koiné. La schwa monfrin-a a Casà a l'ha un pijn ésit an A, visadì che a tuti j'efet un ëd Casà a les la Ë dla koiné coma na A fàita e finìa (gavà cole anans dle dobie, es. ghëddo). Ant soe bande meridionaj ël monfrin a dòvra la A tònica velarisà con pijn èsit an Ò, ëdcò ant ij përnòm, che quindi a son-o coma ò-i è. Për coste rason la gent dle vire a dòvra dle grafìe che a scrivo O e A andoa la grafìa stàndard piemontèisa a buta na schwa (Ë) e na A. Comsëssìa as peul ëscriv-se 'l monfrin an grafìa normal sensa gnun problema, a basta mach visesse 'd coma un parlant nativ monfrin a les certe litre.

Grafìe atestà

[modìfica | modifiché la sorgiss]
  • Dumini Badalin a scriv l'artìcol indeterminà an fonétich, coma an In paisan; për la L rotacisà dl'artìcol definì fomnin a dòvra la forma ra (com ant la poesìa Ra mé sgnora) ma për sòlit a dòvra la forma canònica la.
  • Sergio Nebbia a l'ha fasse na grafìa soa për sò Dizionario monferino, dedicà an particolar a le parlà ëd Castel d'Anon, Ser e Rochëtta Tane. La grafìa a l'é dzortut fonética, basà ansima a la parlà anonèisa. A arzulta nen che sta grafìa a l'abia mai dovrala gnun àutr autor.

Ant ël monfrin ch'as parla a Casà ij verb dla

Tàule 'd coniugassion

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ël present indicativ

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Arlevà a Casal Monfrà. A son marcà colorà le bande dle përson-e ch'a l'han drocà ël përnòm verbal piemontèis dovrà ant la koiné, ën tnisend mach j'artìcoj eufònich.

Përson-a Essi Avej Prima con. Seconda con. Tersa con.
mi son j'heu parl scriv part
ti t'é t'ha 't parli të scrivi 't parti
lu l'é l'ha ël parla ël scriv ël part
noj soma j'oma parloma scrivoma partoma
voj sei j'avei parlèi scrivìi partìi
lor i son a j'han i parlo i scrivo i parto

Artìcol indefinì

[modìfica | modifiché la sorgiss]

A resta tut somà regolar, che al fomnin a fa na e al mascolin a fa un. Ma coma sempe an piemontèis la U inissial ëd l'artìcol indefinì as les nen u, e se a Turin sta U a la ven na A an Casà a la ven na I. L'artìcol indeterminà mascolin monfrin quindi a son-a in, e nen an ò ën coma an koiné general.

Dumini Badalin st'artìcol-sì a lo scrivìa an grafìa fonética. Ël Dizionario monferrino dël Nebbia buta in e ina. Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla):

Paròla Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia
Lìber un lìbar in lìbar in lìber
Minìster un minìstar in minìstar vos nen presenta ant sël dissionari
Borich un borich in borich in burich
Dòna na dòna na dòna ina dòna
Crava na crava na crava ina crava
Scoela na scoela na scoela vos nen presenta ant sël dissionari
Tomàtica na tomàtica na tomàtica ina tumàtica

Artìcol definì

[modìfica | modifiché la sorgiss]
  • Singolar: ël mascolin a fa ël, ël fomnin a fa la. Dumini Badalin a dòvra la forma la, gavà quand a rend ij cas ch'a ven-o da 'nt la rotacisassion dla consonant ch'a riva ant ël meridion dël Monfrà, che a rend con ra.
  • Plural: ël mascolin regolar a fa ij, ël fomnin fa ël.
    • Ecession: le forme an consonant compòsta mascolin-a a fan , coma ant la koiné, ma an monfrin la régola as estend ëdcò al fomnin (quindi nen le stra, ma jë stra).

NOTA! A venta ten-e present che an monfrin la Ë as les a, quindi la forma ël an monfrin a son-a al.

Ël Dizionario monferrino dël Nebbia a buta

  • mascolin
    • al, el dovrà për ij nòm ch'as anandio për b, c dura, f, g dura, m, p, q, w (ant soa grafìa sòn a resta na u con valor ëd mesa consonant)
    • gnun-a forma con na corispondensa automàtica për
    • u dovrà për ij nòm ch'as anandio për d, l, n, r, s, t, z, c mòla e g mòla
    • i coma artìcol plural.
  • fomnin
    • la, che a ven al an forma plural
    • l' dadnans a vocal, che a ven agli al plural (pr'esempi L'ania -> Agli ànij)

Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla):

  Singolar Plural
Paròla Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia
Lìber ël lìber ël lìbar u lìber ij lìbar ij lìbar i lìber
Minìster ël minìstar ël minìstar - ij minìstar ij minìstar -
Fnoj ël fnoj ël fnoj al fnug jë fnoj jë fnoj i fnug
Dòna la dòna la/(ra) dòna la dòna ël dòni ël dòni al dòni
Crava la crava la/(ra) crava la crava ël cravi ël cravi al cravi
Scoela la scoela la/(ra) scoela - jë scoeli jë scoeli -
Tomàtica la tomàtica la/(ra) tomàtica la tumàtica ël tomàtichi ël tomàtichi al tumàtichi

Agetiv e përnòm possessiv

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ël monfrin a smon djë scostament da 'nt la gramàtica clàssica dla koiné: l'artìcol dadnans al possessiv an koiné as dòvra mach për le forme përnominaj, nopà che j'agetiv possessiv l'artìcol a 'l l'han nen. An monfrin ëd Casà l'artìcol as dòvra bele che sempe.

Singolar Plural
Mascolin Fomnin Mascolin Fomnin
Ël mè La mè Ij mè Ël mè
Ël tò La tò Ij tò Ël tò
Ël sò La sò Ij sò Ël sò
Ël nòst La nòstra Ij nòst Ël nòstri
Ël vòst La vòstra Ij vòst Ël vòstri
Ël sò La sò Ij sò Ël sò

Esempi: ël mè quaderni, la tò boata, ij sò parochian, ël vostri ombreli

Ij nòm arferì a la parentela a l'han dj'ecession.

  • A pari, mari, fradè, sorela e via andanda al singolar a-j va nen l’articol.
    • Esempi, mè pari, sò mari, nòst fradè, vòstra sorela

L'artìcol a 'l lo manten-o anveci për ël plural. Esempi: ël nòstri mari, ël sò cugnaij , ël mè soreli.

Agetiv e përnòm dimostrativ

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Sempe arlevà a Casà, ël monfrin a smon le relassion spassiaj elencà ambelessì sota:

Anformassion da controlé!

Ël contribut anònim original a l'avìa na grafìa pitòst balarin-a. A scrivìa però libbar e galijna, e a ventrìa controlé se sòn da bon a-j corispond a na chèich variant fonética casalèisa ò s'a l'era mach un boro.
Për piasì, chi ch'a peul ch'a contròla e ch'a gava via stë stamp na vira ch'a l'ha verificà. Mersì.


Distansa Singolar Plural
  Mascolin Fomnin Mascolin Fomnin
Vzin a chi ch'a 'l parla is sa si si
Distant da chi ch'a 'l parla col cola coj coli

Esempi:

  • is quàdar, sa galin-a, si lìbar, si dòni
  • col quàdar, cola galin-a, coj lìbar, coli dòni

Për ël plural al mascolin a resto invarià coma sòlit an piemontèis, mentre 'nveci për ël fomnin a cambio la final da a a i. Esempi: cesa = cesi, comessa = comessi.