Zatrwian

Zatrwian
	; Zatrwian zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	ołownicowate
Rodzaj	zatrwian
	Nazwa systematyczna
	Limonium Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Limonium vulgare Mill.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zatrwian (Limonium Mill.) – rodzaj roślin kwiatowych z rodziny ołownicowatych. Wyodrębnia się tu ok. 350^[4] do ponad 600^[5] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje rozległe obszary, głównie w strefach umiarkowanych obu półkul^[5]. Większość gatunków występuje w pasie od Wysp Kanaryjskich przez śródziemnomorski rejon Europy i Afryki do wschodniej Azji (Japonia, Tajwan). Nieliczne gatunki rosną w Ameryce Północnej i Południowej, południowej Afryce i Australii. Wiele gatunków jest odpornych na zasolenie gleb, toteż porastają solniska, przybrzeża słonych jezior i mórz. Przeważnie też dobrze tolerują suchy klimat i słabe gleby, w tym górskie. Są owadopylne^[6].

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.

Morfologia

Pokrój: Przeważnie byliny o wysokości 10–70 cm, rzadko rośliny jednoroczne i (głównie z Wysp Kanaryjskich) krzewy do 1 m wysokości. Łodyga bywa oskrzydlona^[6].
Liście: Pojedyncze, od 1 do 30 cm długości i 5–100 mm szerokości, zgrupowane w rozetę, zwykle skórzaste^[6].
Kwiaty: Drobne (4–10 mm), pięciopłatkowe, przeważnie różowe, fioletowe lub purpurowe, tylko u nielicznych gatunków białe lub żółte. Zebrane po kilka w niewielkich kłosach na rozgałęzieniach łodygi. Pięć działek kielicha jest zrośniętych w 5-nerwową, papierzastą rurkę. Pręciki w liczbie 5 wyrastają z nasady płatków. Słupek z 5 szyjkami zakończonymi wąskimi znamionami^[6].
Owoce: Jednonasienne, zamknięte w trwałym, papierzastym kielichu^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Rodzaj z rodziny ołownicowatych (Plumbaginaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie ołownicowatych należy do podrodziny Staticoideae plemienia Staticeae^[7].

Wykaz gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju zatrwian.

Zastosowanie

Korzenie zatrwianu ze względu na dużą zawartość tanin były tradycyjnie wykorzystywane w garbarstwie (zwłaszcza L. gmelinii i L. latifolium)^[4], a także do produkcji czarnej, różowej, żółtej i zielonej farby stosowanej do barwienia skór i dywanów.
Szereg gatunków cieszy się dużą popularnością w ogrodnictwie jako rośliny ozdobne^[4].

Gatunki uprawiane w Polsce^[8]^[9]

zatrwian dwunerwowy^[9], z. dwużyłkowy^[10] Limonium binervosum (G.E.Sm.) C.E.Salmon
zatrwian Gmelina Limonium gmelini (Willd.) Kuntze
zatrwian Gougeta Limonium gougetianum (Girard) Kuntze
zatrwian rozłożysty^[9], z. gałęzisty^[10] Limonium ramosissimum (Poir.) Maire
zatrwian stokrotkolistny Limonium bellidifolium (Gouan) Dumort.
zatrwian szerokolistny Limonium latifolium (Sm.) Kuntze ≡ L. platyphyllum Lincz.
zatrwian wrębny Limonium sinuatum (L.) Mill.
zatrwian zwyczajny Limonium vulgare Mill.

Tradycyjnie zaliczane są tu także uprawiane gatunki, klasyfikowane współcześnie do odrębnych rodzajów (druga nazwa naukowa – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online)^[5]:

zatrwian Suworowa Limonium suworowii (Regel) Kuntze ≡ Psylliostachys suworowii (Regel) Roshkova
zatrwian tatarski Limonium tataricum Mill. ≡ Goniolimon tataricum (L.) Boiss.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 529, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Limonium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-12].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 96. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 116. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 554-555. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).

Bibliografia

A. R. Horwood, 1919: British Wild Flowers – In Their Natural Haunts Vol2-4. The Gresham Publishing Co [1]
Wielka Encyklopedia Sowiecka, 1970-1977, hasło: Кермек.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[mabb-4] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 529, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[powo-5] Limonium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-12].

[philips-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 96. ISBN 0-333-74890-5.

[7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[gawrys-9] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 116. ISBN 978-83-925110-5-2.

[grabowska-10] B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 554-555. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]