Zając stepowy
| Lepus tolai[1] | |||||
| P. Pallas, 1778 | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
zając stepowy | ||||
| Podgatunek |
| ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Zając stepowy, dawniej zając tolai[3] (Lepus tolai) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae) występujący w Azji Środkowej, Mongolii oraz północnych i środkowych Chinach.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1778 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Lepus tolai. Holotyp pochodził z Mongolii[4]. Radziecki teriolog Aleksiej Guriejew w 1964 roku umieścił gatunek w podrodzaju Proeulagus[5]. Takson ten był dawniej zaliczany do zająca szaraka[6], zająca pustynnego[7] oraz zająca płowego, jednak późniejsze badania umieściły jako osobny gatunek[8]. Obecnie w obrębie taksonu wyróżnia się osiem podgatunków[6]. Dawniej był zaliczany do niego Lepus tolai przewalskii, obecnie zaliczany jako podgatunek zająca wełnistego[7].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Zając stepowy pochodzi z centralnej i wschodniej Azji. Jego zasięg rozciąga się od wschodniego wybrzeża Morza Kaspijskiego, przez wschodni Iran, Afganistan, południowy Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan i Kirgistan, przez południową Syberię i Mongolię po zachodnie, centralne i północno-wschodnie Chiny[6][9][10][11][12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 400–590 mm, długość ogona 72–110 mm, długość ucha 83–120 mm, długość tylnej stopy 110–127 mm, masa ciała 1,65–2,65 kg[7].
Zając stepowy charakteryzuje się dużym rozmiarem, wąskim pyszczkiem i szerokimi uszami o czarnych końcówkach. Futro jest dość miękkie[13] i dość zmienne w ubarwieniu w całym zasięgu zająca stepowego. Grzbietowa część ciała ma odcień matowożóty, jasnobrązowy lub piaskowo-szary z brązowawymi lub czerwonawymi znaczeniami. Biodra są ochrowe lub szare. Głowa ma bladą szarawą lub ochrową plamę skóry otaczającą oko i rozciągającą się do przodu w pobliżu pyska i do tyłu do nasady długich uszu. Spód ciała i boki są czysto białe[7]. Ogon jest relatywnie długi[14] i ma szeroki czarny lub brązowo-czarny pas u góry[7].
Chociaż morfologicznie podgatunki są bardzo podobne, istnieją pewne subtelne różnice. Lepus t. centrasiaticus i L. t. lehmanni można odróżnić po ich grzbietowej sierści, która jest brązowa lub piaskowo-szara u podgatunku centrasiaticus i szara u podgatunku lehmanni. Według badań z 2024 roku kolor szarej sierści zająca stepowego jest powiązany z adaptacją środowiskową. Zając gatunek zamieszkujący łagodniejsze siedliska równin, sierść jest szara, a niektóre końcówki sierści grzbietowej są czarne, co jest zgodne z Regułą Glogera[15].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Zając stepowy żyje na półpustynnych stepach, stepach górskich, terenach skalistych, nierównych łąkach i lasach, preferujące tereny porośnięte krzewami, zapewniające dużo osłony[16]. Zakres wysokości wynosi zazwyczaj od 600 do 900 metrów nad poziomem morza, ale w Dżammu i Kaszmirze odnotowano jednego osobnika znacznie wyżej[potrzebny przypis].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Zając stepowy prowadzi nocny tryb życia i żywi się trawami, roślinami zielnymi i korzeniami. Nie kopie nory, chyba że jest w okresie godowym, ale wygrzebuje w ziemi zagłębienie, w którym może się położyć. Jego głębokość zależy od temperatury dnia[17].
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Rozród odbywa się dwa lub trzy razy w roku, a za każdym razem rodzi się od dwóch do sześciu młodych[18].
Zależności międzygatunkowe
[edytuj | edytuj kod]
W Turkmenistanie i Uzbekistanie zając stepowy jest jedną z ważniejszych ofiar irbisa śnieżnego[10].
W północnej Kotlinie Kaszgarskiej podgatunek centrasiaticus krzyżuje się z zającem nadrzecznym, zaś podgatunek lehmanii z zającem bielakiem. Hybrydyzacja między zajęcami stepowym i bielakiem odbywa się w północnym Sinciang[19]. Na neolitycznym stanowisku Yangjiesha na Wyżynie Lessowej można znaleźć ślady zachowań oswajania lokalnych zajęcy stepowych przez ludzi[20].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten został sklasyfikowany jako najmniejszej troski na Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody. W niektórych miejscach poluje się na niego ze względu na mięso i skórę, a w Mongolii jest on wykorzystywany w medycynie tradycyjnej[potrzebny przypis].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lepus tolai, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Lepus tolai, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Belke 1848 ↓, s. 511.
- ↑ Pallas 1778 ↓, s. 17.
- ↑ Hoffman i Smith 2005 ↓, s. 205.
- ↑ a b c Hoffman i Smith 2005 ↓, s. 204.
- ↑ a b c d e Smith 2010 ↓, s. 291.
- ↑ Lado i et al. 2019 ↓, s. 635.
- ↑ Harris 2011 ↓, s. 33.
- ↑ a b Esipov i et al 2023 ↓, s. 491.
- ↑ Sarychat-Eertash Nature Reserve: Tolai hare, Sarychat Ertash state reserve (Kyrgyzstan), 2016 - OSI-Panthera. YouTube, 2020-03-26. [dostęp 2024-09-04]. (ang.).
- ↑ Kashkarov i Mitropolskaya 2021 ↓, s. 5.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 287.
- ↑ Leclerc de Buffon 1830 ↓, s. 362.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 292.
- ↑ Sokołow i in. 2009 ↓, s. 335.
- ↑ Smith 2010 ↓, s. 292.
- ↑ Smith 2010 ↓, s. 291-292.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 293–294.
- ↑ Sheng i et al. 2020 ↓, s. 622–636.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Gustaw Belke: Mastologia czyli historya naturalna źwierząt ssących, obejmująca opisy ich rodzajów, gatunków i odmian, etc. T. 2. Wilno: nakład autora, 1848. (pol.).
- Georges-Louis Leclerc de Buffon: The Natural History of Quadrupeds. Edynburg: Thomas Nelson & Peter Brown, 1830. (ang.).
- Alexander Esipov, Mariya Gritsina, Elena Bykova, Bakhtyor Aromov, Mikhail Paltsyn, Yelizaveta Protas: The snow leopard in Uzbekistan. W: Snow Leopards. Londyn: Academic Press, 2023. ISBN 978-0-323-85775-8. (ang.).
- David R. Harris: Origins of Agriculture in Western Central Asia: An Environmental-Archaeological Study. University of Pennsylvania Press, 2011. ISBN 978-1-934536-51-3. (ang.).
- Roman Kashkarov, Yulija Mitropolskaya. Inventory of fauna as a tool for sustainable use of economically important mammal species (on the example of the Tashkent region of Uzbekistan). „E3S Web of Conferences 265”. 265, styczeń 2021. Les Ulis: EDP Sciences. ISSN 2267-1242. (ang.).
- Władimir Sokołow, Elena Iwanickaja, Wasilij Gruzdiew, Władimir Heptner: Mammals of Russia and Adjacent Regions. Robert S. Hoffmann, Andrew T. Smith (red. tłum.). T. Lagomorphs. Enfield (New Hampshire): Science Publishers, 2009. ISBN 978-1-57808-522-4. (ang.).
- Robert S. Hoffman, Andrew T. Smith: Order Lagomorpha. W: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. T. 1. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4. (ang.).
- Sara Lado, Paulo C. Alves, M. Zafarul Islam, José C. Brito i inni. The evolutionary history of the Cape hare (Lepus capensis sensu lato): insights for systematics and biogeography.. „Heredity”. 123 (5), listopad 2019. Londyn: Nature Portfolio. DOI: 10.1038/s41437-019-0229-8. PMID: 31073237. PMCID: PMC6972951. (ang.).
- Peter Simon Pallas: Novae species quadrupedum e glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangen: Wolfgang Walther, 1778. (łac.).
- Wen-Juan Shan, Zu-Rui Li, Hui-Ying Dai, Peng-Cheng Dong, Yu-Cong Zhang. Taxonomic status of hares (Lepus spp.) in Xinjiang, China (Lagomorpha: Leporidae): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 53 (3), 2024-01-02. Oxford: John Wiley & Sons Ltd. ISSN 0300-3256. (ang.).
- Pengfei Sheng, Yaowu Hu, Zhouyong Sun, Liping Yang, Songmei Hu, Benjamin T. Fuller, Xue Shang. Early commensal interaction between humans and hares in Neolithic northern China. „Antiquity”. 53 (3), 2020-05-12. Cambridge: Cambridge University Press. ISSN 0003-598X. (ang.).
- Andrew T. Smith: A Guide to the Mammals of China. Princeton (New Jersey): Princeton University Press, 2010. ISBN 978-1-4008-3411-2. (ang.).