Wulgata klementyńska
_2.jpg)
.jpg)
Wulgata klementyńska – wydanie Wulgaty z 1592 roku autoryzowane przez papieża Klemensa VIII; znana jest również jako Wulgata sykstoklementyńska. Do roku 2001 pełniła rolę oficjalnej Biblii w Kościele katolickim.
Przygotowanie wydania
[edytuj | edytuj kod]Gdy papieżem został Grzegorz XIV, jezuita Robert Bellarmin nakłonił go do powołania komisji w celu poprawienia Wulgaty sykstyńskiej[1]. Nowa komisja pierwszą swoją sesję odbyła 7 lutego 1591 roku. W skład komisji wchodzili, m.in.: Franciscus Toletus, Augustinus Valerius, Federico Borromeo, Robert Bellarmin, Antonius Agellius, Petrus Morinus, Angelus Roccha i inni[2][3].
Wkrótce papieżem został Klemens VIII (od 30 stycznia 1592) i niemal natychmiast zaangażował się w przygotowanie nowego wydania. Zrewidowana Wulgata została oficjalnie wydana jeszcze tego samego roku wraz z dekretem IV sesji soboru trydenckiego De Canonis Scripturis i z bullą Cum sacrorum Bibliorum (9 XI 1592) i jest znana jako Wulgata klementyńska. Wedle bulli jest to standardowy tekst dla Kościoła katolickiego, każde kolejne wydanie winno być z nim uzgodnione. Żadne słowo w tekście nie może być zmienione, nawet warianty zamieszczone na marginesie[4]. Wulgata została wydana pod imieniem Sykstusa i opatrzona została przedmową Bellarmina, z wyjaśnieniem że nowa edycja jest rezultatem błędów zawartych w poprzednim wydaniu, oraz że sam Sykstus zamierzał je poprawić[2][5]. Ponieważ jednak w dalszym ciągu zawierała nieco błędów, była jeszcze poprawiana dwukrotnie (1593, 1598). Dopiero wydanie z 1604 roku zostało nazwane imieniem Clementina[6].
Wulgata klementyńska zawierała w Appendiksie dodatkowe księgi: Modlitwa Manassesa, 3 Ezdrasza i 4 Ezdrasza[7]. Zawiera Psałterz Gallikański, tak jak większość wczesnych edycji Wulgaty.
Wulgata klementyńska, pomimo iż miała się opierać na wydaniu z Lovain z (1583), prezentuje typ tekstu bliski dla wydania Henteniusza (1547)[5]. Zawiera Dz 15,34[8], w 1 Tes 2,7 zawiera wariant lenes wspierany przez greckie rękopisy, ale niemający oparcia w łacińskiej tradycji tekstualnej, a w 1 Jana 5,7 zawiera Comma Johanneum[9].
Wulgata klementyńska była bliższa dla tekstu bizantyjskiego, zawiera też wiele wariantów nie znajdujących oparcia w rękopisach greckich[10].
Różnice względem Wulgaty sykstyńskiej
[edytuj | edytuj kod]
Thomas James, bibliotekarz z Bodleian Library sporządził w 1600 roku listę 2000 miejsc, w których miały zachodzić sprzeczności pomiędzy wydaniem klementyńskim a sykstyńskim. Protestanci używali tego jako argumentu przeciwko nieomylności papieskiej. W 1710 roku Henry de Bukentop sporządził podobną listę różnic zachodzących pomiędzy obu wydaniami. Strona katolicka broniła, że są to korekty błędów drukarskich. Lucas Brugensis twierdził, że tylko w 400 miejscach wydanie klementyńskie może być traktowane jako korekta wydania sykstyńskiego[11].
Carlo Vercellone obliczył, że Wulgata klementyńska różniła się od sykstyńskiej w 3000 miejscach[12][4]. Według Metzgera różniła się od sykstyńskiej w około 4900 miejscach[13], według Alanda w około 5000 miejscach[14].
| Wulgata sykstyńska | Wulgata klementyńska | |
|---|---|---|
| Księga Rodzaju 18[15] | ||
| 18,2 | tabernaculi sui | tabernaculi |
| 18,2 | in terra | in terram |
| 18,4 | laventur pedes vestri | lavate pedes vestros |
| 18,5 | confortetur | confortate |
| 18,5 | loquuntus | locutus |
| 18,2 | Gomorrhaeorum | Gomorrhae |
| 18,28 | quia | propter |
| Księga Wyjścia 2 | ||
| 11,14 | constituit te | te constituit |
| 11,16 | venerant | venerunt |
| 11,22 | et eripuit | eripunt |
| 11,25 | liberavit | cognovit |
Rola w Kościele i znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Wiele przekładów Biblii było przekładanych, albo uzgadnianych z Wulgatą klementyńską. Polska Biblia Jakuba Wujka przełożona została na podstawie Wulgaty lowańskiej[16], później została poprawiona w oparciu o Wulgatę klementyńską[17].
Douai-Rheims, katolicki przekład Biblii z Wulgaty na język angielski został opublikowany jeszcze w 1582 roku przed ukazaniem się autoryzowanych wydań Wulgaty. W wydaniu z roku 1609-1610 Thomas Worthington informował, że wydanie zostało uzgodnione z najlepszym wydaniem łacińskiej Wulgaty[18]. Confraternity Edition, przekład dokonany w latach 1936-1969, opierał się początkowo na Wulgacie klementyńskiej, jednak Pius XII w encyklice Divino afflante spiritu (1943) nakazał, by oprzeć się na oryginalnym tekście[19].
Błędy Wulgaty klementyńskiej były wskazywane przez takich krytyków tekstu jak: Richard Bentley, John Wordsworth, Henry Julian White, Samuel Berger, Peter Corssen[20]. W Kościele katolickim była podstawowym tekstem, aż do opracowania Neowulgaty. W 2001 roku Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w instrukcji Liturgiam authenticam ogłosiła, że Nova Vulgata jest oficjalną Biblią Kościoła katolickiego[21].
Cytowana jest we wszystkich wydaniach krytycznych i oznaczana jest dzisiaj przez siglum vgcl[22].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Quentin 1922 ↓, s. 191.
- ↑ a b Townley 1821 ↓, s. 493.
- ↑ Quentin 1922 ↓, s. 192-193.
- ↑ a b Scrivener 1894 ↓, s. 65.
- ↑ a b Scrivener 1894 ↓, s. 64.
- ↑ Dąbrowski 1959 ↓, s. 127.
- ↑ Praefatio. W: Biblia Sacra Vulgata. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1983, s. XX. ISBN 3-438-05303-9.
- ↑ UBS3, 478
- ↑ Metzger 1977 ↓, s. 351.
- ↑ Waltz 2003 ↓.
- ↑ Townley 1821 ↓, s. 494.
- ↑ Vercellone 1860 ↓.
- ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 109.
- ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 196.
- ↑ Quentin 1922 ↓, s. 195.
- ↑ Kossowska 1968 ↓, s. 323.
- ↑ Koziara 2003 ↓.
- ↑ Orchard 1951 ↓, s. 36.
- ↑ Bible Versions and Commentaries
- ↑ Kenyon 1903 ↓, s. 188.
- ↑ Liturgiam authenticam vatican.va
- ↑ E. Nestle K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 19*. [NA26]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neuen Testaments. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989, s. 196. ISBN 3-438-06011-6. (niem.).
- Eugeniusz Dąbrowski: Prolegomena do Nowego Testamentu. Wyd. 3. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1959.
- Ferdinand Florens Fleck: Novum Testamentum Vulgatae editionis juxta textum Clementis VIII. Romanum ex Typogr. Apost. Vatic. A 1592 accurate expressum. Lipsiae: 1840. (łac.).
- Bernard Orchard: A Catholic Commentary on Holy Scripture. London: Thomas Nelson & Sons, 1951. (ang.).
- Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 192–208. [dostęp 2011-01-14]. (fr.).
- Thomas James: A Treatise of the Corruptions of Scripture, Councils, and Fathers, by the Prelates, Pastors, and Fathers. s. 170 nn. (ang.).
- F.G. Kenyon: Our Bible and the Ancient Manuscripts. Wyd. 4th. London: Eyre and Spottiswoode, 1903. (ang.).
- Maria Kossowska: Biblia w języku polskim. T. I. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1968.
- Stanisław Koziara. Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej. „Konspekt”. 14-15, 2003. Internet Archive.
- Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament: Their Origin, Transmission, and Limitations. Wyd. 3. Oxford: Clarendon Press, 1977. ISBN 978-0-19-826170-4. (ang.).
- Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 78. ISBN 978-0-19-516122-9. (ang.).
- F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Cz. 2. London: George Bell & Sons, 1894, s. 65. (ang.).
- James Townley: Illustrations of Biblical Literature. T. II. London: 1821. (ang.).
- Carlo Vercellone: Variae lectiones Vulgatae Latinae Bibliorum editionis. Romae: I. Spithöver, 1860. (łac.).
- Robert Waltz: The Vulgate. [w:] A Site Inspired By: The Encyclopedia of New Testament Textual Criticism [on-line]. 2003. [dostęp 2011-01-25]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Vulgata Clementina z możliwością wyszukiwania i porównywania wersetów z innymi tłumaczeniami
- Vulgata Clementina – VulSearch & the Clementine Vulgate project
- Vulgata Clementina, z apokryfami, Leander van Ess Editore (1822-1824) sacredbible.org
- New Testament (Clementine Vulgate & Rheims Version)