Przejdź do zawartości

Wit Stwosz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wit Stwosz
Ilustracja
Wit Stwosz
drzeworyt sztorcowy G. Röbera
wg rys. Józefa Tadeusza Polkowskiego
wg Aleksandra Lessera (1860)
Data i miejsce urodzenia

ok. 1448
Horb am Neckar

Data i miejsce śmierci

1533
Norymberga

Narodowość

niemiecka

Dziedzina sztuki

rzeźbiarstwo
malarstwo

Epoka

gotyk

Ważne dzieła

retabulum ołtarza głównego kościoła Mariackiego w Krakowie

Ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie
Ołtarz Bamberski
Tumba biskupa Piotra z Bnina w katedrze włocławskiej
Pozdrowienie Anielskie z kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze
Grób artysty w Norymberdze
Wit Stwosz według Jana Matejki

Wit Stwosz, także Wit Stosz, niem. Veit Stoß (ur. ok. 1448 w Horb am Neckar koło Stuttgartu (Niemcy), zm. 1533 w Norymberdze) – niemiecki rzeźbiarz, grafik i malarz, wybitny przedstawiciel późnego gotyku[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Miejsce urodzenia Wita Stwosza nie jest pewne. Zachowane dokumenty z epoki wskazują na miejscowość o nazwie zbliżonej w wymowie do Horb lub Horbn. Większość badaczy przyjmuje, że chodzi o Horb am Neckar koło Stuttgartu. Jednakże pewne wpływy artystyczne widoczne zwłaszcza we wczesnych dziełach Stwosza wskazują na jego terminowanie w ośrodkach artystycznych położonych w dzisiejszej Szwajcarii. Ponadto rodzony brat Wita Stwosza, Maciej, z całą pewnością urodził się w Aarau. To wskazuje raczej na związki rodziny artysty z tą właśnie okolicą a tym samym na urodzenie się nie w Horb am Neckar, ale w miejscowości Horben położonej kilkanaście kilometrów na południowy wschód od Aarau[2].

O najwcześniejszej edukacji artystycznej Stwosza nie wiadomo nic pewnego. Na podstawie cech jego stylu można przypuszczać, że umiejętności posługiwania się dłutem nabył w Nadrenii, której stolicą artystyczną był w tym czasie Strasburg. Na pewno miał kontakt z twórczością Mikołaja z Lejdy (działającego w Strasburgu w latach 1463–1467), ale zapewne nie był jego uczniem, a tylko jednym z wielu artystów, na których Mikołaj z Lejdy wywarł wpływ. Stwosz najpewniej znał twórczość Mistrza E.S. i Martina Schongauera.

Sferą domysłów jest dla badaczy czas również przed 1477 rokiem, a więc okres kształtowania się osobistego stylu Stwosza. Gdy przybył do Krakowa w 1477, aby podjąć się wykonania ołtarza głównego w najważniejszym kościele miejskim, był już w pełni ukształtowanym artystą. Pewne cechy obecne w Ołtarzu Mariackim wskazują, że podczas swojej podróży artystycznej Stwosz odwiedził Niderlandy, a w szczególności Brukselę. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że znał on bardzo dokładnie twórczość Rogiera van der Weydena.

Gdy w 1477, za Jana Thurzo, Stwosz przybył do Krakowa, zrezygnował z obywatelstwa Norymbergi. Nie wiadomo, jak długo tam mieszkał, ale w Norymberdze (przed r. 1476) ożenił się z Barbarą Hertz, tam też urodził się jego pierwszy syn Andrzej, później zakonnik. W Krakowie urodził się ich drugi syn – Stanisław Stwosz. Stwosz zamieszkał w Krakowie przy ulicy Grodzkiej 39 w kamienicy zwanej obecnie Domem Wita Stwosza.

Po wykonaniu Ołtarza Mariackiego oraz paru innych zamówień (m.in. nagrobków króla Kazimierza Jagiellończyka i biskupa Piotra z Bnina) Stwosz w 1496 przeprowadził się z powrotem do Norymbergi. W tym samym roku umarła jego żona Barbara. Przed 1500 niezdecydowany Stwosz zainwestował dużą sumę w spekulacje tekstylne Hansa Starzedla za namową i prawdopodobnie poręką znanego kupca Jakoba Banera. W następnych latach Starzedl zbankrutował. Stwosz, nie mogąc odzyskać należnej mu sumy przed sądem, w marcu lub kwietniu 1503 podrobił prawdopodobnie skradziony dokument poręki, na którym postawił fałszywy podpis i pieczęć Banera. Oryginał został prawdopodobnie skradziony przez sługę Banera, który również zainwestował 600 guldenów, ale je odzyskał. Fałszerstwo zostało wykryte, a artysta schronił się do klasztoru karmelitów, gdzie zakonnikiem był jego syn. Przebywając w klasztorze doszedł do ugody w sprawie weksla z jego wystawcą; ugoda ta jednak nie uchroniła go od odpowiedzialności z oskarżenia publicznego za fałszerstwo. Opuściwszy klasztor został zatrzymany 16 listopada 1503 przez straż miejską i osadzony w więzieniu. Z pomocą przyszedł jego zięć, Jörg Trummer, obywatel miasta Münnerstadt. Stwosz uniknął kary śmierci lub oślepienia dzięki wyjednanemu przez zięcia wstawiennictwu biskupa Würzburga Wawrzyńca z Bibra i rycerza frankońskiego Betza von Romrodt. Karę ograniczono do wypalenia mu 4 grudnia 1503 rozgrzanym żelazem piętna na obu policzkach i nakazania nieopuszczania miasta do końca życia. Zakazowi się jednak nie podporządkował i uciekł do Münnerstadt, co doprowadziło do nowego konfliktu z Radą Miejską.

Potomstwo

[edytuj | edytuj kod]

Jego syn, Jan, był autorem ołtarza w kościele św. Walpurgi w Heltau oraz ołtarza w Kościele na Wzgórzu w Sighișoarze[3] w Siedmiogrodzie.

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Wykaz literatury uzupełniającej: Wit Stwosz.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Stwosz Wit, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-03-28].
  2. Z Kępiński, Wit Stwosz, s.7-9, Auriga, 1981.
  3. Przewodnik po Sighişoarze (j. ang.). travbuddy.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-16)]..

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piotr Skubiszewski, Wit Stwosz, Warszawa 1985

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]