Wikipedysta:ElevenEleven/brudnopis

Zduńska Wola

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	zduńskowolski
Data założenia	ok. 1394
Prawa miejskie	1825
Prezydent	Piotr Niedźwiecki
Powierzchnia	24,58 km²
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość	43 969 1788 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 43
Kod pocztowy	98-220
Tablice rejestracyjne	EZD
Położenie na mapie Polski Zduńska Wola
Położenie na mapie województwa łódzkiego Zduńska Wola
51°36′N 18°58′E
TERC (TERYT)	1019011
SIMC	0976675
Urząd miejski ul. Stefana Złotnickiego 12 98-220 Zduńska Wola
Strona internetowa

Plan Zduńskiej Woli

Położenie miasta (gminy miejskiej) Zduńska Wola na mapie powiatu zduńskowolskiego

Zduńska Wola — miasto i gmina miejska w centralnej Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie zduńskowolskim. Położone jest na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym, nad rzeką Pichną, prawym dopływem Warty. Jest siedzibą gminy i powiatu, a także członkiem Związku Miast Polskich.

Prawa miejskie zostały nadane w 1825 r., jednak historia osadnictwa na terenach Zduńskiej Woli sięga XIV wieku. Od XIX wieku miasto prężnie rozwijało się jako ośrodek przemysłu włókienniczego, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym - jako węzeł kolejowy będący częścią magistrali węglowej.

Według danych statystycznych z 31 grudnia 2009, miasto liczyło 43 969 mieszkańców. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km².

Geografia

Położenie

Zduńska Wola leży w centralnej części województwa łódzkiego, w odległości ok. 45 km na zachód od Łodzi.

Miasto leży na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym, łagodnie opadającym ku dolinie Warty. Centrum miasta znajduje się na niewielkim wzniesieniu nad Pichną, prawym dopływem Warty. Graniczy od południa z gminą Zapolice, od zachodu, północy i północnego wschodu z gminą wiejską Zduńska Wola, od wschodu z gminą Sędziejowice w powiecie łaskim.

W XI i XII w. tereny, na których powstała Zduńska Wola, wchodziły w skład kasztelanii sieradzkiej, w późniejszym okresie - województwa sieradzkiego. W 1795 obszar ten znalazł się w departamencie kaliskim Królestwa Prus, od 1807 w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego, a od 1816 — w województwie kaliskim Królestwa Polskiego. W połowie lat czterdziestych XIX w. miasto znalazło się w nowo utworzonej guberni warszawskiej, a od 1867 r. w guberni kaliskiej. Już wówczas Zduńska Wola była znaczącym ośrodkiem gminnym w powiecie sieradzkim. W okresie międzywojennym miasto wchodziło w skład powiatu sieradzkiego w województwie łódzkim. W 1939 Niemcy włączyli je do Rzeszy Niemieckiej jako część prowincji Kraj Warty, zmieniając jednocześnie nazwę na Freihaus. W latach pięćdziesiątych XX w. powiększono znacznie obszar Zduńskiej Woli, przyłączając do niej następujące miejscowości: Stęszyce, Rozomyśl, Osmolin Wieś, Osmolin Kolonie i Zduny (od 1 stycznia 1955). 1 lipca 1956 utworzono powiat miejski Zduńska Wola. Kolejne znaczne zmiany granic miasta nastąpiły w styczniu 1973 - wówczas do Zduńskiej Woli włączono Karsznice, sołectwo Krobanówek oraz część wsi Henryków, Krobanów (z powiatu sieradzkiego), Marzenin i Bilew (z powiatu łaskiego). Po wprowadzeniu reformy administracji państwowej w 1975 Zduńska Wola weszła w skład województwa sieradzkiego, jednocześnie powiększano jej obszar, przyłączając Nowe Miasto i Swędzieniejewice. Wskutek reformy administracyjnej w 1999 Zduńska Wola stała się miastem powiatowym w województwie łódzkim.

Odległości od największych miast Polski :

• Łódź - 46,6 km
• Wrocław - 163 km
• Warszawa - 183 km
• Poznań - 197 km
• Kraków - 271 km
• Gdańsk - 365 km

Osiedla

Zduńska Wola nie jest podzielona na osiedla w sensie administracyjnym (jednostki pomocnicze gminy). Poniższy spis zawiera osiedla, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców oraz władze miasta. Umieszczone są na planie dostępnym na oficjalnej stronie miasta. Mimo to, często można spotkać w użyciu inne nazwy, gdyż wymienione poniżej nie stanowią oficjalnego podziału administracyjnego.

Osiedle "Narwiańska" Osiedle Zachód Osiedle "Żytnia" Osiedle Tysiąclecia Osiedle Hetmańskie Osiedle Panorama Osiedle "Szkolna-Zielona" Osiedle Osmolin Osiedle "Łaska"

Osiedle "Różana" Osiedle Bema Osiedle Karsznice Osiedle Nowe Miasto Osiedle Pastwiska Osiedle Jana Pawła II Osiedle Południe Osiedle "Złota"

Środowisko naturalne

Zduńska Wola leży w obszarze Wysoczyzny Łaskiej w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona - średnia wysokość terenu waha się między 170 a 180 m n.p.m., osiągając maksymalnie 192 m n.p.m. Przez miasto przepływają dwie niewielkie rzeczki - Pichna i Tymianka, w większości nieuregulowane. Wśród zbiorników wodnych znajdują się dwa stawy położone w parku miejskim, zbiornik retencyjny Kępina o powierzchni 7,4 ha oraz niewielki zbiornik przeciwpożarowy położony w przemysłowej części miasta. Nie występują żadne surowce mineralne. Dawniej wydobywany był piasek i żwir na potrzeby lokalne. Obecnie trwają prace nad wykorzystaniem energii geotermalnej.

Miasto leży w strefie klimatycznej umiarkowano-przejściowej. Roczne opady wahają się pomiędzy 500 a 600 mm. Średnia temperatura stycznia wynosi -2,5 °C, a lipca 18 °C. Okres wegetacyjny trwa od początku kwietnia do początku października i trwa 215 dni.

Demografia

Zduńska Wola liczy ok. 44 tys. mieszkańców, plasując się przy tym na 102. miejscu w Polsce i 10. miejscu w województwie łódzkim. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km², co daje gęstość zaludnienia równą 1788 os./km²

Struktura ludności

Dane o ludności z dnia 31 grudnia 2009:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	43 969	100	23 152	52,66	20 817	47,34
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	8058	18,33	3921	8,92	4137	9,41
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	28 514	64,85	14 001	31,84	14 513	33,01
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	7397	16,82	5230	11,89	2167	4,93

Struktura płci i wieku mieszkańców Zduńskiej Woli wg danych z 31 grudnia 2009

Ludność miasta

Osobny artykuł: Ludność Zduńskiej Woli

Historia

Czasy przedlokacyjne

Najstarszy wizerunek miasta

Stefan Prawdzic Złotnicki, założyciel miasta

Najstarsza zachowana informacja o miejscowości pochodzi z 1394, kiedy to posłużono się zamiennie nazwami „Zduny” i „Wola”. Sądząc po dacie pierwszych zapisków i nazwie osady, można przypuszczać, że powstała ona w wyniku kolonizacji na prawie polskim.

W końcu XIV lub na początku XV w. Zduńska Wola była już centrum dóbr noszących taką samą nazwę, do których zaliczano ponadto pobliskie wsie: Paprotnie, Pstrokonie, Wozniki i Zduny. W ciągu kolejnych stuleci obszar dóbr zmieniał się wielokrotnie. W drugiej połowie XVIII w. Zduńska Wola spełniała funkcje lokalnego centrum gospodarczego. Ówczesny jej właściciel Feliks Złotnicki, łowczy szadkowski, w 1773 lub 1774 uzyskał od króla Stanistawa Augusta Poniatowskiego przywilej na odbywanie w ciągu roku 12 targów w miejscu zwanym Czekaj (Czekay). Prawdopodobnie znajdowało się ono na osi rynek-kościół parafialny, lub na skrzyżowaniu dróg łączących Sieradz z Łaskiem oraz Szadek z Widawą. Można zatem przypuszczać, iż najstarsza część miasta znajdowała się w rejonie pl. Wolności i ul. Kościelnej. Przez wiele lat na oznaczenie tej miejscowości używano zamiennie nazw: Zduńska Wola i Czekaj.

Nie zachowały się do naszych czasów żadne dowody na to, że XVIII-wieczny Czekaj otrzymał prawa miejskie. Mimo braku formalnych praw miejskich, ośrodek już wtedy spełniał funkcje miejskie dzięki swojemu położeniu na szlaku handlowym kalisko-piotrkowskim. Mieszkały w nim 33 rodziny polskie i żydowskie oraz 6 komornic. Znajdował się tu ratusz, kościół katolicki, bożnica i szkoła, w pobliżu były 2 młyny, wiatrak, browar i dwór. Aczkolwiek wśród mieszkańców przeważali rolnicy, nie brakowało jednak garbarza, szewca, kucharza, stolarza, strycharza, kowala, 2 krawców, piekarza, cyrulika, kupca, rymarza i 2 kuśnierzy.

Dalszy rozwój osady jest związany z działalnością dziedzica rodu - Stefana Prawdzic Złotnickiego. Już u progu XIX w. najliczniejszą grupę wśród pozarolniczych zawodów w osadzie stanowili tkacze, którzy od 1816 r. posiadali własny cech. Jednak dopiero dwa lata później, dzięki staraniom Złotnickiego, rozpoczął się masowy napływ tkaczy ze Śląska, Saksonii i Czech. Działalności osadniczej Złotnickiego sprzyjała ówczesna polityka rządu Królestwa Polskiego, który wspierał uprzemysłowienie wielu ośrodków w kraju. Zawierając umowę z rządem, Złotnicki zobowiązał się do wybudowania i uruchomienia w terminie do 1825 r. fabryki płótna zatrudniającej 60 majstrów tkaczy. Zadanie to nie było łatwe, bowiem w tym czasie już w kilku miastach rodził się na podobnych zasadach nowoczesny przemysł włókienniczy i dziedzic Zduńskiej Woli korzystał z usług agentów werbujących tkaczy. Przybywający do miasta osadnicy zawierali z dziedzicem umowy indywidualne, na mocy których otrzymywali 2 morgi gruntu, ogród, 9 klocków sosnowych, 2000 sztuk cegieł oraz 27 talarów na budowę domu. W zamian zobowiązani byli do świadczenia różnego rodzaju usług na rzecz dworu, płacenia czynszu i uruchomienia warsztatów tkackich. W późniejszym czasie dla osiedlających się "fabrykantów" wystawiał Złotnicki domy mieszkalne. Do 1823 r. wzniesiono ich 130.

Okres do wybuchu II wojny światowej

Pocztówka przedstawiająca Plac Wolności

Dynamiczny rozwój osady spowodował, że w połowie lat dwudziestych XIX w. jej mieszkańcy wystąpili z wnioskiem o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. 29 grudnia 1824 na pełnomocników specjalnych do starań o uzyskanie praw miejskich wybrano Wojciecha Krugiera, Mikołaja Olszewskiego, Michała Kanta, Samuela Georga, Augusta Francke i Jakuba Hiller-Warszawskiego. W marcu 1825 wystąpił Złotnicki do Komisji Województwa Kaliskiego z prośbą o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. Prośba ta została rozpatrzona pozytywnie na mocy uchwały Rady Administracyjnej z 25 października. Wydany z tej okazji akt erekcyjny określił wzajemne stosunki między Złotnickim i mieszkańcami oraz ustalił przemysłowy charakter miasta.

Osadnicy - w dużym stopniu niemieckojęzyczni i ewangeliccy - zmienili krajobraz kulturowy miejscowości. Urbanizacja Zduńskiej Woli spowodowała również rozwój w mieście społeczności żydowskiej. Po 1918 w mieście były dwie szkoły hebrajskie, trzy spółdzielcze banki żydowskie, okazały dom kahalny. W 1939 na 25 tys. mieszkańców 10 tys. było Żydami.

W 1930 roku na obszarze ówczesnej wsi Karsznice powstała osada kolejarska dla obsługi nowej linii towarowej ze Śląska do Gdyni. Osada szybko stała się jednym z największych węzłów towarowych w kraju.

W Zduńskiej Woli urodził się i został ochrzczony św. Maksymilian Maria Kolbe, który dziś jest patronem miasta.

Lata 1939-45

W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej wśród miejscowych Niemców zaczęły narastać nastroje nacjonalistyczne i prohitlerowskie. Dały one o sobie znać szczególnie w okresie okupacji hitlerowskiej. We wrześniu 1939 roku walki obronne toczyły się niedaleko od miasta - na linii rzeki Warty i Widawki. Mimo bohaterskiego oporu żołnierzy polskich, armia niemiecka sforsowała Wartę. Po zajęciu Zduńskiej Woli hitlerowcy przystąpili do realizacji faszystowskiej polityki. W ramach germanizacji zmieniono nazwę miasta na Freihaus. Dzięki miejscowym Niemcom okupantom udało się szybko uruchomić fabryki i przestawić je na produkcję dla potrzeb wojska. Dokonano również grabieży i komasacji fabryk pożydowskich. W Zduńskiej Woli znajdował się obóz rozdzielczy dla niemieckich przesiedleńców z Wołynia i Besarabii. Wkrótce po zajęciu miasta hitlerowcy przystąpili też do realizacji polityki eksterminacyjnej. 11 listopada 1939 roku na tutejszym rynku Niemcy rozstrzelali sześciu Polaków, niebawem aresztowano 169 przedstawicieli miejscowej inteligencji, rok później - dalszych 125, w 1941 roku - 62 osoby. Wśród aresztowanych było wielu działaczy politycznych i społecznych oraz żołnierzy zbrojnego podziemia.

Niemal od pierwszych dni okupacji w mieście istniały komórki konspiracyjne. Już w początkach 1940 roku działały organizacje np. Organizacje Samoobrony Polskiej, utworzona przez Józefa Płocińskiego i ks. Józefa Balcerczyka, Tajna Organizacja Wojskowa (Roman Kałużewski i Alfred Jencz) i Liga Narodowa (Jan Libsz i Walenty Prajs). Przez pewien okres miasto było siedzibą dowództwa inspektoratu sieradzko - wieluńskiego i obwodu sieradzkiego ZWZ - AK. Miejscowi konspiratorzy gromadzili broń, organizowali szkolenie, wywiad, kolportaż nielegalnej prasy, brali udział w sabotażu. W mieście znajdowało się kilka punktów nasłuchu radiowego. Szczególnie aktywną działalność konspiracyjną prowadzili kolejarze z pobliskich Karsznic.

Co do wyzwolenia to nikt dokładnie nie wie, zduńskowolscy miłośnicy historii regionu do tej pory nie mogą ustalić czy Zduńską Wolę wyzwolono 19 czy też 21 stycznia. Jedną z prawdziwszych wersji jest ta że : Od lata 1944 r. mieszkańcy Zduńskiej Woli zmuszani byli do kopania rowów przeciwczołgowych na obrzeżach miasta od strony południowo - wschodniej i na "sieradzkiej szosie". Zbliżający się front wywołał objawy paniki wśród miejscowych Niemców. Rozpoczęli oni ewakuację swoich rodzin.

Nasze województwo zostało wyzwolone w wyniku wielkiej ofensywy styczniowej Armii Czerwonej, po około tygodniu od rozpoczęcia operacji wiślano-odrzyckiej zmierzającej do zadanie decydujących ciosów wrogowi na kierunkach: berlińskim i wiedeńskim. 12 stycznia 1945 r. rozpoczęły walkę wojska 1 Frontu Ukraińskiego marszałka Iwana Koniewa. Dwa dni potem ruszył 1 Front Białoruski marszałka Georgija Żukowa. Poczynając od Józefowa nad Wisłą, poprzez Iłżę, przez Opoczno, Pabianice, po czym wzdłuż linii kolejowej Łask - Zduńska Wola - Sieradz i dalej ku zachodowi przebiegała linia rozgraniczenia między tymi frontami.

≤Włodzimierz Kozłowski≥ - historyk, badacz zagadnień wyzwolenia ziemi łódzkiej, że w trakcie walk i pościgu linie rozgraniczenia między armiami i frontami były koordynowane przez bieżącą sytuację i potrzeby pola walk. I tak 19 stycznia 33 Armia gen. płk. Wiaczesława Cwietajewa (1 Front Białoruski) po wyzwoleniu Łodzi posuwały się w pasie wyznaczonym na północy miejscowościami: Dąbrowa koło Pabianic, Szadek, Warta. Natomiast południowa granica przebiegać miała przez Łask, Zduńską Wolę i dalej wzdłuż szosy prowadzącej na zachód. Twierdzi On, że oddziały często wkraczały poza "ramowe" linie wyznaczonego pasa działania, wyzwalając szereg miejscowości na południe od tej szosy. Po wyzwoleniu Łodzi, w celu dalszego przyspieszenia marszu m. in. 33 Armii, na kierunku uderzenia Łódź - Kalisz utworzono silną grupę pancerno-kawaleryjską. Podobnie jak wiele innych miejscowości miała stanowić dla Niemców tzw. ostsstutzpunkt (miejscowy punkt oporu), gdzie chciano zmusić przeciwnika do straty czasu poprzez manewrowanie, wykrwawienia i w ten sposób planowano hamować radzieckie natarcie. 19 stycznia radziecka szpica dotarła do Łasku, po czym wkrótce wkroczyła do Zduńskiej Woli. Tworzyło ją kilkanaście czołgów i samochodów z piechotą. Przypuszcza się, ze była to pododdział 9 Samodzielnego Korpusu Pancernego dowodzonego przez gen. lejtnanta Iwana Kiriczenkę. Na tyłach zostały zdezorganizowane pododdziały wroga, co było typowe dla obrazu sytuacji w tych dniach. Za oddziałami pancernymi i kawaleryjskimi ruszyła dopiero 33 Armia gen. Cwietajewa, nacierając na Pabianice, Szadek, Wartę oraz z rejonu Dłutowa i Wadlewa na Łask i Zduńską Wolę. Działające na lewym skrzydle jednostki tej armii 20 stycznia opanowały rejon Łask - Kolumna i uczestniczyły w raz z 3 Armią gwardii (1 Front Ukraiński) w rozbiciu niemieckiego zgrupowania w rejonie Zelowa, Czestkowa i Łasku. Do końca dnia 21 stycznia wyzwolono Karsznice i Zduńską Wolę oraz zbliżono się do rzeki Warty. Skrzydło to było stale atakowane przez wojska niemieckie, które odrzucone przez 13 Armię i 3 Armię gwardii, przedzierały się w kierunku Sieradza - pisze W.Kozłowski.

Ostatecznie zajęcie miejscowości przez czerwonoarmistów oznacza faktyczną datę wyzwolenia. Dla Zduńskiej Woli i Karsznic był to dzień wkroczenia do nich oddziałów 33 Armii - 21 stycznia 1945 r., a nie 19 tego miesiąca podejście radzieckich jednostek szybkich - pancerno-kawaleryjskich brano za moment wyzwolenia.

Faktycznie 19 stycznia wkroczyły do Zduńskiej Woli radzieckie czołgi od strony Łasku, otwierając ogień wzdłuż dzisiejszej ulicy Łaskiej. Zginęło wielu cywilów oraz dwóch czołgistów rosyjskich, których pochowano na placu przed kościołem WNMP. Przeniesiono ich po kilku latach na kwaterę wojskową cmentarza w Sieradzu. Walki były krótkie ale zacięte. Po nadejściu czerwonoarmistów rozpoczęła się prawdziwa jatka. Ciała zabitych zbierano przy ul. Dolnej, a także przed kinem na ul. Łaskiej. Sporą część jeńców Rosjanie rozstrzelali w następnych dniach w budynkach kościoła ewangelickiego i baptystów. Zamordowano równierz rannych i chorych, którzy pozostali w polowym szpitalu, mieszczącym się w budynku dzisiejszego Technikum Elektronicznego. Ciała ich wyrzucono na szkolny dziedziniec.

Twarde w naszym regionie były równierz realia wojny dla zwycięzców, o czym świadczą mogiły poległych czerwonoarmistów - w Łodzi blisko 700 Pabianicach 238 Sieradzu 400. W Zduńskiej Woli, w południowo-wschodniej części Rynku, obecnie plac Wolności, pochowano kilku Rosjan zabitych podczas wyzwalania miasta. Ilu ich było dwóch czy trzech ? Ich szczątki przeniesiono następnie na sieradzki cmentarz. Miasto wyzwolono natomiast dwa dni później (21). Rankiem 21 stycznia 1945 r. przystąpiono do uderzenia, którego celem był Łask, Zduńska Wola i Szadek. Wkrótce potem czołgiści 9. Korpusu Pancernego pod dowództwem gen. maj. Mikołaja Wiedieniewa wyzwolili Zduńską Wolę, a około południa wkroczyły do miasta oddziały 16 Korpusu Piechoty, Który wcześniej opanowal Karsznice i Suchoczasy. Tego samego dnia wojska 33 Armii wraz z 9. Korpusem Pancernym wyzwolił m. in. Szadek, Grzybów, Janiszewice, Korczew, Woźniki, Mękę, Kamionacz i Włyń.

Holocaust

Synagoga zniszczona przez wojska hitlerowskie

The breakout of war in September, 1939, found victims among the Jews. During the bombings, the Jewish-owned textile factory belonging to Wislicki was destroyed. Many Jews left the town at that time, but most returned during the cease-fire. During the first weeks of the occupation some of the young, unmarried males left for the territories conquered by the Soviet Union.

When the Polish authorities left the town, persecution of the Jews began immediately: their stores and dwellings were looted by the resident ethnic Germans (the “Volksdeutsche”) as well as by ethnic Poles. When the Germans were conquering the town (September 6-7, 1939) these people informed on wealthy or respectable Jews, with whom before the war they had maintained commercial relationships, and they even joined the conquerors in tormenting Jews.

On the next day after the taking of the town, the Germans destroyed the large synagogue: they threw grenades at it, burned all the sacred articles in it, and forced the Jews to vacate the ruins. Afterward, they installed a stable in it. A short while after, the Germans destroyed or closed the modern building of the Talmud Torah and all of the prayer houses. Either during the conquest of Zdunska Wola or the day after, three Jews were shot by the Germans: Avraham Hirsh Herszberg, Mordechai Mendel Strykowski, and his son-in-law, Ozerowicz (and perhaps another Jew, Waiskol)[13] . The event is related in several versions: The Jews were either killed in the apartment or in the shtiebel [prayer room] while the Germans were searching the house and found the Strykower chassidim in the midst of prayer, or they were killed in the street or in the square after they were forced to carry out degrading work while other Jews were forced to watch.

On the days of November 9 to 11, 1939, the Germans carried out an operation that was intended primarily against the Jews, but also against the Polish intelligentsia. The Jews and the Poles were blamed for the killing of a German policeman in the street. Immediately, a hunt was carried out for Jewish males (or were ordered to present themselves at the City Hall), and 3,000-3,200 of these were arrested. First, the Germans tormented them (some were also killed) and afterward they imprisoned them in the Sieradz prison. A short time later they released them, but obligated them in writing to leave the town within the next eight days. It is not known whether the prisoners fulfilled their obligation to leave the town or not. During that same operation, prominent local people, Jews and Poles, were arrested as hostages; among them was Dr. Yaakov Lemberg, who used to be the leader of the General Zionists in Zdunska Wola before the war. According to an unconfirmed source several of the Jewish hostages were hung in the market square, and the remaining were released.

In December, 1939, the Germans embarked upon a campaign to remove the Jews from the town, and demanded of the kehillah [the Jewish community] that they produce a list of 400 families for expulsion (it is believed that they were to be expelled from the town until December 25, 1939). The delegation from the kehillah leadership, Brykman, Morgenstern and Levi, requested Dr. Lemberg to try to convince the German authorities to annul the decree. Dr. Lemberg appealed to the mayor of Zdunska Wola using the mediation of local Germans whom he had met before the war during the activities of the national minorities block and who were also patients of his. And so, the decree of expulsion was annulled (apparently, in exchange for a punitive fine of 50,000 zlotys). The authorities were satiated by the removal of about one hundred Jewish families (in November/December) from their dwellings on the main streets, and by the confiscation of their belongings. It is possible that the Jews of Zdunska Wola were forced to pay in the course of time an additional fine (of 250,000 zlotys).

Between March and May, 1940, at the outskirts of the city - bounded by Stefan and Ogrodowa Streets - a ghetto was set up. Eight to nine thousand people were ordered to pack themselves into this small area. The uprooting and transfer into the ghetto was completed within three days with cruelty and crudity, and everyone brought there was permitted to take only hand baggage. For almost one half of the year the ghetto was open and was not fenced in. The only external indication of the existence of the ghetto was the pillar at a corner of one of the streets upon which was a plaque bearing a yellow Star of David. The Jews were permitted to exit the ghetto and go into the town every day but only between the hours of 10 a.m. and 12 noon. An exception was made for those Jews who were employed by the Germans, and they were entitled to spend all day on the outside. The “Aryans”, however, were entitled to enter the ghetto without any kind of limits. There were incidences of attacks on the homes of Jews and looting of property. The perpetrators were in the main Germans from Wolin [Germany], new settlers in Zdunska Wola. The open ghetto made the acquisition of food possible, but it was at exorbitant prices, and the suppliers were Poles. In the course of time the ghetto became surrounded by a wooden fence with barbed wire, and it was closed off on September, 1940.

There was considerable fluctuation in the number of residents in the ghetto, and it was due to the constant movement of Jews into and out of the town. It is believed, according to estimations, that in the years 1939-1940 about 2,000 Jews left Zdunska Wola, about one thousand of which escaped to the Soviet Union. In December, 1940, in the closed ghetto there were 7,500 Jews who were local and about 800 refugees or exiles from other locales, from the areas around Sieradz, Widawa, Szadek, Burzenin, etc. Also, in the following years deportees were brought in from the region. In 1941 1,000 Jews were brought into the Zdunska Wola ghetto from Sieradz and 180 from Majaczewice. In the beginning of 1942, 200 Jews were brought in from Sieradz and Ozorkow.

The sources concerning the appointment of the Jewish administration contradict each other. The first “Elder of the Jews” in Zdunska Wola is assumed to have been Jacobsohn; but, he failed in collecting the fines for the Germans (November, 1939?) and he fled the city. According to the evidence of other Jews native to the city, we are informed that in the summer of 1940 the mayor demanded of members of the kehillah administration to establish a liaison between the Jews and the German authorities. They suggested Dr. Lemberg. After some time, perhaps after the closing of the ghetto, the Germans appointed him as the “Elder of the Jews”. A Judenrat [Jews' Council] was also appointed and its members were Leib Brykman, who was past vice-president of the kehillah and a city council member, Meir Wieruszowski, Tuvia Najdat, Aharon Pyk, Shlomo Walfisz, Berish Lipszic, Yankel Bulka, Landsberg, Avraham Grynbard, Okladek, Fiszel Lewi, M.F. Krys (a shoemaker), and David Nuskowicz (a home tutor). Except for the latter two, all the Judenrat members were from the merchant class, with Wieruszowski and Brykman additionally representing the ultra-religious circles. All of these men were respected public figures. Upon the appointment of the Judenrat a Jewish police force numbering twenty men was also organized. Its commandant was Aharon Pyk and his deputy was Wajsberg. Of the various departments within the ghetto administration mention must be made of the court of justice, in which three Judenrat members were chosen to determine civil cases. The Germans, on the other hand, judged criminal matters, as was their policy in other ghettos. The Labour Department of the ghetto supplied the Germans upon demand with a Jewish labour force by means of recruiting crews for daily work outside of the ghetto, or by means of preparing lists of Jews to be sent to labour camps. The department also dealt with public works executed within the precincts of the ghetto itself.

In September, 1941, the living conditions worsened to some extent when the Germans set up a Kripo (Kriminalpolizei) police station. This police unit instigated a continuous plundering of Jewish property and began a campaign against food smuggling, including the searching of homes and the applying of severe punishments upon the discovery of illegal materials or articles. The names of those arrested were recorded in the Kripo's blacklist.

The Jewish administration, and in the main Dr. Lemberg, endeavoured to find work for the ghetto's population and to obtain additional food for them. After extended negotiations with the authorities, factories and workshops which produced products for the German army were put into operation in the ghetto in 1941. The largest factory of all was the fur factory, which produced fur cloaks and employed several thousand workers. The German company, Striegel und Wagner, managed the factory. Other operations included: a factory belonging to the firm, Szymaszek, and workshops for dressmaking, for hosiery, gloves and boots, and for straw shoes. The straw shoe factory became famous in all the region. In May, 1942, when the factories' general management came to visit the Lodz ghetto, the manager of the straw shoe factory also came to the Zdunska Wola ghetto in order to check out the organization and set-up of the factory there. The population of the ghetto sought very much to work in these factories because of the wages and the additional portions of food, and also because they saw in this work as a kind of writ of protection against being sent to labour camps and as a safe way to spend the war. Crews of Jews also worked, as stated above, temporarily in the city, in agriculture in the surrounding regions, and in the ghetto itself (public works); a number of Jews worked also in Krobanow, which was a distance of 5 kilometers from Zdunska Wola, building homes for Germans who were brought in from Wolin and Romania. The work conditions there were difficult because the Germans abused the Jewish workers.

The Jews worked also in the ghetto's farm, which was established in the spring of 1940 due to the initiative of Dr. Lemberg and with the permission of the German authorities. The area of the farm was 112,000 square metres, and occupied the land that was used before the war by Jews and resident Germans for vegetable gardens. The farm was now managed by the Jewish administration, and was intended to supply the ghetto with agricultural produce. There were 28 goats on this farm, and their milk was intended for the ghetto's children. The farm also served as a training ground for 30 young men and 20 young women who were members of Zionist youth groups which were organized into three groups. After work hours in the field and farm, these young people learned Hebrew, Jewish and Zionist history, and occupied themselves in drilling exercises. The lecturers were the group leaders, and Dr. Lemberg also gave lectures. The father and son Chabelak served as agricultural guides. Members of the training administration were: Petachia Shmulewicz, Henik Spiegel, Yosef Feld, Leib Kobalski, and Dov Lemberg. The training kibbutz was in existence until the ghetto was liquidated in August, 1942; at that time, most of the members of the training kibbutz were classified by the Germans as suitable for work and therefore were sent to the ghetto in Lodz. The group members continued their intellectual and educational labours under the auspices of a unified Zionist youth organization, “The Zionist Youth Front”.

Religious life in the ghetto of Zdunska Wola was carried out in secret because of the general prohibition against public prayers and because of the destruction of the synagogue and the closing of the prayer houses. At the beginning of the capture of the city, the two rabbis, Rabbi Moshe Ber and Rabbi M. Gelbard left the city. Rabbi Moshe left for Warsaw and perished in the Warsaw ghetto in 1942. Rabbi Gelbard moved into Soviet territory and perished in the Ukraine the same year. In spite of the difficulty and disruptions, Jews prayed on holidays in private apartments. Marriage ceremonies were conducted secretly by the shamash, Yankel [Pakentreger].[14]

In June-July, 1941, groups of Jews were sent to the labour camps in the Poznan region. These groups were put together based on lists prepared by the ghetto's Labour Department by order of the German authorities or following a hunt and selection of males over the age of 14 carried out by German policeman with the assistance of Jewish policemen. During these months about one thousand people were sent to labour camps in Lenzingen [Zabikowo] and Loebau [Lubawa], which are near Poznan [Posen]. Among those sent out, some tens of Jews, perhaps as many as 100, were returned to Zdunska Wola in August 16, 1942; most of these were expert craftsmen. According to reports of some of former residents of the ghetto, the return of the Jews was the fruit of Dr. Lemberg's efforts, who had argued with the German authorities about the essential need for these Jews in the ghetto's factories.

In the winter of 1941, Dr. Lemberg was informed by Polish rail workers about the death camp in Chelmno, and about the putting to death there of Jews from various communities in the Warthegau. It is believed that he passed on this information to the members of the Judenrat, as well as to other Jewish communities in the area via anonymous letters. Among these communities was that of Lodz.

Twice in 1942 (a number of sources mistakenly give the year 1941) Jews were publicly hung in the ghetto of Zdunska Wola: once on Purim and another time during Shavuot. Each of these two times, ten Jews who were accused by the Germans of smuggling food, of economic crimes and for sabotage were hung on gallows which erected in the field off Steszycka (pronounced: Stenshitska) Street[15] . Two death decrees were arranged for display, and the Jews were forced to be spectators of the dismal exhibition. By order of the Germans, Jewish policemen served as the hangmen. On Purim, Gestapo bureaucrats from Lodz, who issued the decree, demanded that Lemberg determine who the victims would be. He thought that he would be able to point out only 4 individuals: himself and his family. He was beaten for this answer. The Germans picked out those to be sentenced from the Kripo's blacklist, which has been mentioned above. Jewish or German policemen arrested them. However, the danger of death still hung over the heads of Dr. Lemberg and his family, but, according to one report, a Kripo bureaucrat whose mother had been treated by Dr. Lemberg saved his life. Among the known victims are Nachum Eliahu Zylberberg, Nachum Jochimowicz, Shimon Jakubowicz, Leib Rogozinski, and Moshe Zelnik.[16] It is believed that Zylberberg died of a heart attack just before the hanging. During the holiday of Shavuot, the Gestapo again demanded ten victims from the Jewish administration and threatened to kill 1,000 Jews by shooting if they would refuse to carry out the instruction. This time, the following were hung: Shlomo Zielichowski, Yaakov Rudol, Yaakov Kohn, and seven other Jews. According to evidence from ghetto residents those also killed were: Morgensztern, Hersh Leizer Szwarlinski, Avraham Bialik, Yechezkel Truskalaski, the Meizler brothers, Shmuel Shemayah Jakubowicz, Binyamin Feivel Radol, Uri Paszczik, and Mendel Kahan.16 The Gestapo men forced Dr. Lemberg, either during one of the executions or during both of them, to read out the death sentences and the reasons for them, thus to “justify” the hangings. He also called out to the Jews to keep quiet, which was in the interest of everyone (in order to prevent additional victims). Eyewitness accounts provide testimony to the spiritual strength and the dignified stance of those sentenced for execution. According to what was related, Shlomo Zielichowski, a simple G-d-fearing Jew, behaved with heroism. He prayed and fasted in prison. Before the hanging he turned to the assembled Jews with words that encouraged them and instilled them with hope. He urged the policemen on and donned the hangman's noose around his neck. The poet Yitzhak Katznelson memorialized his heroism in the poem, “The Song of Shlomo Zielichowski”.[17]

After the hangings on Purim and Shavuot life in the ghetto worsened. The hunts multiplied and people who had been caught by the Germans disappeared without a trace. After Shavuot the German police burst into the ghetto, captured 30 people and took them to an unknown destination. In the ghetto the German doctors carried out a tattooing campaign of all the residents with the letters, A, B or P.[18] The exact date of this action is not known. At the end of July, 1942, Gestapo personnel from Lodz arrived at the ghetto, conversed with Dr. Lemberg and surveyed and measured Steszycka Square. This activity caused dread in the hearts of the residents; even Dr. Lemberg and the Judenrat council members were enveloped in silence.

On the day of August 28, 1942, German police surrounded the ghetto. The liquidation of the ghetto began at 4 in the morning. With the accompaniment of beatings and abusiveness, the Jews were expelled from their homes and were brought to Steszycka Square. Here the first selection was carried out. Children, the elderly, and the invalids were separated from the crowd, were taken into trucks and taken to the death camp of Chelmno. Afterward, the rest of the children were brought, by foot or by trucks, to the cemetery, and there a second selection was carried out. Biebow, the head of the German administration of the Lodz ghetto, and Gestapo bureaucrats from Lodz participated in this process. The Jews were moved through the narrow gate in the cemetery's fence, and the Germans divided the entering queue into those suitable for work and those not suitable. The group fit for work, 1,000-1,200 in number - most of them young and healthy males - were transported by train to the Lodz ghetto. The second group - the majority numbering 6,000-8,000 souls - were transported to the death camp of Chelmno. The “aktion” lasted 2-3 days during which were killed on the spot (in homes, in the square, and in the cemetery) about 550 people, among whom were 40 sick hospital patients. It is possible that one transport containing those intended for extermination was sent to the Chiszczica [sic?] Forest near Warta, where they were shot and their bodies cremated. In the train station at Zdunska Wola before the Jews were loaded into the train cars, Biebow demanded of them to hand over to him all valuable articles in their possession. Before the train went out of the station, Biebow took Dr. Lemberg out of the train car. After Dr. Lemberg was beaten, Biebow took him by car to an unknown destination. It is believed that Lemberg was shot in the cemetery. Evidence gathered after the war add details to these facts: Dr. Lemberg was shot together with his dog, and they were buried together. Before the ghetto's liquidation the Germans once suggested to Dr. Lemberg to arrange a selection among the Jews, and, at another time, Biebow had made an offer to him that he work in collaboration with him managing the Lodz ghetto. But, Dr. Lemberg rejected both offers.

In the sealed train cars that took Jews to Lodz, there was terrible overcrowding that was impossible to bear. There was no water. During the two days of travel about 30 people died. Some young men succeeded to raise the chain fence and jump out. All of them perished.

In the Lodz ghetto the fate of those remaining Jews of Zdunska Wola was the same as the fate of the rest of the residents of the ghetto. Part of them was sent to labour camps in the Poznan area. Upon the liquidation of the Lodz ghetto most of them were sent to Auschwitz and to other camps. Of these about sixty people survived.

Okres PRL-u i III Rzeczypospolitej

Burmistrz Edmund Pietrzykowski z oficerami radzieckimi i funkcjonariuszami miejscowego Urzędu Bezpieczeństwa

Po wyzwoleniu miasto Zduńska Wola weszło w skład powiatu sieradzkiego województwa łódzkiego i było najdalej na zachód wysuniętym ośrodkiem przemysłowym Łódzkiego Okręgu Przemysłowego. W roku 1949 zatrudnienie w przemyśle osiągnęło wielkość ok. 3.000 osób. Ze względu na brak wolnych terenów budowlanych w granicach miasta oraz zagospodarowanie obszarów przyległych, w dniu 1 stycznia 1955 doszło do znacznego powiększenia terenu miasta. Włączono wówczas w jego granice wsie : Stęszyce, Rozomyśl, wieś Osmolin, kolonię Osmolin i Zduny. Powierzchnia miasta wzrosła do 15,0 km kw. Z dniem 1 lipca 1956 r. miasto zostało wyłączone z powiatu sieradzkiego i utworzono powiat miejski. Zamieszkiwało w nim wówczas ok. 22.000 osób. W 1960 roku wieś Karsznice uzyskała statut osiedla i liczyła 3.200 osób. Na terenach nowo przyłączonego Osmolina pojawiają się pierwsze osiedla wielorodzinne (rejon ulicy Kilińskiego, Szkolnej, Srebrnej i Zielonej), rozwija się budownictwo jednorodzinne w rejonie ulic: Hetmańska, Narwiańska, Mickiewicza oraz na osiedlu Pastwiska. Zmienia się także przestrzenne rozmieszczenie zakładów przemysłowych - większość z nich została przeniesiona z centrum do dzielnicy przemysłowej w rejonie ulic: Szadkowska i Długa (zakłady Zwoltex, Wola). W 1972 roku rusza komunikacja miejska. Pojawiają się nowe obiekty użyteczności publicznej (dom kultury, biblioteka, liceum ogólnokształcące, ośrodek "Relaks"). W dniu 1 stycznia 1973 roku w granice miasta włączono osiedle Karsznice i wsie Krobanówek oraz część Henrykowa. Powierzchnia miasta wzrosła do 20 km kw., a jego ludność do 34,1 tys. osób. Kolejna zmiana granic miasta nastąpiła w wyniku reformy administracyjnej w dniu 1 czerwca 1975 roku. Przyłączono wówczas wieś Swędzieniejowice i dzielnicę Nowe Miasto. Powierzchnia miasta wzrosła do 24,5 km kw., a ludność do 37 tys. osób. Zduńska Wola znalazła się w obrębie nowo powstałego województwa sieradzkiego jako największe miasto i najprężniejszy ośrodek przemysłowy. Dla potrzeb mieszkańców zrealizowano nowe osiedla "Zachód", "Spacerowa", "Południe", zwiększyła się również powierzchnia osiedli jednorodzinnych, są to głównie osiedla "Złota", "Reja", "Hetmańska". Przeobrażeniom uległ także przemysł. Pojawiły się nowe duże zakłady, takie jak "Fadom", "Izolacja", "Pamotex". W 1987 roku liczba ludności miasta wynosiła już 44 tys. Zgodnie z ustawą o Samorządzie Terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku, 27 maja 1990 r. odbyły się wybory do Rady Miejskiej nowo utworzonego samorządu terytorialnego gminy miejskiej Zduńska Wola. Zgodnie z Ustawą o komunalizacji miasto Zduńska Wola na mocy decyzji Wojewody Sieradzkiego wyposażone zostało w mienie gminne. Związane jest ono z prowadzeniem przez miasto określonych w Ustawie o samorządzie terytorialnym zadań. Lata 90-te to rozwój jakościowy miasta. Dalszy wzrost liczby osób korzystających z sieci wodociągowej, kanalizacji, podłączeń do sieci cieplnej. To rozbudowa układu komunikacyjnego, budowa dróg asfaltowych, wymiana chodników. Jest to również prywatyzacja istniejącego przemysłu, rozwój drobnej rzedsiębiorczości, powstanie nowych podmiotów gospodarczych, realizacja sieci gazowej, budowa kolektora "Północ" w Karsznicach i wiele innych działań dla potrzeb mieszkańców. Na koniec 1996 roku miasto zamieszkane było przez 47 tys. osób.

Symbole miasta

Symbole Zduńskiej Woli: herb, flagę i hejnał oraz ich wygląd oficjalnie ustanowiono uchwałą Rady Miasta z dnia 25 kwietnia 2003 roku dotyczącą Statutu Miasta Zduńska Wola.

Herb

Dawny herb Zduńskiej Woli

Herb Zduńskiej Woli składa się z dwóch herbów szlacheckich wraz z klejnotami - Prawdzic i Ostoja, którymi pieczętowali się założyciele miasta: Stefan Złotnicki i jego żona Honorata z Okołowiczów. Jego kształt został ustalony przez władze miasta w 1919 roku po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą. Jednocześnie zrezygnowano ze starej wersji herbu przedstawiającej trzy złote pszczoły na niebieskim tle, która opracowana została w latach 40. XIX wieku wraz z autorami Albumu Heroldii Królestwa Polskiego.

Należy zauważyć, że herb miasta nie pojawia się w dokumentach nadających Zduńskiej Woli prawa miejskie. Wynikało to z ówczesnej sytuacji Królestwa Polskiego, gdzie heraldyka samorządowa była zwalczana przez władze centralne podległe caratowi.

Aktualny forma herbu budzi wiele kontrowersji. Użycie podwójnego herbu jest dopuszczane wyjątkowo tylko wówczas, gdy dane miasto powstało z połączenia dwóch oddzielnych miast o utrwalonych w tradycji, odrębnych herbach. Zduńska Wola nie spełnia tego warunku, dlatego zgodnie z zasadami heraldyki herb jest nieprawidłowy.

Flaga

Flagą Zduńskiej Woli jest prostokątny płat tkaniny o proporcjach wysokości do długości 5:8. Trójkolorowy pas (w kolorach białym, żółtym i czerwonym, zajmujących po 1/3 szerokości) biegnie od lewego dolnego do prawego górnego rogu pod kątem 45 stopni tak, że środek żółtego pasa schodzi się z rogiem flagi. W lewym górnym rogu można umieścić:

• herb miasta w oryginalnej kolorystyce lub jego obrys w kolorze białym albo żółtym
• nazwę miasta

Hejnał

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit. Proin nibh augue, suscipit a, scelerisque sed, lacinia in, mi. Cras vel lorem. Etiam pellentesque aliquet tellus. Phasellus pharetra nulla ac diam. Quisque semper justo at risus. Donec venenatis, turpis vel hendrerit interdum, dui ligula ultricies purus, sed posuere libero dui id orci. Nam congue, pede vitae dapibus aliquet, elit magna vulputate arcu, vel tempus metus leo non est. Etiam sit amet lectus quis est congue mollis. Phasellus congue lacus eget neque. Phasellus ornare, ante vitae consectetuer consequat, purus sapien ultricies dolor, et mollis pede metus eget nisi. Praesent sodales velit quis augue. Cras suscipit, urna at aliquam rhoncus, urna quam viverra nisi, in interdum massa nibh nec erat.

Architektura

Układ urbanistyczny

Ulica Łaska

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit. Proin nibh augue, suscipit a, scelerisque sed, lacinia in, mi. Cras vel lorem. Etiam pellentesque aliquet tellus. Phasellus pharetra nulla ac diam. Quisque semper justo at risus. Donec venenatis, turpis vel hendrerit interdum, dui ligula ultricies purus, sed posuere libero dui id orci. Nam congue, pede vitae dapibus aliquet, elit magna vulputate arcu, vel tempus metus leo non est. Etiam sit amet lectus quis est congue mollis. Phasellus congue lacus eget neque. Phasellus ornare, ante vitae consectetuer consequat, purus sapien ultricies dolor, et mollis pede metus eget nisi. Praesent sodales velit quis augue. Cras suscipit, urna at aliquam rhoncus, urna quam viverra nisi, in interdum massa nibh nec erat.

Ratusz

Zduńskowolski ratusz we wrześniu 1939 r.

Historia zduńskowolskiego ratusza sięga XVIII wieku. Pierwsza wzmianka o budynku pochodzi z inwentarza dóbr miejskich z 1788 roku, przypuszczać jednak można, że stał on tam jeszcze przed 1774 r., czyli przed nadaniem przez Stanisława Augusta Poniatowskiego prawa do odbywania targów na dobrach Złotnickich. Brak jest jakichkolwiek informacji o pierwotnym wyglądzie ratusza. Zakłada się, że była to budowla drewniana o charakterze zajazdu, wokół której toczyło się życie towarzyskie miasta oraz rozkwitał handel.

Wraz z prężnym rozwojem Zduńskiej Woli po nabyciu praw miejskich, zaczęła narastać potrzeba wzniesienia nowego budynku. Za pożyczone pieniądze Stefan Złotnicki sfinansował w 1853 roku modernizację ratusza. Na środku Rynku stanął murowany czworokątny gmach z dziedzińcem i wieżą, która była doskonałym punktem obserwacyjnym. Należy zauważyć, że nie ma pewności, czy "ratusz" w ogóle spełniał funkcje administracyjne. Wiadomo na pewno, że znajdowała się w nim siedziba ochotniczej straży pożarnej, a w początkach XX w. - pierwsze kino w mieście.

Plany kolejnej modernizacji pojawiły się w drugiej dekadzie XX wieku, jednak zostały pokrzyżowane przez wybuch wojny między Rosją a Niemcami. Uciekające ze Zduńskiej Woli władze miasta zabrały ze sobą 35 000 rubli przeznaczone na remont ratusza. Pieniądze przepadły bezpowrotnie. Kolejną okazją na renowację było stulecie nadania praw miejskich, na którym pojawić się miał prezydent Wojciechowski. Wtedy to zakupiono zegar na wieżę ratuszową. Trzy lata później większa część ratusza uległa pożarowi. Władze miejskie zdecydowały się odkupić budynek (znajdował się podówczas w prywatnych rękach rodziny Zylberszaców) i zbudować nową reprezentacyjną siedzibę władz miejskich. W marcu 1939 roku powstał projekt autorstwa Józefa Karskiego, który nie został zrealizowany ze względu na wybuch wojny. Wiosną 1940 r. hitlerowcy nakazali rozbiórkę budynku pod pretekstem złego stanu technicznego i plagi szczurów. Prawdziwym powodem była jednak znaczna liczba funkcjonujących w ratuszu przedsiębiorstw należących do Żydów. Gruz został użyty do brukowania ulic.

Wraz z końcem wojny nowe władze nie podjęły próby rekonstrukcji lub budowy nowego ratusza. Rynek (obecnie Plac Wolności) został zamieniony na niewielki park.

W kwietniu 2010 roku rozpisano konkurs na opracowanie koncepcji architektoniczno-budowlanej budowy nowego ratusza i zagospodarowania otaczającego go Placu Wolności. . Wpłynęło 27 prac zarówno z Polski, jak i Europy. Jury konkursu wybrało pracę z pracowni projektowej 90 Architekci s.c. Czarnecki Willmann z Warszawy .

Zabytki i muzea

Dom narodzin św. Maksymiliana

Muzeum historii miasta Zduńska Wola

• Dom urodzin św. Maksymiliana Marii Kolbe , Muzeum Maksymiliana Marii Kolbe
• Dworek Złotnickich, obecnie Urząd Miasta
  
• Muzeum Zgromadzenia Małego Dzieła Boskiej Opatrzności Księży Orionistów na Ziemiach Polskich
• Muzeum Historii Miasta
• Skansen lokomotyw i Izba Historii Taboru PKP
• Domy tkackie

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia MB, ul. Kościelna, 1891, nr rej.: 382/A z 23.08.1991
• kościół ewangelicko-augsburski, 1926, nr rej.: 295 z 17.05.1976
• dawna plebania ewangelicko-augsburska, 1895, nr rej.: 384/89 z 17.10.1989
• dom św. Maksymiliana Kolbego (dom tkacki), ul. św. M. Kolbego 9, drewniany, XIX w., nr rej.: 388/A z 2.05.1991
• dom, ul. Kościelna 13, 1825, nr rej.: 301 z 30.12.1967 oraz 960-XIII-77
• dom, ul. Kościuszki 9, 1 poł. XIX w., nr rej.: 992 z 30.12.1967
• dom, ul. Kościuszki 11, 1 poł. XIX w., nr rej.: 993 z 30.12.1967
• budynek liceum sztuk plastycznych, ul. Sieradzka 29, pocz. XX w., nr rej.: 318 z 22.02.1985
• dom, ul. Złotnickiego 6, 1 poł. XIX w., nr rej.: 995 z 30.12.1967

Pomniki i tablice

Pomnik Józefa Piłsudskiego na placu Wolności

• Pomnik Józefa Piłsudskiego (pl. Wolności)
• Tablica ku czci Stefana Prawdzic Złotnickiego, założyciela miasta (budynek urzędu miasta, ul. Złotnickiego)
• Tablica upamiętniająca zduńskowolan zamordowanych przez hitlerowców (pl. Wolności)
• Tablica upamiętniająca żydowską synagogę zniszczoną w czasie II wojny światowej (ul. Sieradzka)
• Pomnik Jana Pawła II (Aleje Kościuszki)
• Pomnik poległych w walce w obronie ojczyzny (Pasaż Rajczaka)
• Tablice z okazji 200. rocznicy urodzin Tadeusza Kościuszki (Aleje Kościuszki, ul. Parkowa)
• Tablica pamiątkowa ku czci kpt. Władysława Jachowicza ps. "Konar" (ul. Dąbrowskiego)
• Tablica upamiętniająca Ignacego Boernera (budynek Poczty Polskiej, ul. Kilińskiego)
• Pomnik św. Maksymiliana Marii Kolbego, patrona Zduńskiej Woli (przy bazylice na ul. Kościelnej)
• Pomnik Kazimierza Kałużewskiego, Juliusza Sylli i innych kolejarzy-członków ruchu oporu w Karsznicach, rozstrzelanych przez hitlerowców (pl. Zwycięstwa)
• Tablica pamiątkowa poświęconą ks. Jerzemu Popiełuszce
• Tablica poświęcona pisarzowi Januszowi Teodorowi Dybowskiemu (ul. Złotnickiego)
• Pomnik ku czci pomordowanych podczas likwidacji getta żydowskiego w Zduńskiej Woli (cmentarz żydowski, ul. Kacza)
• Popiersie Mikołaja Kopernika przed Szkołą Podstawową nr 6 (ul. Złota)

Zieleń miejska

Park miejski przy Dworku Złotnickich

Tereny zielone Zduńskiej Woli zajmują obszar około 475 hektarów, co stanowi prawie 20% powierzchni miasta. Wliczane są w to lasy, parki, skwery, pastwiska, łąki itp.

Największym kompleksem leśnym w granicach miasta jest Las Paprocki (68 ha), położony przy południowej granicy miasta. Dominującymi gatunkami drzew są olcha, brzoza, jesion, świerk i sosna. Pozostałe, skromniejsze i mniej zwarte kompleksy leśne zajmują łącznie około 40 ha.

W centrum miasta, przy Dworku Złotnickich, znajduje się Park Miejski o przeważającym drzewostanie liściastym. Niektóre z drzew zostały uznane za pomniki przyrody, m.in. najstarsze drzewo w mieście - wiąz szypułkowy o obwodzie ok. 650 cm.

Ponadto, po obszarze całego miasta porozrzucane jest 57 sztuk drzew objętych ochroną prawną - w tym szpaler klonów srebrzystych przy ul. Dolnej.

Cmentarze

Nagrobek Stefana i Honoraty Złotnickich na cmentarzu miejskim

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit. Proin nibh augue, suscipit a, scelerisque sed, lacinia in, mi. Cras vel lorem. Etiam pellentesque aliquet tellus. Phasellus pharetra nulla ac diam. Quisque semper justo at risus. Donec venenatis, turpis vel hendrerit interdum, dui ligula ultricies purus, sed posuere libero dui id orci. Nam congue, pede vitae dapibus aliquet, elit magna vulputate arcu, vel tempus metus leo non est. Etiam sit amet lectus quis est congue mollis. Phasellus congue lacus eget neque. Phasellus ornare, ante vitae consectetuer consequat, purus sapien ultricies dolor, et mollis pede metus eget nisi. Praesent sodales velit quis augue. Cras suscipit, urna at aliquam rhoncus, urna quam viverra nisi, in interdum massa nibh nec erat.

Osobny artykuł: Cmentarz żydowski w Zduńskiej Woli

Infrastruktura

Transport

Transport drogowy

Miasto przecina wspólny odcinek dwóch dróg krajowych nr:

• 12 nr 12: Łęknica – Głogów - Leszno - Kalisz – Sieradz - Zduńska Wola – Piotrków Trybunalski – Dorohusk
• 14 nr 14: (Wrocław) – Walichnowy – Złoczew/(Wieluń) - Sieradz – Zduńska Wola - Łódź – Łowicz

W okolicy miasta planowana jest także budowa S8 drogi szybkiego ruchu S8.

Transport kolejowy

Proponowany schemat linii Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej z uwzględnieniem Zduńskiej Woli

W Zduńskiej Woli krzyżują się dwa ważne szlaki kolejowe:

• 14 linia kolejowa nr 14: Łódź - Łask - Zduńska Wola - Kalisz - Leszno - Żagań - Granica Państwa
• 131 linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa: Śląsk - Herby Nowe - Zduńska Wola - Inowrocław - Bydgoszcz - Tczew

W mieście znajdują się 3 stacje kolejowe:

• Zduńska Wola
• Zduńska Wola Karsznice
• Zduńska Wola Południe

29 czerwca 2010 w Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi podpisane zostało porozumienie z marszałkiem województwa łódzkiego Włodzimierzem Fisiakiem, wicemarszałkiem Witoldem Stępieniem oraz prezydentami i burmistrzami 10 innych miast dotyczące podjęcia współpracy dla uruchomienia Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, która swoim zasięgiem obejmować będzie również Zduńską Wolę .

Opieka zdrowotna

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit. Proin nibh augue, suscipit a, scelerisque sed, lacinia in, mi. Cras vel lorem. Etiam pellentesque aliquet tellus. Phasellus pharetra nulla ac diam. Quisque semper justo at risus. Donec venenatis, turpis vel hendrerit interdum, dui ligula ultricies purus, sed posuere libero dui id orci. Nam congue, pede vitae dapibus aliquet, elit magna vulputate arcu, vel tempus metus leo non est. Etiam sit amet lectus quis est congue mollis. Phasellus congue lacus eget neque. Phasellus ornare, ante vitae consectetuer consequat, purus sapien ultricies dolor, et mollis pede metus eget nisi. Praesent sodales velit quis augue. Cras suscipit, urna at aliquam rhoncus, urna quam viverra nisi, in interdum massa nibh nec erat.

Biezpieczeństwo

Siedziba zduńskowolskiej staży miejskiej

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit. Proin nibh augue, suscipit a, scelerisque sed, lacinia in, mi. Cras vel lorem. Etiam pellentesque aliquet tellus. Phasellus pharetra nulla ac diam. Quisque semper justo at risus. Donec venenatis, turpis vel hendrerit interdum, dui ligula ultricies purus, sed posuere libero dui id orci. Nam congue, pede vitae dapibus aliquet, elit magna vulputate arcu, vel tempus metus leo non est. Etiam sit amet lectus quis est congue mollis. Phasellus congue lacus eget neque. Phasellus ornare, ante vitae consectetuer consequat, purus sapien ultricies dolor, et mollis pede metus eget nisi. Praesent sodales velit quis augue. Cras suscipit, urna at aliquam rhoncus, urna quam viverra nisi, in interdum massa nibh nec erat.

Gospodarka

Siedziba Icopal SA w Zduńskiej Woli

Zduńska Wola była największym miastem dawnego województwa sieradzkiego. Tu rozwija się prężnie przemysł odzieżowy i włókienniczy.

Istnieje tutaj kilka znanych nie tylko w kraju, ważnych dla regionu firm:

• "ZWOLTEX Włóknina" Sp. z o.o - producent koców i ręczników
• WOLA Sp. z o.o. - producent wyrobów pończoszniczych
• Icopal SA - producent materiałów izolacyjnych i budowlanych (dawna Izolacja SA)
• FERAX - producent wyrobów pończoszniczych Gatta
• "Budvar Centrum" S.A. - producent okien
• Mabudo – producent domów energooszczędnych, wytwórnia betonu,zakład prefabrykacji (na terenie byłego FaDom)
• Browar Staropolski - producent piwa
• Agros Nova (dawniej Sonda, Garden)
• "IZODOM 2000 POLSKA" Sp. z o.o. - system budowy domów
• Elektrociepłownia Zduńska Wola Sp. z.o.o

W dzielnicy Karsznice znajduje się węzeł kolejowy, dawniej jeden z najważniejszych w kraju.

Kultura

Życie kulturalne miasta

W Zduńskiej Woli działa Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Szaniawskiego, powstała w 1946 roku. Z jej zbiorów korzysta ponad 6500 osób (dane z 2006 r.). Oprócz popularyzacji czytelnictwa, prowadzi również inne formy działalności, takie jak: wystawy, pogadanki, lekcje biblioteczne, kiermasze, spotkania autorskie, wieczory bajek czy wieczory literackie. Od 4 kwietnia 2000 r. pełni funkcję biblioteki powiatowej. Wraz z przyjęciem tej roli, do placówek podległych MBP dołączono biblioteki miejskie i gminne z okolicznych miejscowości. Obecnie sieć ta liczy 15 bibliotek.

W tym samym budynku co MBP, swoją działalność kulturalną prowadzi Miejski Dom Kultury, powołany do życia Uchwałą Nr 32/160/61 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zduńskiej Woli z dniem 1 września 1961 r. Prowadzi zajęcia dla dzieci i młodzieży w grupach tanecznych, muzycznych, wokalnych, teatralnych, plastycznych i literackich. W czerwcu 2008 r. MDK uruchomił swoją filię na osiedlu Karsznice

Ponadto, na terenie Zduńskiej Woli działają:

• Powiatowe Centrum Kultury Sportu i Rekreacji, w skład którego wchodzi Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury "Na Pięterku", Powiatowy Międzyszkolny Ośrodek Sportowy i Szkolne Schronisko Młodzieżowe
• Dom Kultury "Lokator"
• Biblioteka Pedagogiczna w Sieradzu, Filia w Zduńskiej Woli
• Towarzystwo Przyjaciół Zduńskiej Woli

W drugiej połowie XX w. funkcjonowały w mieście kina "Hel" i "Tkacz". Pierwsze zamknięto w latach 80., drugie - po tymczasowej przerwie w działalności, a następnie przemianowaniu na "Hollywood" - zakończyło swoją aktywność na początku XXI wieku.

Lokalne media

W Zduńskiej Woli wydawane jest kilka gazet o zasięgu regionalnym, m.in.: tygodnik Siedem dni, Dziennik łódzki, bezpłatny tygodnik Extra. Ponadto, działa sieradzka rozgłośnia regionalna Nasze Radio 104,7 FM oraz zduńskowolska telewizja kablowa ZW Media. Oprócz tego, funkcjonują portale internetowe lokalnych gazet oraz portal informacyjny ezdunska.pl.

Edukacja

Zespół Szkół Elektronicznych im. Stanisława Staszica

Budynek I Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego

Lista placówek oświatowych

Przedszkola:

• Publiczne Przedszkole nr 2, ul. Getta Żydowskiego 17a
• Publiczne Przedszkole nr 3, ul. Szadkowska 22a
• Publiczne Przedszkole nr 4, ul. Żeromskiego 6
• Publiczne Przedszkole nr 5, ul. Zielona 12
• Publiczne Przedszkole nr 6, ul. Żytnia 19/23
• Publiczne Przedszkole nr 7, ul. Kałużewskiego 1d
• Publiczne Przedszkole nr 9, ul. Baczyńskiego 11
• Publiczne Przedszkole nr 10, ul. Zielona 49
• Publiczne Przedszkole nr 11, ul. Sieradzka 7

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Spacerowa 90
• Szkoła Podstawowa nr 6 im. Mikołaja Kopernika, ul. Złota 67
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Władysława Broniewskiego, ul. Wodna 32
• Szkoła Podstawowa nr 9 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II, ul. Kilińskiego 27
• Szkoła Podstawowa nr 10 im. Marii Skłodowskiej-Curie, ul. Zielona 46a
• Szkoła Podstawowa nr 11 im. Stefana Żeromskiego, ul. Żeromskiego 2-4
• Szkoła Podstawowa nr 13 im. Kolejarzy Polskich, ul. 1 Maja 27
• Szkoła Podstawowa Specjalna nr 14, ul. Zielona 59

Gimnazja:

• Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Parkowa 5
• Publiczne Gimnazjum nr 2 im. św. Alozjego Orione, ul. Łaska 84
• Publiczne Gimnazjum nr 3 im. św. Maksymiliana Marii Kolbego, ul. 1 Maja 27
• Publiczne Gimnazjum nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi im. Stefana Prawdzic Złotnickiego, ul. Kilińskiego 27
• Publiczne Gimnazjum nr 5, ul. Wileńska 3
• Gimnazjum nr 6, ul. Zielona 59 (w ramach Zespołu Szkół Specjalnych im. Marii Grzegorzewskiej)

Szkoły ponadgimnazjalne:

• I Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Wielkiego, ul. Dąbrowskiego 6
• II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II, ul. Komisji Edukacji Narodowej 6
• Zespół Szkół Elektronicznych im. Stanisława Staszica, ul. Łaska 61
• Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. Obrońców Westerplatte, ul. Żeromskiego 10
• Zespół Szkół im. Kazimierza Kałużewskiego i Juliusza Sylli, ul. Okrzei 1
• Zespół Szkół Zakładu Doskonalenia Zawodowego, ul. Komisji Edukacji Narodowej 3/5
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 5, ul. Zielona 59 (w ramach Zespołu Szkół Specjalnych im. Marii Grzegorzewskiej)

Szkoły artystyczne:

• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia, Aleje Kościuszki 3
• Liceum Plastyczne im. Katarzyny Kobro, ul. Sieradzka 29

Szkoły policealne i wyższe:

• Wyższe Seminarium Duchowne Księży Orionistów, ul. Łaska 88
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, ul. Opiesińska 8
• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, ul. Wileńska 3, Łaska 61
• Punkt Zamiejscowy Politechniki Łódzkiej w Zduńskiej Woli
• Policealne Studium Ekonomiczno-Administracyjno-Prawne, ul. Żeromskiego 10
• Policealne Studium Zawodowe - CKU w Sieradzu

Sport i rekreacja

Szlaki turystycze

Przez Zduńską Wolę przebiegają trzy znakowane szlaki turystyczne:

• czerwony (pieszy) - Szlak Uroczysk i Rezerwatów - wiodący m.in. przez dwa rezerwaty leśne: "Jabłecznik" i "Wojsławice". Na trasie szlaku leży również zespół dworsko-parkowy w Wojsławicach oraz drewniany kościół w Korczewie
• zielony (pieszy) - Szlak Wokół Zduńskiej Woli - pozwalający zapoznać się z najważniejszymi zabytkami miasta oraz terenami położonymi na południe (wśród nich: gmina Strońsko z zabytkowym romańskim kościołem pw. św. Urszuli)
• niebieski (rowerowy) - W Środku Polski - na którego trasie leży skansen lokomotyw w Karsznicach, zabytkowe kościoły w Szadku i Korczewie, zespoły dworsko-parkowe w Wojsławicach i Prusinowicach, rezerwat leśny "Jamno" oraz zabytkowy park w Dziadkowicach.

Kluby sportowe

Na terenie miasta funkcjonuje kilka klubów i stowarzyszeń, które kształcą kulturę fizyczną dzieci, młodzieży i dorosłych.

• Pogoń-Ekolog Zduńska Wola - piłka nożna (zob. też Pogoń Zduńska Wola)
• ZKS GATTA Zduńska Wola (dawniej Mabudo Ferax Suchoczasy) - piłka nożna
• MKPS Lokator Zduńska Wola - piłka siatkowa dziewcząt
• MKS PMOS Zduńska Wola - piłka nożna, piłka siatkowa chłopców, lekkoatletyka. Wychowankami klubu są Michał Stasiak, Adrian Budka, Łukasz Masłowski.
• MUKS "Park" Zduńska Wola - lekkoatletyka
• KS Resursa Zduńska Wola - lekkoatletyka
• MMLUKS "SPRINT" Zduńska Wola - lekkoatletyka
• Rugby Klub Zduńska Wola - rugby siedmioosobowe
• Stowarzyszenie Karate Tradycyjnego w Zduńskiej Woli
• Szkolny Klub Strzelectwa Sportowego LOK "Sokół" Zduńska wola
• Sekcja Strzelecka Domu Kultury "LOKATOR" Zduńska Wola

Infrastrukturą sportową zarządza wraz z klubami MOSiR "Relaks" - Miejski Ośrodek Sportu "Relaks".

Na terenie miasta odbywają się również amatorskie rozgrywki, które są istotnym elementem w popularyzacji sportu:

• ALS - Amatorska Liga Siatkówki w Zduńskiej Woli
• ZALK - Zduńskowolska Amatorska Liga Koszykówki
• MHL PN - Miejska Halowa Liga Piłki Nożnej

Polityka i administracja

Przynależność polityczno-administracyjna

Okres		Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miejscowości
1394–1569		Królestwo Polskie		prowincja wielkopolska, województwo sieradzkie	wieś
1569–1791		Rzeczpospolita Obojga Narodów		prowincja wielkopolska, województwo sieradzkie	wieś / miasteczko1
1791–1793		Rzeczpospolita Polska		prowincja wielkopolska, województwo sieradzkie	wieś / miasteczko
1793–1795		Królestwo Prus		Prusy Południowe, departament łęczycki	wieś / miasteczko2
1795–1807		Królestwo Prus		Prusy Południowe, departament kaliski	wieś / miasteczko
1807–1815		Księstwo Warszawskie	Cesarstwo Francuskie	departament kaliski	wieś / miasteczko
1815–1816		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	departament kaliski	wieś / miasteczko
1816–1825		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	województwo kaliskie, obwód sieradzki	wieś / miasteczko
1825–1837		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	województwo kaliskie, obwód sieradzki	miasto
1837–1844		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia kaliska, powiat sieradzki	miasto
1845–1866		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia warszawska, powiat sieradzki	miasto
1867–1916		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia kaliska, powiat sieradzki	miasto
1916–1918		Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry	gubernia kaliska, powiat sieradzki	miasto
1918–1919		Rzeczpospolita Polska		okręg łódzki	miasto
1919–1939		Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie, powiat sieradzki	miasto
1939–1941		Rzeczpospolita Polska (okupacja niemiecka)		okręg Kraj Warty, rejencja kaliska	miasto
1941–1943		Rzeczpospolita Polska (okupacja niemiecka)		okręg Kraj Warty, rejencja łódzka	miasto
1943–1945		Rzeczpospolita Polska (okupacja niemiecka)		okręg Kraj Warty, rejencja łódzka	miasto3
1945–1952		Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie, powiat sieradzki	miasto
1952–1975		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie, powiat sieradzki	miasto
1975–1989		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo sieradzkie	miasto
1989–1998		Rzeczpospolita Polska		województwo sieradzkie	miasto
1999–		Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie, powiat zduńskowolski	miasto

1Nie zachowały się dokumenty świadczące o nadaniu praw miejskich, jednak od końca XVIII w. Zduńska Wola powszechnie nazywana jest miasteczkiem

2Prawdopodobne, że władze pruskie obniżyły status miejscowości

3Nazwa zmieniona na Freihaus

Coś innego

Dworek Złotnickich, obecnie Urząd Miasta

Burmistrzowie Zduńskiej Woli

Imię i nazwisko	Objął urząd	Złożył urząd	Uwagi
Jan Keller	1825	1830
Szymon Sarnecki	1830	1847
Klukaszewcki	1847	1848
Karol Kranas	1848	1851
Rusiecki	1851	1852
Piotrkowski	1852	1864
Adam Sarnecki	1864	1870
Jan Grzeliński	1870	1874
Florentyn Rygocki	1874	1883
Roman Musiałowicz	1883	1887
Marian Libiszowski	1887	1900
Józef Jankowski	1900	1904
Leontij Bedrykowski	1904	1912
Karol Dembowski	1912	1912
Mikołaj Kowalewski	1912	1914
Po ustąpieniu Rosjan
Józef Schneider	1915	1915
Rosner	1915	1917
Faulnaber i Kuls	1917	1917
Karol Arlet	1917	1918
Bełcikowski i Jan Niwiński	1919	1919
Bolesław Koziński	1919	1922
Edward Eichblatt	1922	1922
Tadeusz Szaniawski	1922	16 sierpnia 1930
Antoni Kozłowski	16 sierpnia 1930	16 sierpnia 1933
Władysław Szmidt	16 sierpnia 1933	26 września 1933
Szczepan Promis	26 września 1933	7 marca 1935
Tadeusz Szaniawski	7 marca 1935	wrzesień 1939
W czasie II wojny światowej
Oskar Fercho	1939	1940
Alörs Versen	1940
Gallen		1945
Po II wojnie światowej
Antoni Kozłowski	21 stycznia 1945	9 kwietnia 1945
Edmund Pietrzykowski	9 kwietnia 1945	14 lutego 1948
Antoni Kozłowski	14 lutego 1948	28 czerwca 1950
Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
Klementyna Chrzanowska	28 czerwca 1950	30 sierpnia 1956
Alfred Pacelt	30 sierpnia 1956	28 czerwca 1960
Aleksander Błaszczyk	28 czerwca 1960	15 marca 1972
Stefan Warulik	15 marca 1972	28 grudnia 1973
Naczelnik Miasta
Stefan Warulik	28 grudnia 1973	1 marca 1985
Prezydenci Miasta
Stefan Warulik	1 marca 1985	31 grudnia 1987
Jerzy Barański	1 stycznia 1988	21 stycznia 1988
Zdzisław Brendzel	29 stycznia 1988	31 lipca 1989
Jerzy Barański	1 sierpnia 1989	18 października 1989
Sławomir Brodzki	18 października 1989	20 czerwca 1990
Radosław Sieradzki	20 czerwca 1990	7 lipca 1994
Jolanta Pustelnik	7 lipca 1994	3 listopada 1998
Krzysztof Jończyk	3 listopada 1998	19 listopada 2002
Zenon Rzeźniczak	10 listopada 2002	5 października 2008
Janusz Ratajczak	październik 2008	19 kwietnia 2009
Piotr Niedźwiecki	19 kwietnia 2009	obecnie urzęduje

Miasta partnerskie

Obecnie miasto Zduńska Wola ma podpisane umowy z trzema miastami:

• Zarasai, Litwa
• Pietrasanta, Włochy
• Valmiera, Łotwa

Wspólnoty religijne

Bazylika Wniebowzięcia NMP nocą

Kościół ewangelicki

Kościół baptystów

Historia

„Miasto od chwili swego powstania było pod względem narodowościowym różnorodne. Zamieszkiwali je niemal w różnych proporcjach Polacy, Żydzi i Niemcy, sporą grupę stanowili również Czesi. Między tymi grupami istniał ciągły przepływ, co prowadziło do asymilacji ludności niepolskiej. Należy dodać, że mozaika wyznaniowa była jeszcze bardziej złożona, bowiem w każdej z tych grup narodowościowych występowały co najmniej dwa wyznania. Wydaje się, że tak duże zróżnicowanie narodowościowe i wyznaniowe nie występowało nawet w Łodzi” .

Swoje świątynie mieli tu najpierw – co odnotowano już w roku 1788- wyznawcy katolicyzmu i judaizmu. W roku 1819 zduńskowolska parafia katolicka, w skład której wchodziły wsie: Czechy, Paprotnia, Kawęczynek, Osmolin, Holendry Paprockie i Zduńska Wola liczyła 918 parafian. Później do grona lokalnych wyznań dołączyli ewangelicy. We wspomnianym już roku 1819 grupa ludności wyznania mojżeszowego i ewangelickiego łącznie nie przekraczała stukilkudziesiąciu osób. Po otrzymaniu praw miejskich w 1825 roku, Stefan Złotnicki zobowiązał się dać place m.in. pod budowę szkół dla dzieci wyznania rzymsko-katolickiego i ewangelicko-augsburskiego. Ewangelikom dawał Złotnicki również plac pod budowę kościoła, a także zobowiązywał się dać 50 000 sztuk cegieł palonych, 20 sztuk belek oraz 120 000 złp w ciągu dwóch lat. Dla pastora przeznaczył w użytkowanie 2 morgi, 220 prętów, 86 pręcików ziemi oraz sumę 6000 złp, z których procent miał służyć za pensje dla pastora. Pomoc dla ewangelików wynikała z przepisów administracyjnych obowiązujących w Królestwie Polskim, które zalecały udzielanie pomocy przybywającym osadnikom także przy budowie kościołów ewangelickich.

Fakty te odnotowuje skrupulatnie w swej monografii profesor Śmiałowski, nie odnotowuje on jednak daty założenia parafii baptystów, historii jej rozwoju ani nazwiska żadnego z pastorów, którzy piastowali urząd kaznodziejski. Wiadomości te znajdziemy jednak w pracy „Stulecie miasta Zduńskiej Woli 1825-1925”, której powstaniu patronował Ludwik Wicher, ówczesny dyrektor zduńskowolskiego gimnazjum. Baptyści są w tej pracy wymieniani wśród wyznań chrześcijańskich obok ewangelików: „... założona została w Zduńskiej Woli w 1885 roku. Również parafia baptystów, którzy dotychczas należeli do parafii kurowskiej w powiecie łaskim, jakkolwiek nabożeństwa swe odprawiali w Zduńskiej Woli.” Dalsze losy parafii będą przedmiotem kolejnych rozdziałów, w tym miejscu warto jeszcze wspomnieć, że zduńskowolski krajobraz wyznaniowy współtworzyli też Bracia Morawscy oraz wyznawcy prawosławia, którzy jeździli na nabożeństwa do sieradzkiej cerkwi. W chwili obecnej zaś prócz katolików, ewangelików i baptystów, tworzą go adwentyści i wspólnota kościoła wolnych chrześcijan „Kanaan”.

Współczesne związki wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia rzymskokatolicka św. Maksymiliana M. Kolbego
  • Parafia rzymskokatolicka Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Parafia rzymskokatolicka (Bazylika Mniejsza) Wniebowzięcia NMP - Sanktuarium Świętego Maksymiliana
  • Parafia rzymskokatolicka św. Antoniego
  • Parafia rzymskokatolicka św. Pawła Apostoła
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Zduńskiej Woli
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Zduńskiej Woli
• Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
  • Zbór w Zduńskiej Woli
• Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Zbór w Zduńskiej Woli

Osoby związane ze Zduńską Wolą

Marek Niedźwiecki

Lista osób związanych ze Zduńską Wolą, mających biogram na stronach Wikipedii:

• Beata Andrzejczuk (pisarka, autorka książek i opowiadań dla dzieci i dorosłych) - ur. 20 stycznia 1966, mieszkała w Zduńskiej Woli do 1985 roku
• Ignacy Boerner (bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, minister poczt i telegrafów w kilku rządach II RP) - ur. 11 sierpnia 1875 w Zduńskiej Woli
• Janusz Teodor Dybowski (powieściopisarz) - ur. 1 kwietnia 1909 w Zduńskiej Woli
• Magda Femme (wokalistka) - wychowała się w Zduńskiej Woli
• Władysław Jachowicz (kapitan służby stałej Wojska Polskiego II RP) - ur. 2 marca 1907, mieszkał i zmarł w Zduńskiej Woli, dowódca batalionu "Chrobry I" w Powstaniu warszawskim
• Wojciech Jagielski (prezenter telewizyjny) - ur. 1963 w Zduńskiej Woli
• Jan Jankowski (aktor) - ur. 2 czerwca 1961 w Zduńskiej Woli
• Mieczysław Janowski (senator IV i V kadencji, poseł do Parlamentu Europejskiego) - ur. 16 listopada 1947 w Zduńskiej Woli
• Pinchas Menachem Joskowicz (były Naczelny Rabin Polski) - ur. 1924 w Zduńskiej Woli
• Paweł Kaczorowski (piłkarz) - urodzony w Zduńskiej Woli
• Wojciech Kikowski (trener paraolimpijskiej kadry lekkoatletycznej Ateny 2004, fizyk, przygotował specjalny program treningowy dla niepełnosprawnego Jana Meli, który wraz z Markiem Kamińskim zdobył bieguny) - mieszka w Zduńskiej Woli
• św. Maksymilian Maria Kolbe - ur. 8 stycznia 1894 w Zduńskiej Woli
• Paweł Królikowski (aktor) - ur. 1 kwietnia 1961 w Zduńskiej Woli
• Rafał Królikowski (aktor) - ur. 27 grudnia 1966 w Zduńskiej Woli
• Dariusz Kubiak (poseł na Sejm III kadencji) - ur. 19 lipca 1961 w Zduńskiej Woli
• Łazar Lusternik (matematyk) - ur. 31 grudnia 1899 w Zduńskiej Woli
• Justyna Majkowska (wokalistka) - ur. 17 lipca 1977 w Zduńskiej Woli
• Gustaw Manitius (duchowny protestancki) - w latach 1911-1924 proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej
• Marek Niedźwiecki (dziennikarz radiowy) - uczęszczał w latach 1969-1973 do II LO w Zduńskiej Woli
• Bogdan Ostromęcki (poeta) - uczęszczał do I LO w Zduńskiej Woli
• Joanna Osyda (aktorka) - ur. 16 września 1988 w Zduńskiej Woli
• Wiesław Puś (rektor Uniwersytetu Łódzkiego) - ur. 17 kwietnia 1940 ukończył I LO w Zduńskiej Woli
• Andrzej Rychlik (poseł na Sejm I kadencji) - ur. 19 czerwca 1955 w Zduńskiej Woli
• Marek Trzciński (senator VII kadencji) - ur. 22 kwietnia w Zduńskiej Woli, prowdzi tutaj działalność gospodarczą

Zobacz też

• Miasta w Polsce
• Związek Miast Polskich

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Zduńska Wola
• Stacja meteorologiczna w Zduńskiej Woli
• Koło Rekonstrukcji Historycznych w Zduńskiej Woli