Wójcik (ptak)

Wójcik
	Seicercus trochiloides
	(Sundevall, 1837)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	świstunki
Rodzaj	Seicercus
Gatunek	wójcik
Synonimy
	Acanthiza trochiloides Sundevall, 1837; Phylloscopus trochiloides (Sundevall, 1837); Acanthopneuste trochiloides (Sundevall, 1837);
	Acanthiza trochiloides Sundevall, 1837; Phylloscopus trochiloides (Sundevall, 1837); Acanthopneuste trochiloides (Sundevall, 1837);
Podgatunki
	S. t. viridanus (Blyth, 1843); S. t. ludlowi (Whistler, 1931); S. t. trochiloides (Sundevall, 1837); S. t. obscuratus (Stresemann, 1929);
	S. t. viridanus (Blyth, 1843); S. t. ludlowi (Whistler, 1931); S. t. trochiloides (Sundevall, 1837); S. t. obscuratus (Stresemann, 1929);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wójcik^[5], wójcik zielony, świstunka zielona, świstunka zielonawa (Seicercus trochiloides) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny świstunek (Phylloscopidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae). Występuje od środkowej i północno-wschodniej Europy po środkową Syberię, środkową Azję, Himalaje i dalej po środkowe Chiny. Przeloty w V i VIII, zimuje w południowej i południowo-wschodniej Azji. Nie jest zagrożony. W Polsce skrajnie nielicznie lęgowy w północno-wschodniej części kraju^[6].

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1837 roku Carl Jakob Sundevall. Autor nadał mu nazwę Acanthiza trochiloides, a jako miejsce typowe wskazał Kalkutę w Indiach^[2]^[3]^[7]. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata umieszczają ten gatunek w rodzaju Seicercus^[5], ale częściej jest on zaliczany do Phylloscopus^[2]^[4]^[3]^[8].

Takson ten bywał łączony w jeden gatunek ze świstunką kaukaską (S. nitidus), często także ze świstunką amurską (S. plumbeitarsus), ale rozdzielono je w oparciu o badania mitochondrialnego DNA. Obecnie wyróżnia się zwykle cztery podgatunki P. trochiloides^[2]^[8]:

S. trochiloides viridanus (Blyth, 1843) – wójcik syberyjski^[5] – wschodnia Europa do środkowej Syberii i północno-zachodnich Chin.
S. trochiloides ludlowi (Whistler, 1931) – północny Pakistan do północno-zachodnich Himalajów.
S. trochiloides trochiloides (Sundevall, 1837) – wójcik himalajski^[5] – środkowe i wschodnie Himalaje do południowo-środkowych Chin.
S. trochiloides obscuratus (Stresemann, 1929) – wójcik chiński^[5] – środkowe Chiny.

Ewolucja

Na podstawie obserwacji populacji wójcika w Azji udokumentowano proces specjacji allopatrycznej. Dwie populacje wójcika w centralnej Syberii nie krzyżują się, połączone są jednak wąskim pasem mieszańców wokół Wyżyny Tybetańskiej. Tworzą więc tzw. gatunek pierścieniowy^[9]^[10].

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny: Obie płci ubarwione jednakowo. Wyglądem przypomina piecuszka, ale jest od niego nieco mniejszy i bardziej krępy. Wierzch ciała oliwkowozielony, spód szarobiały. Wzdłuż oka ciemna pręga, a nad nim długa, żółtawa brew, sięgająca prawie do potylicy i często na końcu rozszerzona i wygięta do góry. Nogi brunatne (w odróżnieniu od podobnej świstunki północnej, która ma nogi jaśniejsze, żółtobrązowe). Dolna połowa dzioba jaśniejsza od górnej. Na skrzydle (nasada lotek) krótki, biały pasek, czasami występuje też rząd jasnych plamek, które przypominają zaczątek paska^[6].
Rozmiary: długość ciała: ok. 10–11,5 cm^[2] lub 9,5–10,5 cm^[6]
rozpiętość skrzydeł: ok. 15–21 cm^[11]
Masa ciała: ok. 6,5–10,5 g^[2]
Głos: Śpiew podobny do śpiewu pliszki siwej lub strzyżyka. Jest on szybki, głośny i wysoki, przyśpieszający i nagle urywający się pod koniec. Głos wabiący podobny do głosu pliszki siwej, jest to ostre „cliit”^[12].
Zachowanie: Skryty, przebywa najczęściej w koronach drzew.

Środowisko

Wójciki gniazdują w nizinnych i górskich lasach mieszanych z udziałem brzóz i drzew iglastych, ponadto w lasach z bukami, klonami i lipami, poprzeplatanych brzozami i sosnami. Ponadto występują w parkach, ogrodach, nadrzecznych zaroślach i bagnistych lasach z wierzbami i topolami^[13].

Pożywienie

Żywi się owadami, pająkami i bezkręgowcami zbieranymi z roślin lub łapanymi w powietrzu^[11]. Zjada także niewielką ilość owoców bzu i nasion^[13].

Lęgi

Sezon lęgowy trwa od maja do połowy sierpnia^[13].

Gniazdo: Gniazdo ma formę kuli z otworem z boku, zbudowane z mchu, traw, liści i korzonków. Wyściełane jest włosami, sierścią, piórami (w tym puchowymi)^[11]. Umieszczone jest na ziemi, pod osłoną roślinności, kamienia czy korzenia drzewa. Niekiedy bywa ulokowane w szczelinie w skarpie, starej ścianie lub konarze drzewa^[13]^[11].
Jaja i ich wysiadywanie: Znosi od 3 do 7 jaj w czerwcu^[13]. Wysiadywane są przez około 12-13 dni^[11].

Opieka nad młodymi

Pisklęta są karmione przez oboje rodziców. Po około 12-14 dniach opuszczają gniazdo, ale stają się samodzielne po upływie kolejnych 2 tygodni^[11].

Status i ochrona

IUCN uznaje wójcika za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). BirdLife International w 2015 roku szacowało liczebność populacji europejskiej na 28,9–39,4 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy ze względu na ekspansję gatunku na zachód^[4].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[14]. Liczebność populacji lęgowej na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 0–300 par^[15]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek niedostatecznie rozpoznany (DD, Data Deficient), gdyż mimo dużej liczby rejestrowanych śpiewających samców, nieznany (ale prawdopodobnie bardzo niski) jest udział ptaków przystępujących do lęgów^[16].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Phylloscopus trochiloides, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2016-03-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Clement, P.: Greenish Warbler (Phylloscopus trochiloides). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-17)].
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Greenish Warbler Phylloscopus trochiloides. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Phylloscopus trochiloides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Phylloscopidae Jerdon, 1863 (1854) - świstunki - Old world leaf warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-12-06].
↑ ^a ^b ^c LarsL. Svensson LarsL. i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 344,345, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-13] .
↑ Carl J.C.J. Sundevall Carl J.C.J., Foglar från Calcutta, samlade och beskrifne af Carl J. Sundevall, „Physiographiska Sällskapets Tidskrift”, 1, Lund 1837, s. 76–77 (łac. • szw.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-06]. (ang.).
↑ Lennart Nilsson: Krukowaty czy sikora?. Uppsala: Oriolus Förlag, 2014, s. 45–48. ISBN 978-91-978652-0-3.
↑ Darren E. Irwin, Staffan Bensch & Trevor D. Price. Speciation in a ring. „Nature”. 409, s. 333–337, 2001. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MichałM. Radziszewski MichałM. i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 283, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-13] .
↑ Peter H. Barthel & Paschalis Douglas: Jaki to ptak?. Warszawa: MULTICO, 2009, s. 126, 172. ISBN 978-83-7073-688-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Wheatley, H. & Wright, L.: Phylloscopus trochiloides -- (Sundevall, 1837). European Red List Assessment. BirdLife DataZone, 2015-03-31. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-14)].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Phylloscopus trochiloides, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2016-03-14] (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Clement, P.: Greenish Warbler (Phylloscopus trochiloides). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-17)].

[avibase-3] D. Lepage: Greenish Warbler Phylloscopus trochiloides. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-06]. (ang.).

[iucn-4] BirdLife International, Phylloscopus trochiloides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-06] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Phylloscopidae Jerdon, 1863 (1854) - świstunki - Old world leaf warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-12-06].

[:0-6] LarsL. Svensson LarsL. i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 344,345, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-13] .

[oryg-7] Carl J.C.J. Sundevall Carl J.C.J., Foglar från Calcutta, samlade och beskrifne af Carl J. Sundevall, „Physiographiska Sällskapets Tidskrift”, 1, Lund 1837, s. 76–77 (łac. • szw.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-06]. (ang.).

[9] Lennart Nilsson: Krukowaty czy sikora?. Uppsala: Oriolus Förlag, 2014, s. 45–48. ISBN 978-91-978652-0-3.

[irwin-10] Darren E. Irwin, Staffan Bensch & Trevor D. Price. Speciation in a ring. „Nature”. 409, s. 333–337, 2001. (ang.).

[:1-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MichałM. Radziszewski MichałM. i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 283, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-13] .

[jtp-12] Peter H. Barthel & Paschalis Douglas: Jaki to ptak?. Warszawa: MULTICO, 2009, s. 126, 172. ISBN 978-83-7073-688-0.

[blpdf-13] Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Wheatley, H. & Wright, L.: Phylloscopus trochiloides -- (Sundevall, 1837). European Red List Assessment. BirdLife DataZone, 2015-03-31. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-14)].

[rozp-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-15] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-16] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]