Przejdź do zawartości

Tarnopol

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zobacz też: Tarnopol w innych znaczeniach tej nazwy.
Tarnopol
Тернопіль
Ilustracja
Zamek Tarnopolski i Staw Tarnopolski
Herb Flaga
Herb flaga Tarnopola↗
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

tarnopolski

Hromada

Tarnopol

Data założenia

1540

Prawa miejskie

1548

Burmistrz

Serhij Nadał

Powierzchnia

86 km²

Populacja (1.01.2022)
• liczba ludności
• gęstość


225 004[1]
2616 os./km²

Nr kierunkowy

+380 352

Kod pocztowy

46000

Tablice rejestracyjne

ВО, НО

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tarnopol”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Tarnopol”
Ziemia49°34′N 25°36′E/49,566667 25,600000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Tarnopol (ukr. Тернопіль, Ternopil; ros. Тернополь, Ternopol; niem. Tarnopol; jid. טערנאָפּיל, Ternopil) – miasto na Ukrainie, nad Seretem, siedziba administracyjna obwodu tarnopolskiego, rejonu tarnopolskiego i hromadzie Tarnopol. W 2022 roku liczyło 225 004 mieszkańców.

Tarnopol jest znaczącym ośrodkiem kulturalnym (muzeum, teatry), oświatowym (szkoły wyższe), przemysłowym (zakłady produkcji poligraficznej, przemysłu mięsnego, bawełnianego, chemicznego, meblarskiego i ceramicznego), targowym, a także ważnym węzłem komunikacyjnym z obecnie nie działającym portem lotniczym.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1540 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[2].

Przynależność

[edytuj | edytuj kod]

Tarnopol został założony w 1540 roku w województwie ruskim Korony Królestwa Polskiego i do czasu I rozbioru Rzeczypospolitej (1772) pozostawał w granicach Korony Polskiej, po czym został wcielony do monarchii Habsburgów. Po pokoju w Schönbrunnie w latach 1809–1815 w granicach Imperium Rosyjskiego, następnie w Cesarstwie Austrii, na terytorium kraju koronnego Galicji, do upadku Austro-Węgier (1918). Od 1 listopada 1918 do lipca 1919 roku pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Od lipca 1919 do 1 sierpnia 1920 roku – pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919 roku. Od 1 sierpnia 1920 roku Tarnopol był „stolicą” marionetkowej Galicyjskiej Socjalistycznej Republiki Rad. Od 15 września 1920 do 14 marca 1923 roku – ponownie pod administracją tymczasową II Rzeczypospolitej. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923 roku[3].

Od 15 marca 1923 roku do 16 sierpnia 1945 roku w granicach Polski (miasto wojewódzkie województwa tarnopolskiego i siedziba powiatu)[4]. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku okupowany przez Armię Czerwoną (do czerwca 1941 roku) i anektowany przez ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR od czerwca 1941 do 1944 roku pod okupacją III Rzeszy (od 1 sierpnia 1941 roku w Generalnym Gubernatorstwie). W kwietniu 1944 roku ponownie okupowany przez Armię Czerwoną. Od 16 sierpnia 1945 do 1991 roku w granicach ZSRR[5] na terytorium Ukraińskiej SRR. Od 1991 jest stolicą obwodu na Ukrainie.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W 1540 roku hetman wielki koronny Jan Amor Tarnowski założył tu miasto i twierdzę. Jakub Bodzanowski został pierwszym dziedzicznym wójtem tarnopolskim. W 1548 roku król Zygmunt I Stary nadał osadzie prawa miejskie. Następnie Tarnopol wielokrotnie zmieniał właścicieli, należał do rodów o dużym znaczeniu politycznym i posiadającym rozległe dobra (Ostrogscy, Zamoyscy herbu Jelita, Koniecpolscy herbu Pobóg, Sobiescy herbu Janina, Potoccy herbu Pilawa) i do 1844 roku stanowił własność prywatną. W 1672 i 1675 roku był niszczony przez wojska tatarskie i tureckie.

Po I rozbiorze Rzeczypospolitej przeszedł pod władzę Austrii w ramach Galicji. 27 maja 1809 roku, podczas wojny polsko-austriackiej i marszu spod Zamościa oraz po wejściu do Galicji, płk Piotr Strzyżewski ze swoim oddziałem ruszył na południe na Tarnopol i zdobył miasto bez walki. Nominował miejscowe władze cyrkułowe z prezesem Michałem Konopką i z wiceprezesem Zabilskim. Tu zgłosił się do Strzyżewskiego chorąży krzemieniecki Gabriel Stanisław Rzyszczewski wraz z 300 konnymi i z oddziałami kawalerii, oraz hr. Marcin Amor Tarnowski z 60 ludźmi, hr. Adam Potocki z 200 konnymi, Józef Dwernicki, hr. Dulski oraz Augustyn Trzecieski – każdy z setką ludzi. Organizacją piechoty miał w Tarnopolu zająć się Józef Marchocki, starano się formować batalion strzelców. W sumie oddział Strzyżewskiego liczył ok. 1200 ludzi, nie licząc formującej się piechoty. Do powstańczego miasta zdążały piesze i konne oddziały z cyrkułów stryjskiego i samborskiego, zorganizowane przez kpt. Terleckiego.

Mimo zwycięskich walk polskich powstańców pod dow. Piotra Strzyżewskiego, miasto zostało zajęte przez wojska rosyjskie, sprzymierzone formalnie w 1809 roku z Cesarstwem Francuskim, Tarnopol przeszedł na mocy traktatu w Schönbrunnie do 1815 roku we władanie Imperium Rosyjskiego. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powrócił do Cesarstwa Austriackiego.

Zamek w Tarnopolu w XIX wieku (Napoleon Orda)

W 1820 roku wygnani z Połocka jezuici, przenieśli tu swą akademię, która działała do 1883 r. Ostatnim jej rektorem był filozof, Marian Ignacy Morawski SJ[6][7].

W 1843 roku ostatni dziedzic Tarnopola, Tadeusz Turkułł, zawarł z miastem kontrakt sprzedaży i kupna Tarnopola. Przyczyną rezygnacji ze swoich praw majątkowych z pewnością były zachodzące zmiany polityczne. Urząd dominialny właściciela miał też dług wobec państwa austriackiego w wysokości 100 000 guldenów. 12 grudnia 1844 r. cesarz Ferdynand I podniósł rangę miasta Tarnopol, nadając mu tytuł miasta królewskiego. Pozwolono mu w szczególności na posiadanie herbu „na niebieskiej tarczy, na której u góry jest pokazana srebrna gwiazda, a pod tym srebrny księżyc. Na górnej krawędzi tarczy jest umieszczona złota korona królewska. Obydwie krawędzi boczne i krawędź dolną otacza złota oprawa z ornamentem arabeskowym”.

Kościół Parafialny w Tarnopolu (1908–1954)

Otwarcie linii kolejowej do Lwowa w 1870 roku, a rok później do granicy państwowej w Podwołoczyskach, stało się katalizatorem rozwoju miasta. W 1880 roku Tarnopol liczył już około 26 tys. mieszkańców, których połowę stanowiły osoby wyznania mojżeszowego. W 1885 roku uruchomiono linię kolejową do Brzeżan, a w 1906 roku do Zbaraża.

W 1887 roku odbyła się w mieście wystawa etnograficzna[8]. Pod koniec XIX w. karczma i gajówka na obszarze dworskim nosiły nazwę Zagrobela[9]. W 1901 roku oddano do użytku sieć elektryczną oraz rozpoczęto budowę systemu kanalizacyjnego. W latach 1903–1908, za probostwa późniejszego biskupa Bolesława Twardowskiego, powstał w mieście monumentalny kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, który pierwotnie miał stanąć na miejscu kościoła św. Elżbiety we Lwowie.

W czasie I wojny światowej okupowany w latach 1914–1917 przez armię rosyjską. Następnie w wyniku akcji ukraińskich działaczy niepodległościowych 1 listopada 1918 roku Tarnopol znalazł się pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W lipcu 1919 r. miasto po walkach z Ukraińską Armią Halicką zostało zajęte przez Wojsko Polskie i przeszło pod tymczasową polską administrację cywilną, zgodnie z upoważnieniem paryskiej konferencji pokojowej z czerwca 1919 roku. W czasie wojny polsko-bolszewickiej krótkotrwale (lipiec–wrzesień 1920) okupowany przez Armię Czerwoną. Bolszewicy powołali w Tarnopolu rząd marionetkowej Galicyjskiej Republiki Rad (Galrewkom), analogiczny do Polrewkomu. Armia Czerwona została wyparta z Tarnopola we wrześniu, co zakończyło działalność Galrewkomu. Traktat ryski ustalił 18 marca 1921 roku granicę polsko-sowiecką na Zbruczu (na wschód od miasta). 15 marca 1923 roku Rada Ambasadorów uznała suwerenność Polski nad Galicją Wschodnią, w tym nad Tarnopolem.

Herb Tarnopola w okresie II Rzeczypospolitej
Położenie na mapie województwa tarnopolskiego do roku 1939

Od 23 grudnia 1920[10] do 16 sierpnia 1945 roku stolica województwa tarnopolskiego II Rzeczypospolitej i siedziba powiatu. W 1939 roku liczył ponad 35 tys. mieszkańców[11]. W mieście funkcjonowały trzy państwowe gimnazja męskie, jedno żeńskie oraz seminarium nauczycielskie. Działały dwa teatry (polski i żydowski) oraz Muzeum Podolskie, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Podolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz klub sportowy „Kresy Tarnopol”, posiadający pierwszoligową drużynę piłkarską. W Tarnopolu znajdował się też garnizon wojskowy, w tym dowództwo 12 Kresowej Dywizji Piechoty oraz 54 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych[12].

W 1923 r. odbudowano pomnik Adama Mickiewicza, wzniesiony w 1895 r., a zburzony przez Ukraińców w 1917 r[13]. W 1935 roku odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego dłuta Apolinarego Głowińskiego. Był on pierwszym w Polsce pomnikiem Marszałka o tak dużych rozmiarach[14]. Wiosną 1939 miasto Tarnopol zostało odznaczone Krzyżem Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej[15].

1 stycznia 1926 do Tarnopola włączono gminę Zagrobela[16].

W 1939 r. sformowano w Tarnopolu dodatkowe jednostki Wojska Polskiego, w tym 12 Batalion Saperów oraz Batalion ON „Tarnopol”, wchodzący w skład Tarnopolskiej Półbrygady Obrony Narodowej[17]. W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 16 eskadra towarzysząca[18].

17 września 1939 roku, w pierwszym dniu agresji ZSRR na Polskę Tarnopol został zajęty przez Armię Czerwoną. Do niewoli trafiło tu kilka tysięcy polskich oficerów i żołnierzy. NKWD aresztowano też wielu urzędników, w tym prezydenta miasta Stanisława Widackiego, zamordowanego później w Katyniu, oraz komendanta policji Wiktora Gorczyńskiego, którego zamordowano w Twerze[19].

Sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu pseudowyborów dokonały w październiku 1939 roku formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych obywatelstwa ZSRR i rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD. Powyższe akty prawne, sprzeczne z Konwencją haską IV (1907) były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie, jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. Sowieci wprowadzili terror polityczny, dokonywali masowych aresztowań przedstawicieli polskich i ukraińskich elit politycznych, masowych wywózek i grabieży majątku. Planowo niszczyli naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłali do obozów koncentracyjnych Gułagu lub mordowali.

Tuż przed zajęciem Tarnopola przez Niemców, NKWD wyprowadziło z tamtejszego więzienia kolumnę ponad tysiąca więźniów. Było wśród nich wielu przedstawicieli polskiej inteligencji, aresztowanych już po 22 czerwca. Według świadectwa polskiego, nie wytrzymujących tempa marszu mordowano. Mordy rozpoczęły się już na ulicach Tarnopola. Pozostałych więźniów, głównie Ukraińców, NKWD zamordowało. Wśród ofiar byli także niemieccy jeńcy wojenni. Ciała wrzucono do piwnic i do wykopu na podwórzu więziennym. Według niemieckiego meldunku wojskowego, zginąć miało ponad dwustu więźniów i dziesięciu niemieckich jeńców wojennych. Świadkowie polscy szacowali liczbę ofiar na mniej więcej tysiąc, a prasa polska w Wielkiej Brytanii wspominała za prasą niemiecką o kilkuset[20].

 Osobne artykuły: Kampania wrześniowa, Agresja ZSRR na Polskę, Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939, Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941), Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946 i Masakra w więzieniu w Tarnopolu.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR Tarnopol został 2 lipca 1941 roku zajęty przez wojska niemieckie. Dwa dni później w mieście z inspiracji niemieckiej wybuchł trwający tydzień pogrom Żydów.

 Osobny artykuł: Pogrom w Tarnopolu.

Tarnopol był w latach 1941–1944 siedzibą powiatu w Dystrykcie Galicja Generalnego Gubernatorstwa. Podczas tej okupacji Niemcy dokonali eksterminacji zamieszkującej Tarnopol ludności żydowskiej, która w 1931 stanowiła 39,27% mieszkańców miasta[21].

 Osobny artykuł: Akcja „Burza” w Okręgu Tarnopol Armii Krajowej.

10 marca 1944 r. Adolf Hitler ogłosił Tarnopol, nie posiadający odpowiednich umocnień i zapasów, „twierdzą”. Wkrótce miasto zostało okrążone przez Armię Czerwoną. 15 kwietnia tegoż roku, po długotrwałych i morderczych szturmach, zlikwidowała ona tutejszy garnizon niemiecki[22]. Nastąpiła ponowna sowiecka okupacja miasta Wskutek intensywnych walk Tarnopol, w przeciwieństwie do Lwowa i innych większych miast Małopolski Wschodniej, doznał bardzo dużych zniszczeń. Jednocześnie miasto mocno się wyludniło. Dla porównania, Tarnopol w 1939 r. liczył 40 tysięcy mieszkańców, a w 1944 r., po ustaniu walk zaledwie 12 tysięcy. Po wojnie miasto nigdy odzyskało swojej dawnej świetności, gdyż odbudowano tylko najważniejsze zabytki i budynki mieszkalne (w tym niektóre kamienice). Ponadto w 1954 roku z rozkazu władz sowieckich zburzono w mieście, opuszczony i niszczejący od 1945 roku kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, który był jedną z najbardziej okazałych budowli przedwojennego Tarnopola[19][23][24].

Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 roku umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944 roku. W konsekwencji umowy Tarnopol został włączony do ZSRR jako część USRR, a jego polską ludność wysiedlona na podstawie tzw. układów republikańskich podpisanych 9 września 1944 roku pomiędzy PKWN a Ukraińską SRR, głównie na Ziemie Odzyskane.

W 1994 roku reaktywowano w Tarnopolu Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Przed II wojną światową ze składek członków wybudowano w Tarnopolu siedzibę dla Towarzystwa, która po 1945 roku nie została zwrócona Polakom. Współcześnie w dawnym gmachu „Sokoła” mieści się kino im. Iwana Franki. Tarnopolski „Sokół” zrzesza obecnie (2012 rok) 110 uczestników.

W 2008 r. konsekrowano w Tarnopolu nowy kościół rzymskokatolicki pw. Bożego Miłosierdzia i NMPanny Nieustającej Pomocy[25].

  • Rozwój przestrzenny miasta Tarnopola w okresie galicyjskim 1787–1887
  • Tarnopol, fragment pierwszego wojskowego zdjęcia topograficznego Galicji z okresu „józefińskiego” tzw. mapa von Miega (1769–1787)
    Tarnopol, fragment pierwszego wojskowego zdjęcia topograficznego Galicji z okresu „józefińskiego” tzw. mapa von Miega (1769–1787)
  • Drugie wojskowe zdjęcie topograficzne Galicji z okresu józefińskiego i franciszkańskiego 1809–1869
    Drugie wojskowe zdjęcie topograficzne Galicji z okresu józefińskiego i franciszkańskiego 1809–1869
  • Tarnopol w roku 1887, trzecie wojskowe zdjęcie topograficzne Galicji
    Tarnopol w roku 1887, trzecie wojskowe zdjęcie topograficzne Galicji

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Zniszczone

[edytuj | edytuj kod]

Transport

[edytuj | edytuj kod]
Dworzec kolejowy

Drogowy

[edytuj | edytuj kod]

Tarnopol jest węzłem transportowym obwodu tarnopolskiego[29]. Przez miasto przebiegają drogi międzynarodowe M12 (część trasy europejskiej E50) i M19 (część trasy europejskiej E85). W mieście zaczynają się drogi:

Kolejowy

[edytuj | edytuj kod]

Stacja kolejowa pasażersko-towarowa Tarnopol podlega Tarnopolskiemu zarządowi transportu kolejowego Kolei Lwowskiej.

Trolejbusowy

[edytuj | edytuj kod]

Uroczyste otwarcie odbyło się 25 grudnia 1975 roku. Trolejbusy w Tarnopolu uruchomiono 4 stycznia 1976 roku. Pierwszym miejskim trolejbusem była czeska Škoda 9Tr. Obecnie w mieście kursuje 9 linii trolejbusowych[30].

Oświata i szkolnictwo wyższe

[edytuj | edytuj kod]

Uczelnie

[edytuj | edytuj kod]

Szkoły zawodowe

[edytuj | edytuj kod]
  • WPTU-4 im. M. Paraszczuka

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Media

[edytuj | edytuj kod]

Sport

[edytuj | edytuj kod]

Od 1997 roku, we wrześniu, odbywa się tu corocznie lekkoatletyczny konkurs biegowy „Ternopilśka ozeriana”[31]. Największą areną sportową w mieście jest piłkarsko-lekkoatletyczny Stadion Miejski w Tarnopolu. W czasach II RP w Tarnopolu siedzibę miały kluby piłkarskie takie jak Kresy Tarnopol i Legion Tarnopol.

Ludzie urodzeni w Tarnopolu

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Tarnopolu.

Osoby związane z Tarnopolem

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Tarnopolem.

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Tarnopolu)

[edytuj | edytuj kod]
Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
  • Ludwik i Maria Czepielukowie oraz ich córka Katarzyna Czepieluk (po mężu Dawt) – ukrywali Irenę Panzer, dostarczyli jej fałszywe dokumenty[32]
  • Maria Eckhardt – ukrywała Kalinę Kleinberg[33]
  • Alfred Engel - jako kierownik administracyjny firmy budowlanej starał się zatrudniać Żydów nie informując przełożonych o ich tożsamości, w ten sposób pomógł m.in. Ignacemu i Janinie Misiewiczom[34][35]
  • Irena Gut (po mężu Opdyke) - pomagała na różny sposób Żydom współpracując z Eduardem Rügemerem, ukrywała 12 osób[36][37]
  • Jan i Anastazja Malinowscy[38]
  • Józef i Olga Mikitowowie – ukrywali 11 osób z rodzin Aszkenazych, Speizerów i Lubanikierów[39]
  • Adam i Rozalia Misiewiczowie oraz ich córka Janina Misiewicz (po mężu Zwolicka) – ukrywali 4-osobową rodzinę Bienów[40]
  • Antoni i Genowefa Mouczkowie i ich syn Kazimierz[41]
  • Józef Ostrowski[42]
  • Kazimierz i Janina Regentowie oraz Józef Regent (brat Kazimierza) – ukrywali Romana i Malwinę Grossów[43]
  • Franciszek Stech – pomagał sześciorgu Żydom, m.in. Rozalii Spiess[44][45]
  • Władysław Zabilski – ukrywał 4-osobową rodzinę Nadlerów[46]
  • Zofia Zadorożna (po mężu Pasternak) – ukrywała Augustę Reitman[47]
  • Kazimierz i Julia Zięcikowie – na terenie kamieniołomu, którego byli właścicielami, ukrywali 13 Żydów (pomagali Salomonowi Hirschbergowi, N.N. Laubowi, Markusowi Horowitzowi, Róży Schapira z d. Bernstein, Izaakowi Ginsbergowi, H. Massowi, Jakubowi Voglowi, Malwinie Albertowej, Berlowi i Jakubowi Gehlerom, Sinajowi Lichtigfeldowi, Annie Lauferównie). W 2013 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Julii i Kazimierzowi Zięcikom tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[48][49].
Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
  • Iwan Bojkowski i jego żona (imię nieznane)[50] – ukrywali Fancię Grunberg[51]
  • Pełaheja Chomenkowa (z d. Paraszczuk)[50] – ukrywała w swoim domu siostry Chanę i Ester Federbusz, a gdy stało się to zbyt niebezpieczne, ukryła je u swojego brata Joachima Paraszczuka[52]
  • Lubow Czołhan[53] - dostarczyła fałszywy dowód tożsamości Minie Schulster[54]
  • Joachim i Chrystyna Paraszczukowie[50] – ukrywali Wila Hofrichtera, przejęli ukrywanie Chany i Ester Federbusz od siostry Joachima, Pełaheji Chomenkowej[55]
  • Onufrij i Hanna Sajkowie oraz ich córka Iryna (po mężu Maksymowa)[50] - na terenie majątku, którego Onufrij był kierownikiem, ukrywali 13 Żydów[56]
Osoby na niemieckiej liście Sprawiedliwych
  • Eduard Rügemer(inne języki) - major Wehrmachtu, który kierował zakładem naprawy pojazdów wojskowych w Tarnopolu, w którym przymusowo pracowało około 300 Żydów. Rügemer traktował Żydów dobrze, dopóki mógł chronił ich przed egzekucjami, a gdy w lipcu 1943 roku Niemcy likwidowali obóz pracy, umożliwił ucieczkę 10-12 Żydom. Kolejnych 13 osób ukrył w swoim mieszkaniu, w czym pomagała mu polska pokojówka Irena Gut-Opdyke. W 1944 roku, gdy Rügemer musiał opuścić Tarnopol, umożliwił części Żydów ukrycie się w lesie; ukrywanie pozostałych przejęła od niego Gut-Opdyke[57][37]

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року та середня чисельність у січні–серпні 2019 року [online] [dostęp 2020-11-17].
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. „Czasy Nowożytne”. 21, s. 171, 2008.
  3. ↑ Tekst deklaracji opublikowany w: Dz.U. z 1923 r. nr 49, poz. 333.
  4. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  5. ↑ Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Tarnopol i województwo tarnopolskie włączono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
  6. ↑ Topij Stempińska, Beata: Uczniowie Jezuickich Instytucji Edukacyjnycj w Galicji w XIX Wieku – Portret Zbiorowy. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatium w Krakowie, 2019. ISBN 978-83-7614-4146.
  7. ↑ Tuszewski TJ, Józef (1932). O. Marjan Morawski (1845–1901), Kraków: Wydawnictwo Ojców Jezuitów.
  8. ↑ Wystawa etnograficzna w Tarnopolu. „Kurjer Lwowski”. 179, s. 1, 30 czerwca 1887.
  9. ↑ Zagrobela, 2.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 274. położony na zachód od centrum miasta, obecnie w dzielnicy «Дружба».
  10. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 roku o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
  11. ↑ Dane spisu powszechnego 1931 – 35 644 mieszkańców, Statystyka Polski Seria C zeszyt 78 Warszawa 1938, Wyd. Główny Urząd Statystyczny s. 31.
  12. ↑ Stanisław Nicieja, Kresowa Atlantyda, t. I, 2012, s. 192, ISBN 978-83-61915-27-0.
  13. ↑ Tarnopol (Тернопіль) – Pomnik Adama Mickiewicza – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-11-08].
  14. ↑ Pomnik Marszałka Piłsudskiego w Tarnopolu. „Wschód”, s. 11, nr 29 z 10 listopada 1936. 
  15. ↑ Odznaczenie miasta Tarnopola Krzyżem Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej. „Wschód”. Nr 135, s. 2, 18 czerwca 1939. 
  16. ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 124, poz. 883.
  17. ↑ Krzysztof Wałek, Obrona narodowa [online], wp39.struktury.net [dostęp 2023-09-29] (pol.).
  18. ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 352. ISBN 83-206-0795-7.
  19. ↑ a b Historia miejscowości | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-09-29].
  20. ↑ Aleksander Szumański, Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle.
  21. ↑ Według spisu powszechnego 1931 na 35 644 mieszkańców Tarnopola 13 999 deklarowało wyznanie mojżeszowe Statystyka Polski Seria C zeszyt 78 Warszawa 1938, Wyd. Główny Urząd Statystyczny s. 31.
  22. ↑ Twierdza Tarnopol 1944 [online] [dostęp 2023-09-29] (pol.).
  23. ↑ Maksymilian Sas: Tarnopol. W: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. red. Melchior Jakubowski, Maksymilian Sas, Filip Walczyna. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2016, s. 141–148. ISBN 978-83-65248-08-4. OCLC 1413414573. [dostęp 2024-07-11].
  24. ↑ Witraże kościoła parafialnego pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnopolu [online], barwyszkla.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  25. ↑ Tarnopol Bożego Miłosierdzia [online], rkc.lviv.ua [dostęp 2022-11-08].
  26. ↑ Tarnopol. [dostęp 2013-09-08].
  27. ↑ Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz: Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego. Tarnopol: Powiatowa Organizacja Narodowa, 1926, 160 il. na 78 tabl., s. 176. [dostęp 2017-08-15].
  28. ↑ Хроніка подій. tarnopol.te.ua. [dostęp 2013-12-01].
  29. ↑ В обход Тернополя начнут строить объездную дорогу [online], ternopil-future.com.ua [dostęp 2020-10-20] (ros.).
  30. ↑ Strona of.
  31. ↑ Двадцять перша “Тернопільська Озеряна” зібрала 170 учасників (ukr.).
  32. ↑ Czepieluk Ludwik & Maria ; Daughter: Dawt Katarzyna (Czepieluk). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  33. ↑ Eckhardt Maria (Leszczyńska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  34. ↑ Historia pomocy - Engel Alfred. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-17]. (pol.).
  35. ↑ Engel Alfred. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-17]. (ang.).
  36. ↑ Gut Opdyke Irena. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-17]. (ang.).
  37. ↑ a b Historia Ireny Gut-Opdyke. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-17]. (pol.).
  38. ↑ Malinowski Jan & Malinowska Anastazja. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  39. ↑ Mikitow Józef & Olga. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  40. ↑ Historia pomocy – Rodzina Misiewiczów. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-19]. (pol.).
  41. ↑ Mouczka Antoni & Genowefa ; Son: Kazimierz. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-17]. (ang.).
  42. ↑ Ostrowski Józef. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  43. ↑ Historia pomocy - Rodzina Regentów. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-19]. (pol.).
  44. ↑ Stech Franciszek. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  45. ↑ Franciszek Stech - Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. nowa.mojabrama.pl, 01-2015. [dostęp 2024-10-19]. (pol.).
  46. ↑ Zabilski Władysław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-17]. (ang.).
  47. ↑ Zadorożna Zofia (Janiszewska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  48. ↑ „Moja rodzina stanęła wówczas przed wielkim ryzykiem”. Historia rodziny Zięcików | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-28].
  49. ↑ Zięcik Kazimierz & Julia (Jaworska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  50. ↑ a b c d Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 127-128
  51. ↑ Boykovskiy Ivan & Boykovskaya First name unknown. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  52. ↑ Khomenkova Pelageya (Paraschuk). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  53. ↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 131
  54. ↑ Cholhan Liubov (Hirniak). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  55. ↑ Paraschuk Joachim & Krystyna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  56. ↑ Saik Onufrij & Anna ; Daughter: Maksimova Irina (Saik). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-19]. (ang.).
  57. ↑ Ruegemer Eduard. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-17]. (ang.).
  58. ↑ Tarnów zawiesza współpracę z Tarnopolem [online], radiokrakow.pl [dostęp 2021-06-26] (pol.).
  59. ↑ Tarnopol [online], um.suwalki.pl [dostęp 2023-02-14].
  60. ↑ PAP, Opolskie: Nysa zerwała współpracę z Tarnopolem na Ukrainie – społeczeństwo [online], wnp.pl, 31 marca 2021 [dostęp 2021-03-31] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Hromada Tarnopol
Wsie
Powiat tarnopolski (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1939 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ Podczas wojny pozbawione praw miejskich.
  2. ↑ a b Strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939.
  3. ↑ Kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie.
Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Miasta obwodu tarnopolskiego

Rejony obwodu tarnopolskiego (do 2020)
Rejony
Miasta wydzielone

herb obwodu tarnopolskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarnopol&oldid=74996907”