Sęp białogłowy
| Trigonoceps occipitalis[1] | |||
| (Burchell, 1824) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sęp białogłowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 występuje przez cały rok poza sezonem lęgowym wymarł prawdopodobnie wymarł prawdopodobnie występuje (przez cały rok) | |||
Sęp białogłowy[7] (Trigonoceps occipitalis) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Trigonoceps[7][8]. Zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał William John Burchell w 1824[5]. Holotyp pochodził z Botswany[5]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Vultur occipitalis[9]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza sępa białogłowego w monotypowym rodzaju Trigonoceps. Uznaje go za gatunek monotypowy[8]. Niektórzy autorzy umieszczają sępa białogłowego w rodzaju Aegypius, wraz z sępem kasztanowatym (A. monachus), sępem łysym (Sarcogyps calvus) i sępem uszatym (Torgos tracheliotos)[9].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Trigonoceps: łac. trigonum „trójkąt”, od gr. τριγονον trigōnon „trójkąt”, od τρεις treis, τριων triōn „trzy”; γωνια gōnia „kąt”; -ceps -głowy, od caput, capitis „głowa”[10].
- Lophogyps: gr. λοφος lophos „czub, grzebień”; γυψ gups, γυπος gupos „sęp”[11].
- occipitalis: późnołac. occipitalis „z tyłu głowy, potyliczny”, od łac. occipitium „potylica”, od ob „w kierunku, koniec”; caput, capitis „głowa”[12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 72–85 cm, masa ciała 3300–5300 g (średnia 4260 g), rozpiętość skrzydeł 207–230 cm[9]. Upierzenie głównie czarniawo-białe. Nogawice białe, pierś czarna[13].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Sępy białogłowe zamieszkują obszar od Senegambii na wschód po Erytreę (w tym Dahlak), Etiopię i Somalię, dalej na południe po Namibię, północno-wschodnią Południową Afrykę i Suazi[9].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia sępów białogłowych są suche zadrzewienia na niskich wysokościach n.p.m.; unikają półpustynnych skupisk ciernistych roślin. W Etiopii odnotowywane były do 4000 m n.p.m., w Kenii prawdopodobnie występują do 3000 m n.p.m. Zazwyczaj unikają ludzkich siedlisk. Zwykle latają na niższych wysokościach w porównaniu do innych sępów i często pierwsze pojawiają się przy padlinie. Okazjonalnie poluje[13][14], głównie na drobne zwierzęta, takie jak jaszczurki, węże czy owady[15]. Odbiera również zdobycz innym ptakom (kleptopasożytnictwo)[14].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Okres składania jaj zwykle przypada na porę suchą[9]. Do 61% par (dane z początku lat 90. XX wieku) nie przystępuje w danym roku do lęgów. Przeważnie gniazdo ulokowane jest na akacji lub baobabie[13]. Jest to platforma z gałęzi; znajduje je samiec, a samica spaja w całość. Gniazdo wyściełane jest suchą trawą[14]. W zniesieniu 1 jajo[13]. Wysiadują oba ptaki z pary; inkubacja twa 55–56 dni. Przez pierwsze 50–60 dni życia młode jest pod stałą opieką jednego z rodziców; po tym okresie jest już zostawiane samo w gnieździe. W wieku około 115 dni młode opuszcza gniazdo[14].
Status
[edytuj | edytuj kod]IUCN od 2015 uznaje sępa białogłowego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Wcześniej, od 2007 uznawany był za narażonego (VU, Vulnerable), a przed 2007 za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji szacuje się na 2500–9999 dorosłych osobników. Liczebność gatunku spada w bardzo drastycznym tempie (stan w 2016). Do zmniejszenia się liczebności przyczyniają się głównie: spadek liczebności średniej wielkości ssaków, w tym kopytnych, i przekształcanie środowiska życia tych sępów. Dodatkowo populacja uszczuplana jest przez przypadkowe zatrucia (w tym w pułapkach zastawianych na duże ssaki mięsożerne, jak lwy i hieny, oraz zatrucia karbofuranem, zwłaszcza we wschodniej Afryce) oraz wpadanie ptaków w pułapki zakładane na szakale na niewielkich farmach. W RPA części ciała sępów białogłowych wykorzystuje się w medycynie naturalnej, a w Zambii w czarostwie. Gniazdujące ptaki mogą porzucać swoje gniazda wskutek niepokojenia przez ludzi. W przyszłości zagrożenie może stanowić diklofenak stosowany w leczeniu bydła[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Trigonoceps occipitalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Trigonoceps, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-02] (ang.).
- ↑ R.-P. Lesson. Index Ornithologique. „L’Écho du monde savant et l’Hermès”. 9, s. kol. 1038, 1842. (fr.).
- ↑ Ch.-L. Bonaparte. Tableau des Oiseaux de proie. „Revue et Magasin de Zoologie Pure et Appliquée”. 2e Série. 6, s. 530, 1854. (fr.).
- ↑ a b c W.J. Burchell: Travels in the interior of southern Africa. Cz. 2. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1824, s. 329 (przypis). (ang. • łac.).
- ↑ Trigonoceps occipitalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-14].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e Kemp, A.C., Kirwan, G.M., Christie, D.A. & Sharpe, C.J.: White-headed Vulture (Trigonoceps occipitalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (26 października 2016)].
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Trigonoceps.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. Lophogyps.
- ↑ Jobling 2021 ↓, s. occipitalis.
- ↑ a b c d e Species factsheet: Trigonoceps occipitalis. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Aegypius occipitalis (White-headed vulture). Biodiversity Explorer. [dostęp 2020-11-14].
- ↑ Species account: White-headed Vulture Trigonoceps occipitalis. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).