Przejdź do zawartości

Roger Penrose

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Roger Penrose
Ilustracja
Sir Roger Penrose (2012)
Państwo działania

Wielka Brytania

Data i miejsce urodzenia

8 sierpnia 1931
Colchester

profesor
Specjalność: fizyka, matematyka, filozofia
Alma Mater

University of Cambridge,
University College London,
University College School

Uczelnia

Uniwersytet Oksfordzki

Odznaczenia
Order Zasługi (Wielka Brytania) Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP
Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki
Nagroda Wolfa
Medal Copleya

Sir Roger Penrose (ur. 8 sierpnia 1931 w Colchesterze) – brytyjski naukowiec: fizyk teoretyk, matematyk, filozof nauki[1] i jej popularyzator, noblista; profesor matematyki na Uniwersytecie Oksfordzkim[2], członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie (ang. Royal Society). Jego specjalności to teoria względności i grawitacji, w tym kwantowanie grawitacji i kosmologia teoretyczna, a także kwantowe fundamenty i geometria.

Wraz ze Stephenem Hawkingiem udowodnił twierdzenie o osobliwościach w ogólnej teorii względności[3]. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za 2020 rok – dzięki wykazaniu, że ogólna teoria względności przewiduje powstawanie czarnych dziur[4]. Penrose zdobył połowę tej nagrody; drugą otrzymali Andrea Ghez i Reinhard Genzel[5].

Penrose zajmował się również filozofią matematyki i filozofią umysłu. Bronił platonizmu matematycznego oraz nieobliczalności ludzkiego rozumowania w sensie Churcha i Turinga[6]. Popularyzował naukę przez książki, publiczne wykłady i wywiady[7][8].

Dorobek naukowy

[edytuj | edytuj kod]

Fizyka teoretyczna

[edytuj | edytuj kod]

Autor twierdzenia o uwięzieniu dotyczącego ruchu po hiperpowierzchni w przestrzeni fazowej. W klasycznej teorii grawitacji sformułował też hipotezę kosmicznego cenzora o nieistnieniu nagich osobliwości czasoprzestrzennych.

Zasłużył się głównie dzięki próbom podejścia do kwantowej grawitacji (jeszcze nieistniejącej w całości teorii) za pomocą teorii twistorów. Jego zdaniem niezbędna jest nowa teoria kwantów, uwzględniająca grawitację, eliminująca trudności interpretacyjne.

Należy do krytyków teorii superstrun, interpretacji Everetta mechaniki kwantowej oraz inflacji kosmicznej.

W 2006 stworzył Konformalną Kosmologię Cykliczną będącą modelem kosmologicznym w ramach ogólnej teorii względności[9].

Matematyka

[edytuj | edytuj kod]
Parkietaż Penrose’a

W matematyce znany jest jego parkietaż (ang. tesselation, tiling), który pokrywa płaszczyznę w sposób nieokresowy za pomocą jedynie dwu rodzajów „kafelków”. Ten sposób podziału płaszczyzny okazał się występować w naturze, w postaci kwazikryształów.

Filozofia i pogranicze nauki

[edytuj | edytuj kod]

Autor książek takich jak Nowy umysł cesarza, Cienie umysłu, Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Argumentuje w nich, że z twierdzenia Gödla wynika niemechaniczny charakter ludzkiej świadomości, którego można dowieść również bez kodowania. Zdaniem Penrose’a, do wyjaśnienia zjawiska świadomości konieczne jest odwołanie się do zjawisk występujących na poziomie kwantowym w mózgu. Wspólnie ze Stuartem Hameroffem opracował kwantową teorię świadomości Orch-OR.

Popularyzacja

[edytuj | edytuj kod]

Penrose prowadził wykłady popularnonaukowe m.in. w londyńskim Royal Institution[10]. Występował także w Polsce:

Zaszczyty

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i członkostwa

[edytuj | edytuj kod]

Penrose to jedna z tylko dwóch osób – obok Lorda Rayleigha – które otrzymały najpierw Medal Copleya, a potem Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki[a].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Tytuł jednego z dzieł Penrose’a Droga do rzeczywistości (ang. The Road to Reality) został upamiętniony przez Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. W 2015 roku zorganizowano tam cykl wykładów popularnonaukowych „Drogi do rzeczywistości” skupionych na fizyce teoretycznej i matematyce[17]. Jego echem były późniejsze serie:

  • „Drogi do życia” (2017, biologia)[18],
  • „Drogi do nieskończoności” (2018, znowu głównie fizyka i matematyka)[19].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jest synem Margaret (Leathes) oraz psychiatry i genetyka: Lionela Penrose’a[20][21], oraz bratem fizyka Olivera Penrose’a, genetyczki Shirley Hodgsoni i arcymistrza szachowego Jonathana Penrose’a[22][23]. Penrose jest agnostykiem.[24]

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
Książki

Prace poświęcone Rogerowi Penrose’owi

[edytuj | edytuj kod]
  • 2014: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Kraków: Copernicus Center Press, ISBN 978-83-7886-106-5.
  • 2015: Praca zbiorowa, Road to Reality with Roger Penrose (ang.); James Ladyman, Stuart Presnell, Gordon McCabe, Michał Eckstein, Sebastian J. Szybka; Kraków: Copernicus Center Press, ISBN 978-83-7886169-0.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. z dokładnością do lat – Albert Michelson otrzymał obie nagrody w tym samym roku 1907.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. A. Lightman, Światło z przeszłości. Dzieje Kosmologii współczesnej, Warszawa 2003, s. 70.
  2. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Oxford Mathematician Roger Penrose jointly wins the Nobel Prize in Physics (ang.) [dostęp 2022-09-10].
  3. Penrose Roger, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
  4. Roger Penrose wins 2020 Nobel Prize in Physics for discovery about black holes [online], www.cam.ac.uk, 6 października 2020 [dostęp 2020-10-06] (ang.).
  5. a b The Nobel Prize in Physics 2020 [online], NobelPrize.org [dostęp 2020-10-06] (ang.).
  6. Wojciech P. Grygiel, Mateusz Hohol, Rogera Penrose’a kwantowanie umysłu, „Filozofia Nauk”, 17 (3), 2009, s. 9.
  7. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Closer To Truth - Roger Penrose Interviews, kanał Closer to Truth na YouTube, 2 kwietnia 2021 [dostęp 2021-09-15].
  8. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Roger Penrose, Physics of Consciousness and the Infinite Universe, kanał „Lex Fridman” na YouTube, 31 marca 2020 [dostęp 2021-09-15].
  9. Roger Penrose, Before the Big Bang: an outrageous new perspective and its implications for particle physics. [online], 2006.
  10. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Roger Penrose, Fashion, Faith and Fantasy in Physics, kanał Royal Institution na YouTube, 22 marca 2017 [dostęp 2021-09-15].
  11. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Prof. Roger Penrose, Fashion, faith and fantasy in the new physics of the Universe (ang.), kanał „Zapytaj Fizyka” na YouTube, 19 grudnia 2016 [dostęp 2021-09-15].
  12. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Roger Penrose: The reality / Rzeczywistość, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 11 grudnia 2015 [dostęp 2021-09-15].
  13. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Sir Roger Penrose, Aeons before the Big Bang (Copernicus Center Lecture 2010), kanał Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na YouTube, 18 listopada 2011 [dostęp 2021-09-15].
  14. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Sir Roger Penrose, Fashion, Faith, and Fantasy in the New Physics of the Universe, kanał Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych na YouTube, 1 stycznia 2017 [dostęp 2021-09-15].
  15. Prezydent odznaczył wybitnych fizyków. Konferencja o falach grawitacyjnych. [dostęp 2016-12-13].
  16. Prezydent odznaczył naukowców: Penrose’a i Trautmana. naukawpolsce.pap.pl, 2016-12-12. [dostęp 2016-12-19].
  17. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Drogi do rzeczywistości, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 14 grudnia 2015 [dostęp 2021-09-15].
  18. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Drogi do życia, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 13 lutego 2017 [dostęp 2021-09-15].
  19. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Drogi do nieskończoności, kanał Centrum Nauki Kopernik w Warszawie na YouTube, 14 grudnia 2018 [dostęp 2021-09-15].
  20. Tarah Brookfield, Our Voices Must Be Heard: Women and the Vote in Ontario, UBC Press, 15 października 2018, ISBN 978-0-7748-6022-2 [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  21. Rudolph Albert Peters, John Beresford Leathes, 1864-1956, „Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society”, 4, 1958, s. 185–191, DOI10.1098/rsbm.1958.0016 [dostęp 2021-01-31].
  22. Roger Penrose - Biography [online], Maths History [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  23. AP and TOI, Scientists of Jewish heritage among trio to win Nobel prize for black hole finds [online], www.timesofisrael.com [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  24. A singular mind: Roger Penrose on his Nobel Prize, „The spectator”, 19 grudnia 2020.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Polskojęzyczne
Anglojęzyczne