Powstanie sipajów
| brytyjskie wojny kolonialne | |||
| |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Terytorium |
północne Indie | ||
| Przyczyna |
niezadowolenie z kolonializmu brytyjskiego | ||
| Wynik |
zwycięstwo Brytyjczyków, likwidacja Kompanii Wschodnioindyjskiej | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Powstanie sipajów (starsza nazwa: powstanie sepojów), bunt sipajów (ang. Great Mutiny, zwł. w historiografii indyjskiej; także Sepoy Mutiny) lub Pierwsza indyjska wojna o niepodległość (hindi १८५७ का प्रथम भारतीय स्वतंत्रता संग्राम) – masowe antybrytyjskie wystąpienia zbrojne w Indiach w latach 1857–1859.
Przyczyny
[edytuj | edytuj kod]Od początku istnienia Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska werbowała żołnierzy do swych wojsk pieszych wśród miejscowych plemion, głównie Gurkhów i Sikhów. Zwano ich sipajami (miejscowymi), a ich oficerami byli wyłącznie Anglicy. Stwarzało to często wzajemne konflikty. Sporadyczne bunty zdarzały się już wcześniej, jednak były one przez Anglików ignorowane[1][2].
Istotnym i bezpośrednim powodem rewolty było lekceważenie Brytyjczyków dla hinduskich wierzeń i obyczajów. Zapowiedź, że hinduscy żołnierze będą zmuszani do zagranicznej służby, groziła im utratą przynależności kastowej[3][4]. Drażliwym problemem okazało się również wykorzystanie tłuszczu wołowego lub wieprzowego w nabojach karabinowych, co stało się głównym powodem wybuchu rebelii. Krowy są dla hinduistów zwierzętami świętymi, zaś dla muzułmanów świnie są nieczyste, toteż używanie ładunków z papierem nasączonym takim tłuszczem (żołnierze przed wystrzeleniem musieli odgryzać kapsel papierowego naboju) było dla jednych i drugich naruszeniem przepisów religijnych i groziło utratą przynależności do kasty i staniem się pariasem[5].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]
11 maja 1857 dwa pułki sipajów zbuntowały się w mieście Meerut. Powstanie szybko, w ciągu około 2 tygodni, rozszerzyło się na większość północnych Indii, czemu nie mogły zapobiec słabe siły brytyjskie liczące (w całych Indiach) ok. 45 tys. ludzi (sipajów było ok. 230 tys., choć nie wszyscy dołączyli do rebeliantów). Dowództwo nad powstańcami objął Nana Sahib; spośród ważnych ośrodków zajęli oni, przy wsparciu ludności cywilnej, Delhi[6], oblegali także Lakhnau i Kanpur.
Brytyjczyków w tłumieniu powstania wsparli lokalni książęta indyjscy, zainteresowani podtrzymaniem swojej władzy, a także król Nepalu; po ściągnięciu posiłków z Bliskiego Wschodu i metropolii, Anglicy rozpoczęli tłumienie powstania, poczynając od Pendżabu. Delhi broniło się 14 tygodni, ale zostało zdobyte 20 października 1857; Lakhnau – pół roku później, 14 marca 1858[6]. Po oswobodzeniu stolicy, Kanpuru i Lakhnau wojsko wyruszyło w marcu 1858 r. z Bombaju przeciwko ufortyfikowanemu miastu Dźhansi (które Anglicy zajęli dopiero w 1858). Przywódcami powstania byli tam wybitny hinduski przywódca Tatya Tope oraz potężna rani Lakszmi Bai, panująca w Dźhansi[7]. Po bitwie pod Kalpi Anglicy pokonali walczące wojska rani[8]. Brutalne tłumienie działań powstańczych w innych prowincjach zajęło jeszcze rok[6]. Dopiero 8 lipca 1859 gubernator lord Canning stwierdził, że bunt został stłumiony[9].
Rewolta ograniczona była do północnej części kraju, przede wszystkim Bengalu. Z tego powodu powstanie nie miało większych szans powodzenia. Na skutek wewnętrznych waśni mieszkańcy innych terytoriów nie byli gotowi do wystąpienia przeciwko Brytyjczykom[10][11][12].
Skutki
[edytuj | edytuj kod]Koszty rebelii okazały się dla Indii bardzo wysokie. Zginęło wiele tysięcy ludzi, zniszczone zostały miasta i wioski. Dla samych Anglików bunt był znacznym wstrząsem. Kompania Wschodnioindyjska zapewniała pracę i dobrobyt dużej liczbie zarówno Anglików, jak i Hindusów[potrzebny przypis]. 2 sierpnia 1858 r. proklamacja królewska ogłosiła, że odtąd władzę nad Indiami będzie sprawowała Korona brytyjska[13]. Skutkiem powstania było również zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w 1858 r.[14] Zwiększono liczbę oddziałów angielskich, a hinduskich – zredukowano (sipajowie mogli najwyżej dwukrotnie przewyższać liczebnie żołnierzy brytyjskich)[15].
Odniesienia w literaturze
[edytuj | edytuj kod]- Jules Verne: Tajemnicza wyspa; W płomieniach indyjskiego buntu
- Arthur Conan Doyle: Znak czterech; Garbus
- James Gordon Farrell: Oblężenie Krisznapuru
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ James Lunt: From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram…, dz. cyt., s. 172.
- ↑ Christopher Alan Bayly: The Raj: India and the British 1600-1947, dz. cyt., s. 84-86.
- ↑ Sekhara Bandyopadhyay: From Plassey to Partition: A History of Modern India, dz. cyt., s. 171.
- ↑ Ayesha Jalal, Bose Sugata: Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, dz. cyt., s. 253.
- ↑ Zygmunt Ryniewicz: Leksykon bitew świata, dz. cyt, s. 215-216.
- ↑ a b c Indyjskie powstanie 1857-59. W: Mała encyklopedia wojskowa. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, s. 549.
- ↑ Judith M. Brown: Modern India: The Origins of an Asian Democracy, dz. cyt., s. 480.
- ↑ Michael Edwardes: Red Year, dz. cyt., s. 120-121.
- ↑ Harold E. Raugh: The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia…, dz. cyt., s. 181.
- ↑ Madhav Vittal Kamath: Lessons from 1857. News Today. [dostęp 2019-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-24)]. (ang.).
- ↑ R.C. Majumdar: Sepoy Mutiny and Revolt of 1857, dz. cyt., s. 23-31.
- ↑ Saul David: The Indian Mutiny: 1857, dz. cyt., s. 528.
- ↑ Stanley Wolpert: A New History of India, dz. cyt., s. 239-240.
- ↑ Powstanie sipajów – bunt w obronie świętych krów. polskieradio.pl. [dostęp 2016-05-19]. (pol.).
- ↑ Philip Mason: A Matter of Honour: An Account of the Indian Army, dz. cyt., s.319.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sekhara Bandyopadhyay: From Plassey to Partition: A History of Modern India. New Delhi: Orient Longman, 2004. ISBN 978-81-250-2596-2.
- Christopher Alan Bayly: The Raj: India and the British 1600-1947. London: National Portrait Gallery Publ., 1990.
- Judith M. Brown: Modern India: The Origins of an Asian Democracy. Wyd. 2. Oxford: Oxford University Press, 1994. ISBN 978-0-19-873113-9.
- Saul David: The Indian Mutiny: 1857. London: Penguin Books, 2003. ISBN 978-0-14-100554-6.
- Michael Edwardes: Red Year. London: Sphere Books, 1975.
- Ayesha Jalal, Bose Sugata: Modern South Asia: History, Culture, Political Economy. Wyd. 2. London: Routledge, 2004. ISBN 978-0-415-30787-1.
- James Lunt: From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram, a Native Officer of the Bengal Army. Wyd. 3. London: Pan Macmillan, 1988. ISBN 0-333-45672-6.
- R.C. Majumdar: Sepoy Mutiny and Revolt of 1857. Wyd. 2. Calcutta: K.L. Mukhopadhyay, 1963.
- Philip Mason: A Matter of Honour: An Account of the Indian Army. London: Jonathan Cape Ltd., 1974. ISBN 0-333-41837-9.
- Harold E. Raugh: The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2004. ISBN 1-57607-925-2.
- Zygmunt Ryniewicz: Leksykon bitew świata. Warszawa: Almapress, 2004. ISBN 978-83-7020-379-5.
- Stanley Wolpert: A New History of India. Wyd. 3. Oxford: Oxford University Press, 1989. ISBN 0-19-505637-X.