Powiat brzeziński

Powiat brzeziński
	powiat
	; Stary budynek stacji wąskotorowej Jeżów
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
TERC	1021
Siedziba	Brzeziny
Starosta	Bartłomiej Lipski
Powierzchnia	358,56 km²
Populacja (31.12.2020); • liczba ludności	; 30 648
• gęstość	86 os./km²
Urbanizacja	40,23%
Tablice rejestracyjne	EBR
	Adres urzędu:ul. Sienkiewicza 16; 95-060 Brzeziny
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich	1
Liczba gmin miejsko-wiejskich	1
Liczba gmin wiejskich	3
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat brzeziński – powiat w Polsce (województwo łódzkie), utworzony z części powiatu łódzkiego wschodniego z dniem 1 stycznia 2002 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 631)^[2]. Jego siedzibą jest miasto Brzeziny.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwały 30 833 osoby.

Geografia

Położenie i obszar

Powiat brzeziński ma obszar^[4] 358,56 km².

Powiat stanowi 1,97% powierzchni województwa łódzkiego.

Powiat brzeziński leży w środkowej części województwa łódzkiego. Graniczy z pięcioma powiatami ziemskimi: łowickim, łódzkim wschodnim, skierniewickim, tomaszowskim i zgierskim^[5].

Pod względem historycznym powiat brzeziński leży na obszarze dawnej ziemi łęczyckiej (Brzeziny^[6]) oraz stanowiącej część Mazowsza ziemi rawskiej (Dmosin^[7], Jeżów^[8]).

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejskie: Brzeziny
gminy miejsko-wiejskie: Jeżów
gminy wiejskie: Brzeziny, Dmosin, Rogów
miasta: Brzeziny, Jeżów

Ludność i powierzchnia (dane wg GUS, stan: 31 grudnia 2009 r.)^[9]

lp.	Herb	Gmina	siedziba	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		Brzeziny	Brzeziny	106,64	5406	51
2		Dmosin	Dmosin	100,19	4617	46
3		Jeżów	Jeżów	64,09	3561	56
4		Rogów	Rogów	66,06	4664	71
5		Brzeziny	–	21,58	12 289	569
Razem	–	5	4	358,56	30 884	85

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2009):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	30 537	100	15 697	51,40	14 840	48,60
Miasto	12 289	40,24	6456	21,14	5833	19,10
Wieś	18 248	59,76	9241	30,26	9007	29,50

Piramida wieku mieszkańców powiatu brzezińskiego w 2014 roku^[10].

Religia

Powiat brzeziński to jeden z obszarów z najmniejszym odsetkiem ludności rzymskokatolickiej w Polsce. Znaczną część jego mieszkańców stanowią bowiem wyznawcy Mariawityzmu^[11].

Ochrona przyrody

Na terenie powiatu leży część Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, w skład którego wchodzą kompleksy leśne w okolicy Janinowa, Poćwiardówki i Tadzina, a także leśny rezerwat przyrody Parowy Janinowskie. Ponadto w powiecie brzezińskim utworzono jeszcze 5 innych rezerwatów przyrody. Są to: rezerwaty leśne Doliska, Popień i Zimna Woda, florystyczny Górki oraz częściowo jedyny w województwie rezerwat wodny Rawka, obejmujący w całości dolinę rzeki Rawki. Na terenie powiatu ustanowiono 78 pomników przyrody, wszystkie to pomniki przyrody ożywionej.

Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich powołano w celu ochrony wyjątkowego w Polsce środkowej krajobrazu wyżynnego rozciągającego się na obszarze położonym pomiędzy Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Cechuje go dobrze zachowana w stanie pierwotnym szata roślinna, interesująca i bogata fauna, urozmaicona rzeźba terenu wciąż podlegająca żywym procesom geomorfologicznym oraz duża ilość źródlisk i drobnych strumieni.

W Rogowie mieści się arboretum założone w 1923 roku. Jest to placówka badawczo-dydaktyczna. Prowadzi ona badania dotyczące dendrologii i botaniki leśnej. Dysponuje zbiorem ponad dwóch tysięcy gatunków i odmian roślin. Są to głównie drzewa występujące w strefie umiarkowanej na całym świecie, m.in. klony, różaneczniki i gatunki drzew iglastych. We wsi znajduje się także alpinarium utworzone w 1958 roku. Posiada zbiory roślinności naskalnej przedstawianej na tle sztucznych oczek wodnych, kanałów i kaskad^[5].

Zabytki i inne atrakcje turystyczne

Architektura sakralna

Godnymi uwagi obiektami architektury sakralnej na terenie powiatu brzezińskiego są:

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Brzezinach – jednonawowy kościół parafialny zbudowany w stylu gotyckim. Kopuła świątyni wzorowana jest na kopule bazyliki św. Piotra w Rzymie. Część kościoła stanowi ufundowana w 1534 roku przez Stanisława Lasockiego kaplica Lasockich. W podziemiach kaplicy znajduje się mauzoleum rodziny Lasockich, a w nim krypty z nagrobkami i portretami członków tej rodziny zmarłych w XVI i XVII wieku.
Zespół klasztorny Reformatów w Brzezinach – ufundowany w 1627 r., pierwotnie drewniany, obecny murowany ufundowany został przez Teofila i Adama Lasockich. Składa się z wybudowanego w 1754 r. kościoła św. Franciszka z Asyżu oraz klasztoru wzniesionego na początku XVIII wieku. Obie świątynie wielokrotnie ulegały zniszczeniom. Odrestaurowano je w latach 1947–1952.
Kościół św. Anny w Brzezinach – świątynia powstała w 1719 r. Warto zwrócić uwagę na cenny obraz Świętej Trójcy pochodzący z I połowy XVII wieku, umieszczony w ołtarzu głównym. Innymi obiektami wartymi zobaczenia w kościele są: figura Anioła z chustą św. Weroniki, gotycka chrzcielnica, rzeźba nieznanej świętej z I połowy XVII wieku oraz obrazy św. Walentego i św. Barbary.
Kościół św. Andrzeja Apostoła w Jeżowie – kościół zbudowany w latach 1907–1914 wraz z nawą z przełomu XV i XVI wieku z zachowanym sklepieniem gwiaździstym w stylu późnogotyckim.
Kościół cmentarny św. Leonarda w Jeżowie – wybudowany najprawdopodobniej w II połowie XVII wieku.
Kościół starokatolicki mariawitów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Grzmiącej – neogotycka świątynia parafialna wybudowana z czerwonej cegły na początku XX wieku.
Kościół starokatolicki mariawitów pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Woli Cyrusowej – neogotycka świątynia parafialna wybudowana z czerwonej cegły na początku XX wieku, we wnętrzu zabytkowy ołtarz w kształcie konfesji.
kaplica Kościoła Katolickiego Mariawitów pw. św. Michała Archanioła w Poćwiardówce – drewniana świątynia należąca do Kościoła Katolickiego Mariawitów, przy której mieszka kapłanka – proboszcz parafii.
kaplica Kościoła Katolickiego Mariawitów pw. Przenajświętszego Sakramentu w Grzmiącej – z figurą Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i klombem kwiatowym.

Muzea

Muzeum Regionalne w Brzezinach – założone w 1972, posiadające wystawy stałe o tematyce sławnych ludzi związanych z miastem, jego historię oraz pochówków ciałopalnych we wczesnym okresie przedchrześcijańskim. Ponadto znajduje się tu pochodzący z przełomu XIX i XX wieku warsztat krawiecki zachowanymi maszynami i urządzeniami krawieckimi.
Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie – założone w 1950, znajduje się w pobliżu Leśnego Zakładu Doświadczalnego SGGW. Jest to oryginalna placówka muzealna. Posiada bogate zbiory zoologiczne dotyczące głównie ptaków i ssaków, botaniczne, fitopatologiczne oraz ksylotekę.

Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała

Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała (dawniej Rogowska Kolej Dojazdowa i Rogowska Kolej Wąskotorowa) – jedyna istniejąca w województwie kolej wąskotorowa prowadząca z Rogowa przez Jeżów i Rawę Mazowiecką do Białej Rawskiej. Tory kolei zostały położone w 1915 i przebudowane w 1950 roku. Na stacji w Rogowie obecnie gromadzone są zabytkowe pociągi w ramach utworzenia skansenu kolei wąskotorowych. Wstęp na nią jest bezpłatny. Znajduje się tam także drezyna ręczna dająca możliwość jazdy po stacji. Po linii kolei kursuje w każdą niedzielę od maja do września ogólnodostępny pociąg turystyczny^[5].

Sąsiednie powiaty

łowicki, łódzki wschodni, tomaszowski, skierniewicki, zgierski

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ Starostwo Powiatowe w Brzezinach – Historia.
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b ^c Powiat brzeziński. [dostęp 2015-09-03].
↑ Adolf Pawiński: Źródła dziejowe. T. 12: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Cz. 1: Wielkopolska. Warszawa: Drukarnia Józefa Bergera, 1883, s. 57. [dostęp 2022-01-18].
↑ Kazimierz Pacuski: Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009, s. 442. ISBN 978-83-7543-105-6. [dostęp 2022-01-18].
↑ Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. [dostęp 2022-01-18].
↑ LucynaL. Nowak LucynaL., JoannaJ. Stańczyk JoannaJ., AgnieszkaA. Znajewska AgnieszkaA., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010, ISSN 1734-6118 (pol.).
↑ Powiat brzeziński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Sławomir Dmowski: Ludność i Urbanizacja. geografia24.eu. [dostęp 2019-09-14].

[1] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[2] Starostwo Powiatowe w Brzezinach – Historia.

[3] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[4] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.

[:0-5] Powiat brzeziński. [dostęp 2015-09-03].

[6] Adolf Pawiński: Źródła dziejowe. T. 12: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Cz. 1: Wielkopolska. Warszawa: Drukarnia Józefa Bergera, 1883, s. 57. [dostęp 2022-01-18].

[7] Kazimierz Pacuski: Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009, s. 442. ISBN 978-83-7543-105-6. [dostęp 2022-01-18].

[8] Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. [dostęp 2022-01-18].

[9] LucynaL. Nowak LucynaL., JoannaJ. Stańczyk JoannaJ., AgnieszkaA. Znajewska AgnieszkaA., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010, ISSN 1734-6118 (pol.).

[populacja2016-10] Powiat brzeziński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[11] Sławomir Dmowski: Ludność i Urbanizacja. geografia24.eu. [dostęp 2019-09-14].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Miasta na prawach powiatu	Łódź (siedziba) Piotrków Trybunalski Skierniewice
Powiaty	bełchatowski brzeziński kutnowski łaski łęczycki łowicki łódzki wschodni opoczyński pabianicki pajęczański piotrkowski poddębicki radomszczański rawski sieradzki skierniewicki tomaszowski wieluński wieruszowski zduńskowolski zgierski
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Miasta	Brzeziny Jeżów
Gminy miejskie	Brzeziny
Gminy miejsko-miejskie	Jeżów
Gminy wiejskie	Brzeziny Dmosin Rogów

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Będków (do 1870) Brzeziny Głowno (do 1870 i 1925–40 →) Jeżów (do 1870) Koluszki (de facto od 1940, de jure od 1949) Stryków (do 1870 i od 1923) Tomaszów (Mazowiecki) (do 1948 →) Ujazd (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bedoń (do 1874) Będków (od 1868) Biała (do 1954) Bratoszewice (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ciosny (do 1954) Długie (1868–1953) Dmosin Dobra (do 1954) Gałków (do 1874) Gałkówek (1874–1954) Głowno (191?–25) Jeżów (od 1953) Katarzynów (do 1868 i 1953–54) Koluszki (od 1973) Lipiny (do 1954) Łazisko (do 1953) Łaznów (do 1953) Mikołajów (1868–1954) Mroga Dolna (do 1953) Niesułków (do 1954) Nowosolna (od 1973) Popień (do 1953) Rogów (od 1953) Rokiciny (od 1953) Stryków (191?–23) Stryków (od 1973) Ujazd (od 1953)
Gromady (1954–72)	Andrespol (1954–57 →) Będków (1954–72) Biała (1954–56 →) Borowa (1954–59) Bratoszewice (1954–72) Bronowice (1954–72) Chrusty Nowe / Nowe Chrusty (1954–72) Ciosny (1959–72) Dąbrówka Duża (1954–72) Dmosin (1954–72) Dobra (1954–72) Drzazgowa Wola (1954–59) Gałków Duży (1954–72) Gałkówek-Kolonia (1954–72) Janków (1954–59) Jeżów (1954–72) Kalonka (1954–59) Katarzynów (1954–72) Kołacin (1954–72) Koźle (1954–72) Lipiny (1954–72) Łaznów (1954–72) Nadolna (1954–61) Niesułków (1954–72) Niewiadów (1954–72) Olszowa (1954–59) Popielawy (1954–59) Prażki (1954–59) Redzeń Stary (1954–61) Rogów (1954–72) Rokiciny (1954–72) Różyca (1954–72) Skoszewy Stare / Stare Skoszewy (1954–72) Smardzew (1954–56 →) Swędów (1954–59) Ujazd (1954–72) Wierzchy (1954–59) Wola Cyrusowa (1954–59) Wola Łokotowa (1954–68) Zaborów (1954–72) Zawada (1954–72)