Przejdź do zawartości

Pomorzany (Ukraina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pomorzany
Поморяни
Ilustracja
Widok ogólny Pomorzan
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

przemyślański

Powierzchnia

4,18 km²

Wysokość m n.p.m.
Populacja (2019)
• liczba ludności


1342[1]

Nr kierunkowy

+380 3265

Kod pocztowy

80761

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Pomorzany”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pomorzany”
Ziemia49°38′N 24°55′E/49,633333 24,916667

Pomorzany (ukr. Поморяни, Pomoriany) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie przemyślańskim, w górnym biegu rzeki Złota Lipa, przy drodze P116.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Ratusz w Pomorzanach
Osiedle na mapie Wacława Grodeckiego, Poloniae finitimarumgue locarum descriptio[2]

Miejscowość powstała wokół zamku wybudowanego w latach 1340-50 przez Świnków, a następnie rozbudowanego przez Sienieńskich herbu Dębno.

W okresie Rzeczypospolitej Pomorzany były jednym z ważniejszych ośrodków administracyjnych w województwie podolskim, często niszczonym przez Tatarów. Okres świetności Pomorzan przypada na wiek XVII, kiedy jego właścicielami byli Sobiescy, między innymi król Jan III. Połowę miasta, zamku i 21 wsi za sumę 190 000 złp zakupił w 1630 roku od Aleksandra Sienieńskiego, Marek Sobieski, brat Jana. Zniszczone w dużym stopniu przez najazd tatarski w 1626 roku, dobra pomorzańskie Sobieski odbudował w krótkim czasie sprowadzając tu ludność polską, tatarską i ruską. W XVIII wieku znajdowała się w Pomorzanach rezydencja Pruszyńskich.

W okresie 1772–1918 roku Pomorzany znajdowały się w zaborze austriackim, w Królestwie Galicji i Lodomerii. W okresie austro-węgierskim miasto utraciło swój administracyjny status i podupadło.

W maju 1889 miasteczko strawił pożar[3]. Pod koniec XIX w. część miejscowości nosiła nazwę Zagrobela[4].

Do 1914 roku ludność w przewadze pochodzenia tatarskiego. W 1913 miasteczko liczyło 4500 mieszkańców, w tym 850 Polaków, 2950 Rusinów, 1300 Żydów.

W II Rzeczypospolitej miasto znajdowało się powiecie zborowskim, w województwie tarnopolskim.

Podczas okupacji zostało pozbawione praw miejskich i włączone do gminy wiejskiej Pomorzany[5]. W dniu 2 kwietnia 1944 roku w Pomorzanach oddział UPA zamordował nie mniej niż 51 osób narodowości polskiej. W 1989 liczyło 1749 mieszkańców[6].

W latach 1940–1941 i 1946–1958 siedziba rejonu pomorzańskiego.

W 2013 liczyło 1366 mieszkańców[7].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Trójcy
Cerkiew
  • zamek[8] – pierwszą warownię wzniósł w latach 1340-1350[potrzebny przypis] Mikołaj Świnka na ziemiach, które nadał mu król Kazimierz Wielki. W XV w. właścicielem zamku został Zygmunt Sienieński i we władaniu jego rodziny zamek pozostawał do momentu, gdy około 1619 r. kupił go Jakub Sobieski, ojciec późniejszego króla Jana III. W tym czasie warownia miała kształt, nadany jej w drugiej połowie XVI w. przez wojewodę podolskiego Jana Sienieńskiego. Zamek miał kształt czworoboku i posiadał narożne baszty oraz bramę z mostem na osi skrzydła północnego. Piętrowe były skrzydła południowe – pałacowe z arkadami, wschodnie i być może zachodnie. Była to silna warownia, która była w stanie obronić się przed licznymi atakami Kozaków, Tatarów i Turków. Zdobyli ją dopiero Tatarzy w 1675 i 1684 r. W wyniku zniszczeń, Jan III Sobieski przeprowadził gruntowny remont, w którym mógł brać udział Charles Benoit. Zamek otoczono wówczas ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. W 1740 r. zamek przeszedł w ręce Radziwiłłów, jednak podupadł w wyniku pożaru w 1771 r. W 1789 r. właścicielem zamku został Erazm Pruszyński, który odbudował skrzydło południowe i wschodnie z materiału uzyskanego z rozebrania części północnej – gospodarczej i zachodniej. Jego syn – Józef Pruszyński dokończył remont i umieścił w nim galerię obrazów. Około 1875 r. zamek kupił Roman Potocki, którego syn Jerzy Potocki, ambasador RP odnowił zamek po zniszczeniach z czasów I wojny światowej i wzorowo utrzymywał posiadłość do 17 września 1939 r. Po wojnie (w okresie Ukraińskiej SRR) do lat 70. XX w. w zamku mieściła się szkoła. Obecnie obiekt jest w ruinie. Istnieje jeszcze w części skrzydło wschodnie i południowe oraz dwie baszty, a także portal z herbem Sobieskich, Janina. Od strony ogrodu zachowały się fragmenty wałów obronnych[9].
  • zrujnowany ratusz z XIX wieku neogotycki z wieżami i herbem Potockich stojący pośrodku rynku (częściowo rozebrany po 1945 roku). Znajdowała się tu dawniej biblioteka, galeria obrazów, oraz archiwum.
  • kościół pw. św. Świętej Trójcy - murowany, zbudowany w latach 1748-1816, jego fundatorami byli ksiądz Mikołaj Humnicki i hrabia Józef Ursyn Pruszyński[10]. Konsekrowany w 1883 r. Po II wojnie światowej nie został od razu zamknięty, gdyż w parafii pozostał ks. Stanisław Kostułowski, który duszpasterzował tu od 1915 r. Po jego śmierci w 1958 r. został zamieniony na magazyn. Od 1991 r. ponownie jest świątynią rzymskokatolicką. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z dzwonem ufundowanym przez króla Jana III Sobieskiego z przetopionych dział tureckich zdobytych w bitwie pod Chocimiem[11][12].
  • cerkwie – drewniana z roku 1718 i murowana z roku 1888, a w niej ikonostas podarowany przez króla Jana III Sobieskiego.
  • cmentarz na którym staraniem Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej wystawiono pomnik poświęcony Polakom pomordowanym w okolicznych wioskach: Zagórze i kolonii Śliwińce 2 kwietnia 1944. Mimo prób zablokowania uroczystości przez ukraińską nacjonalistyczną partię „Swoboda” pomnik został poświęcony 27 czerwca 2010[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019, s. 50.
  2. (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna
  3. Znowu wielki pożar. „Kurjer Lwowski”. 140, s. 3, 21 maja 1889.
  4. Zagrobela, 4.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 274.
  5. Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
  6. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
  7. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  8. Pomorzany. [dostęp 2013-08-29].
  9. Zamki na Kresach, Tadeusz Polak, s. 194, Warszawa 1997
  10. Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy w Pomorzanach - Polska i Ukraina. Śladami historycznego dziedzictwa [online], Stowarzyszenie Integracja Europa-Wschód [dostęp 2023-10-19] (pol.).
  11. Pomorzany [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-10-19].
  12. Kościół rzymskokatolicki archidiecezji lwowskiej na terenie obwodu lwowskiego za wyjątkiem Lwowa w latach 1945–1991. Część 1 [online], Nowy Kurier Galicyjski, 17 grudnia 2021 [dostęp 2023-10-19] (pol.).
  13. O pierwszych krokach Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Złoczowskiej... [w:] "Kurier Galicyjski, nr 23-24 (171-171), 14 grudnia 2012-14 stycznia 2013

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]