Polacy w Estonii
| Populacja |
1622[1] |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
katolicyzm 47% |
| Grupa |
Polacy w Estonii – polska mniejszość narodowa w Estonii
Historia Polaków w Estonii
[edytuj | edytuj kod]
Czasy Rzeczypospolitej Obojga Narodów
[edytuj | edytuj kod]Historia Polaków na ziemi estońskiej sięga XVI wieku. Południowe tereny obecnej Estonii należały wówczas do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Administracyjnie były częścią województw parnawskiego i dorpackiego. Parnawa i Dorpat (obecnie Tartu) były najbardziej na północ wysuniętymi miastami wojewódzkimi w historii Polski, a Laiuse było najbardziej na północ położoną siedzibą starostwa. Polscy jezuici założyli kolegium w Dorpacie. Wraz ze zdobyciem miasta przez Szwedów (1625) jezuici zostali jednak z miasta wypędzeni, a kolegium zamknięto[2]. Wśród innych znaczących wydarzeń tego okresu na tym obszarze były zwycięskie bitwy wojny polsko-szwedzkiej, m.in. pod Karksi i Fellinem.
W składzie Imperium rosyjskiego
[edytuj | edytuj kod]W czasach zaborów, kiedy językiem wykładowym był nie rosyjski, lecz niemiecki, Uniwersytet w Dorpacie ukończyło wielu wybitnych Polaków m.in. Tytus Chałubiński, Konstanty Skirmunt i Bolesław Limanowski. Na uczelni tej pracowało też wielu polskich naukowców. To właśnie w Dorpacie powstała pierwsza polska korporacja akademicka – „Konwent Polonia”. W Dorpacie działały też inne polskie organizacje (m.in. Koło Młodzieży Polskiej, Towarzystwo Teologów Polskich, korporacja akademicka Lutyco-Venedya).
Okres międzywojenny
[edytuj | edytuj kod]W okresie międzywojennym do Estonii przybyło wielu polskich robotników szukających zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle, przede wszystkim w estońskich stoczniach. Polska inteligencja skupiała się w Tallinnie i Dorpacie, gdzie powstały m.in. Związek Narodowy Polaków „Jutrzenka” (1929) i Związek Narodowy Polaków w Estonii (1930). Polką była m.in. pierwsza dama Estonii, żona generała Laidonera – Maria.
W czasach Związku Radzieckiego
[edytuj | edytuj kod]W czasach radzieckich wielu Polaków przybywało do Estonii z dawnych Kresów Wschodnich w celu poszukiwania pracy w kopalniach łupków bitumicznych oraz instytucjach i zakładach przemysłowych Tallinna, Dorpatu; grupa ta ulegała częściowej asymilacji, ale mimo tego liczba Polaków (notowana przez spisy ludności) dynamicznie wzrastała. Tak spis 1959 odnotował 2256 Polaków, w 1970 już 2651, w 1979 – 2896, w czasie ostatniego spisu ludności w ZSRR 3008 osób.
Po odzyskaniu przez Estonię niepodległości
[edytuj | edytuj kod]
Sytuacja Polaków w Estonii zmieniła się po upadku ZSRR i odzyskaniu przez Estonię niepodległości. Już pierwszy w Estonii niezależnej spis narodowy odnotował gwałtowny spadek populacji Polaków: w porównaniu do spisu 1989 liczba Polaków skurczyła się z 3008 os. (w 1989) do 2193 (w 2000)[3], czyli o 27,1%. Kurczenie się populacji Polaków trwało też w 2000–2011 kiedy populacja polska spadła do poziomu sprzed ponad pięćdziesięciu lat (o 46,1% mniej od 1989). Według estymacji bieżących liczba Polaków 1 stycznia 2012 miała być 1 972[4], ale spis narodowy na 31 grudnia 2011 odnotował tylko 1622 Polaków[1] (o 17,7% mniej od estymacji bieżących oraz o 26,0% mniej od ostatniego spisu z 2000). Spadek populacji polskiej w Estonii został spowodowany przez szereg przyczyn, w tym emigracja z Estonii związana z problemami w otrzymaniu obywatelstwa estońskiego dla ludności napływowej (do której według ustawodawstwa Estonii należy większość tamtejszych Polaków) i związanymi z tym trudnościami integracji do społeczeństwa estońskiego. Część Polaków, którzy posiadają obywatelstwo Estonii wyjechała do innych krajów UE. Ujemny przyrost naturalny oraz asymilacja też miały wpływ na zmniejszenie się liczby Polaków w Estonii.
Rozmieszczenie
[edytuj | edytuj kod]Według statystyk bieżących w Estonii największym skupiskiem Polaków jest stolica Tallinn gdzie mieszka prawie połowa populacji polskiej Estonii, drugie duże skupisko Polaków to północno-wschodnia prowincja Ida Viru (prawie ćwierć populacji polskiej Estonii).
| region | spis 1989[5] | % od populacji Polaków |
spis 2000 | % od populacji Polaków |
spis 2011 | % od populacji Polaków |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Prowincja Harju | 1523 | 50,6 | 1 156 | 52,7 | 982 | 59,0 |
| w tym Tallinn | 1240 | 41,2 | 936 | 42,7 | 768 | 46,2 |
| Maardu | b.d. | b.d. | 93 | 4,2 | 86 | 5,2 |
| Virumaa Wschodnia | 714 | 23,7 | 529 | 24,1 | 353 | 21,2 |
| w tym Kohtla-Järve | b.d. | b.d. | 280 | 12,8 | 174 | 10,5 |
| Narwa | b.d. | b.d. | 127 | 5,8 | 95 | 5,7 |
| Prowincja Tartu | 207 | 6,9 | 160 | 7,3 | 109 | 6,6 |
| w tym Dorpat | b.d. | b.d. | 137 | 6,2 | 92 | 5,5 |
| Prowincja Lääne Viru | 136 | 4,5 | 91 | 4,2 | 54 | 3,2 |
| Prowincja Pärnu | 109 | 3,6 | 83 | 3,8 | 47 | 2,8 |
| w tym Parnawa | b.d. | b.d. | 60 | 2,7 | 35 | 2,1 |
| ESTONIA | 3008 | 100,0 | 2193 | 100,0 | 1664 | 100,0 |
Religia
[edytuj | edytuj kod]Katolicyzm jest wyznawany przez 47% Polaków w Estonii, ok. 14% Polaków wyznaje prawosławie, ok. 3% stanowią protestanci, ok. 0,9% to Świadkowie Jehowy. Reszta Polaków nie zdefiniowała religii lub jest niewierząca.
| stosunek do religii | mężczyźni | % | kobiety | % | razem | % |
|---|---|---|---|---|---|---|
| katolicy | 304 | 36,9 | 563 | 47,0 | 867 | 42,9 |
| prawosławni | 68 | 8,3 | 139 | 11,6 | 207 | 10,2 |
| luteranie | 6 | 0,7 | 27 | 2,3 | 33 | 1,6 |
| inni protestanci | 10 | 1,2 | 26 | 2,2 | 36 | 1,8 |
| muzułmanie | 0 | 0 | 1 | 0,1 | 1 | 0,0 |
| inne religie | 0 | 0 | 1 | 0,1 | 1 | 0,0 |
| religia nieznana | 4 | 0,5 | 4 | 0,3 | 8 | 0,4 |
| nie posiada religii | 185 | 22,5 | 193 | 16,1 | 378 | 18,7 |
| ateiści | 49 | 5,9 | 32 | 2,7 | 81 | 4,0 |
| nie w stanie zdefiniować religię | 97 | 11,8 | 112 | 9,3 | 209 | 10,3 |
| odmówili odpowiedzi | 40 | 4,9 | 48 | 4,0 | 88 | 4,4 |
| stosunek do religii nieznany | 61 | 7,4 | 52 | 4,3 | 113 | 5,6 |
| RAZEM | 824 | 100,0 | 1198 | 100,0 | 2022 | 100,0 |
| stosunek do religii | mężczyźni | % | kobiety | % | razem | % |
|---|---|---|---|---|---|---|
| katolicy | 276 | 43,7 | 466 | 48,7 | 742 | 46,7 |
| prawosławni | 82 | 13,0 | 132 | 13,8 | 214 | 13,5 |
| luteranie | 8 | 1,3 | 23 | 2,4 | 31 | 2,0 |
| Świadkowie Jehowy | 0 | 0 | 14 | 1,5 | 14 | 0,9 |
| zielonoświątkowcy | 1 | 0,2 | 3 | 0,3 | 4 | 0,3 |
| staroobrzędowcy | 2 | 0,3 | 3 | 0,3 | 5 | 0,3 |
| inne religie | 14 | 2,2 | 14 | 1,5 | 28 | 1,8 |
| religia nieznana | 0 | 0 | 1 | 0,1 | 1 | 0,1 |
| nie posiada religii | 136 | 21,5 | 139 | 14,5 | 275 | 17,3 |
| nie w stanie zdefiniować religię | 97 | 11,8 | 112 | 9,3 | 209 | 10,3 |
| odmówili odpowiedzi | 100 | 15,8 | 141 | 14,7 | 241 | 15,2 |
| stosunek do religii nieznany | 13 | 2,1 | 20 | 2,1 | 33 | 2,1 |
| RAZEM | 632 | 100,0 | 956 | 100,0 | 1588 | 100,0 |
Języki
[edytuj | edytuj kod]
Polacy w Estonii mówią głównie w języku rosyjskim (67%), polskim (22%), estońskim (5%). Pozostałe 8% Polaków mówi w językach białoruskim, ukraińskim, litewskim, łotewskim i innych.
W Estonii powojennej spisy powszechne 1959–1989 notowały wysoki i wzrastający stopień asymilacji językowej Polaków w Estonii: odsetek Polaków z polskim językiem ojczystym spadł z 39% do 20%, jednocześnie zmniejszyła się ich liczba bezwzględna z 872 os. do 601 os. Natomiast wzrastał odsetek Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: z 39% do 63%, w liczbach bezwzględnych z 876 osób do 1906 osób, tym niemniej zachowujących autoidentyfikację polską.
Spadek odsetka (z 17% do 8%) oraz liczby bezwzględnej (z 373 do 250 osób) Polaków z estońskim językiem ojczystym może świadczyć o częściowej zmianie identyfikacji etnicznej z polskiej na estońską.
W Estonii niezależnej w okresie pomiędzy spisem 1989 i 2000 zaszły znaczne zmiany w liczebności Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: spadek z 1906 do 1338 osób (z 63% do 61%); jednym z głównych czynników tego procesu była emigracja z Estonii części Polaków którzy nie mieli prawa do otrzymania obywatelstwa estońskiego (w tym okresie masowa emigracja z Estonii była typowa dla ludności napływowej). Zmalała prawie dwukrotnie liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 250 do 133 osób), oraz odsetek (z 8% do 6%); jednym z głównych czynników była zmiana autoidentyfikacji etnicznej tej części Polaków, która została już lingwistycznie zasymilowana przez Estończyków.
| Język ojczysty | 1959 | % | 1970 | % | 1979 | % | 1989 | % | 2000 | % | 2011 | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| polski | 872 | 38,65 | 800 | 30,18 | 642 | 22,16 | 601 | 19,98 | 539 | 24,58 | 367 | 22,06 |
| estoński | 373 | 16,53 | 305 | 11,51 | 331 | 11,43 | 250 | 8,31 | 133 | 6,06 | 85 | 5,11 |
| rosyjski | 876 | 38,83 | 1 337 | 50,43 | 1 707 | 58,92 | 1 906 | 63,36 | 1 338 | 61,01 | 1 110 | 66,71 |
| inne | 135 | 5,98 | 209 | 7,88 | 217 | 7,49 | 251 | 8,34 | 183 | 8,34 | 102 | 6,13 |
| RAZEM | 2256 | 100,00 | 2651 | 100,00 | 2897 | 100,00 | 3008 | 100,00 | 2193 | 100,00 | 1664 | 100,00 |
Kolejny spis powszechny 2011 roku odnotował spadek o 32% liczebności Polaków z językiem ojczystym polskim – z 539 do 367, jednocześnie zmalał ich odsetek z 25% do 22%; nadal kurczyła się liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 133 do 85) i ich odsetek (z 6% do 5%). Natomiast odsetek Polaków z językiem ojczystym rosyjskim wzrósł z 61% do 67%.
Działalność polonijna
[edytuj | edytuj kod]
Obecnie działa Związek Polaków w Estonii oraz Stowarzyszenie „Polska-Estonia”. Działalność polskich stowarzyszeń kulturalnych jest ważna m.in. ze względu na fakt, że większość zamieszkałych w Estonii Polaków nie zna języka polskiego.
W Tallinnie polskojęzyczne nabożeństwa katolickie są odprawiane w Katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła[7].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Spis narodowy 31-12-2011. Skład narodowościowy. Dane wstępne.
- ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce. t. IV. Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, Kraków 1905, s. 275-280.
- ↑ Statistics Estonia official site. National Census 2000. POPULATION BY THE PLACE OF RESIDENCE AND ETHNIC NATIONALITY.
- ↑ Skład narodowościowy Estonii, estymacje bieżące. stat.ee. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-20)]..
- ↑ Citizenship, Nationality, Mother Tongue and Command of Foreign Languages.
- ↑ At least 15-year-old persons by religion, sex, age group, ethnic nationality and county, 31 December 2011.
- ↑ St. Peter and Paul’s Roman Catholic Church | Sightseeing | Tallinn [online], www.inyourpocket.com [dostęp 2019-07-19] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- J. Bilska, Dzieje Polaków w Estonii, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 12 maja 2010].
- Polonia estońska (polonia.org)
- A. Srebrakowski, Liczba i rozmieszczenie Polaków w Estonii
| Autochtoniczni Polacy poza RP | |
|---|---|
| Polonia w Europie | |
| Polonia poza Europą |
|
