Piernikowa chatka

Piernikowa chatka lub piernikowy domek – ozdobny, słodki, aromatyczny wyrób piekarniczo-cukierniczy z ciasta piernikowego w kształcie małego domku; ozdoba bożonarodzeniowa.

Opis

Piernikowa chatka jest małym domkiem zrobionym z ciasta piernikowego i bogato dekorowanym. Domki z piernika mogą być wykonane własnoręcznie od podstaw, złożone z gotowych komponentów, bądź też kupione kompletnie wykończone w sklepie. Ściany domku zrobione są z ciasta piernikowego. Po upieczeniu elementy są składane i dekorowane. Najczęściej lukrem obrysowywane są okna, drzwi i dachówki. Do dekorowania mogą też zostać użyte drobne słodycze (żelki, drażetki, cukierki), orzechy i suszone owoce. Dodatkową ozdobą może być płot wokół domku, choinki, piernikowe ludziki oraz zwierzęta. Całość może zostać oprószona cukrem pudrem imitującym śnieg. Wygląd takiego domku jest najczęściej zainspirowany domkami z baśni lub opowiadań dla dzieci np. domkiem Baby Jagi z baśni o Jasiu i Małgosi czy domkiem Muminków^[1]^[2].

Oświetlony od wewnątrz piernikowy domek
Olbrzymi piernikowy dom, Niemcy, Allgäu, ratusz w Memmingen

Rodzaje

Oprócz wersji bożonarodzeniowej wykonywane są również urodzinowe, walentynkowe i halloweenowe domki z piernika^[3]. Z piernika wykonywane są także inne obiekty: latarnie morskie, pałace, domki na drzewie^[4].

Domek z piernika może być też wykonany z materiałów niejadalnych i pełnić funkcję wyłącznie ozdobną np. szklana bombka choinkowa w kształcie baśniowego piernikowego domku czy przyozdobione kartonowe pudełko^[5]^[6]^[7].

Wykonanie

Na proces wykonania od podstaw piernikowego domku składają się trzy etapy^[8]:

przygotowanie ciasta, wykrojenie elementów (ściany domu, dach, komin, dekoracje wokół chatki tj. ludziki, choinki czy zwierzęta) z rozwałkowanego surowego ciasta (w tym celu można posłużyć się zawczasu przygotowanymi formami z kartonu lub metalowymi) i pieczenie
po wystudzeniu dopasowywanie, składanie i łączenie (sklejanie) poszczególnych elementów lukrem lub za pomocą gorącego karmelu
dekorowanie (niektóre elementy łatwiej dekoruje się przed złożeniem domku) białym lub zabarwionym lukrem, drobnymi słodyczami, płatkami migdałowymi itd.

Gotowy domek z piernika można opakować w celofan i zawiązać wstążeczką^[9].

Piernikowy domek jest nie tylko artystycznym wyrobem cukierniczym, ale także może być postrzegany jako przykład modelarstwa architektonicznego^[4].

Upieczone elementy
Dekorowanie elementów

Gotowy zestaw

Zrobienie piernikowej chatki od podstaw jest praco- i czasochłonne, oraz wymaga umiejętności wyrobu i wypieku ciasta, m.in. dlatego popularność zdobyły zestawy zawierające gotowe elementy przeznaczone do budowania i składania^[10].

Dostępne w handlu zestawy zawierają 6 upieczonych prostokątnych pierników-paneli: dwa do złożenia dachu, dwie ściany boczne oraz ścianę frontową i tylną domku, nadające się do bezpośredniego składania i sklejania, oraz tubkę z glazurą i słodkie kolorowe dekoracje np. cukrowe gwiazdki, owocowe żelki, posypki^[11], aczkolwiek zestawy różnią się między sobą składem opakowania (mogą nie zawierać glazury, ale mogą mieć jej dwa rodzaje) oraz trudnością wykonania^[10].

Historia i współczesność

Domki z piernika zaczęto robić w Niemczech w XVI wieku, głównie w okresie świąt Bożego Narodzenia. Do wzrostu ich popularności przyczyniło się opublikowanie bajki dla dzieci Jaś i Małgosia^[12] w 1812 roku. W oryginalnej wersji bajki braci Grimm domek wiedźmy był zrobiony z chleba i cukrowych ozdób, dopiero w operze Jaś i Małgosia, opartej na opowiadaniu braci Grimm, skomponowanej przez Engelberta Humperdincka pod koniec XIX wieku, domek czarownicy został przekształcony w domek z pierników, ozdobiony lukrem i cukierkami^[13]. Wypiekanie domków z ciasta piernikowego stało się w Niemczech popularnym zajęciem^[14]. Jednak dokładne pochodzenie piernikowych domków pozostaje nieznane^[15].

Naraz okrzyk zdziwienia wyrwał się z piersi dzieci. Przed nimi stała chatka, ale jakże dziwna! Dach miała z piernika, ściany czekoladowe, a okna z lodowatego cukru. Rzuciły się zgłodniałe dzieciny i obrywać i jeść poczęły.

Bracia Grimm, bajka Jaś i Małgosia (Grimm, 1932), Wikiźródła

Tradycję robienia domków z piernika na święta Bożego Narodzenia przenieśli do Ameryki niemieccy imigranci. Praktyka ta pozostaje do dzisiaj szczególnie popularna w Pensylwanii, gdzie mieszka dużo osób o niemieckim pochodzeniu^[16].

Współcześnie piernikowe domki stały się bożonarodzeniową tradycją i są znane praktycznie na całym świecie^[12].

W norweskim mieście Bergen od 1991 roku corocznie można obejrzeć wystawę przedstawiającą miniaturowe „piernikowe miasteczko” Pepperkakebyen, zbudowane z około 2000 domków i innych budynków zrobionych z piernika, barwnie udekorowanch i oświetlonych^[17]^[14].

W Polsce

Tradycyjne chatki z piernika robi się także co roku w okresie świąt Bożego Narodzenia w wielu polskich domach^[9]. We Wrocławiu w Kolejkowie można (od końca listopada do końca lutego 2022 roku) oglądać wystawę przedstawiającą miasto wykonane z piernika, do zbudowania którego zużyto ponad tonę korzennego ciasta, 98 kg miodu, 34 kg przypraw, 27 kg czekolady oraz kilogramy cukrowych posypek, wiórek czekoladowych i „perełek”^[18].

Piernikowa chatka znad rzeki Mrogi

Piernikowa chatka znad rzeki Mrogi została wpisana na listę produktów tradycyjnych w kategorii wyrobów piekarniczych i cukierniczych województwa łódzkiego w 2008 roku. Piernikowa chatka znad Mrogi jest ciemnobrązowa i oblana białym lukrem, który tworzy sople zwisające z dachu. Ma okna i otwarte drzwi. Wokół chatki znajduje się płotek i choinki. Duża chatka ma rozmiary 22/25/22 cm. Mała chatka ma rozmiary 17/24/16 cm. Wyrobione surowe piernikowe ciasto na chatkę jest gęste i elastyczne, gładkie w dotyku. Po upieczeniu piernik jest twardy i gładki. Chatka jest składana z osobno wypiekanych pasujących do siebie elementów. Lukier użyty do dekorowania jest szorstki^[19].

Przypisy

↑ Domki z piernika – świąteczne inspiracje. Cud-kobietami, 2020. [dostęp 2021-11-30]. (pol.).
↑ Gingerbread house. Recipetips.com. [dostęp 2021-11-30]. (ang.).
↑ Kristine Samuell: A Year of Gingerbread Houses: Making and Decorating Gingerbread Houses for All Seasons. Lark Books, 2015, s. Wstęp. ISBN 978-1-4547-0891-9.
↑ ^a ^b Aaron Morgan i Paige Gilchrist: Making Great Gingerbread Houses: Delicious Designs from Cabins to Castles, from Lighthouses to Tree Houses. Lark Books, 2001, s. Wstęp. ISBN 978-1-57990-136-3.
↑ HolyArt: Dom z piernika szkło dmuchane ozdoba choinkowa. holyart.pl. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).
↑ Firma Biliński: Bombka formowana piernikowa chatka. ozdobychoinkowe.pl. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).
↑ Project Kid: DIY Peper Gingerbread House – How to make a cardboard gingerbread house for Christmas. projectkid.com, 2019. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).
↑ Veronika Alice Gunter: Making Gingerbread Houses: Dozens of Delectable Designs & Ideas. Lark Books, 2004, s. 6 do 11. ISBN 1-57990-506-4.
↑ ^a ^b Rafał Natorski: Komercyjny wymysł czy tradycja? Skąd się wzięła piernikowa chatka – słodki symbol Bożego Narodzenia. kuchnia.wp.pl, 2017. [dostęp 2021-12-03]. (pol.).
↑ ^a ^b Mary Kate Hoban: The 9 Best Gingerbread Kits in 2021. The Spruce Eats, 2021. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).
↑ M&S Gingerbread House Kit 645 g. [dostęp 2021-12-04].
↑ ^a ^b Susan Rowsell: Christmas Around the World: An Advent Book. Friesenpress, 2020, s. 161. ISBN 978-1-5255-8193-9.
↑ Mary Brigid Barrett: Talk Art! The Artistic Tradition of the Gingerbread House. The National Children's Book and Literacy Alliance, 2010. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).
↑ ^a ^b Darra Goldstein: The Oxford Companion to Sugar and Sweets. Oxford University Press, 2015, s. 304, 305. ISBN 978-0-19-931339-6.
↑ Josef Memminger (projektleitung). Geschichte des Lebkuchenhauses – Wir bauen ein Lebkuchenhaus. „GeschichtePLUS”, s. 5,6, 2016. Monachium: Lehrer-bildung Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium.
↑ Alysa Levene: Cake: A Slice of History. Hachette UK, 2016. ISBN 978-1-4722-2683-9.
↑ Pepperkakebyen 2021 // Xhibition Kjøpesenter, Bergen. Pepperkakebyen.org. [dostęp 2021-11-30]. (norw.).
↑ Kolejkowo: Miasto z Piernika. wroclaw.pl, 2021. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).
↑ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Piernikowa chatka znad rzeki Mrogi. gov.pl, 2018. [dostęp 2021-12-03]. (pol.).

[1] Domki z piernika – świąteczne inspiracje. Cud-kobietami, 2020. [dostęp 2021-11-30]. (pol.).

[2] Gingerbread house. Recipetips.com. [dostęp 2021-11-30]. (ang.).

[3] Kristine Samuell: A Year of Gingerbread Houses: Making and Decorating Gingerbread Houses for All Seasons. Lark Books, 2015, s. Wstęp. ISBN 978-1-4547-0891-9.

[Morgan-4] Aaron Morgan i Paige Gilchrist: Making Great Gingerbread Houses: Delicious Designs from Cabins to Castles, from Lighthouses to Tree Houses. Lark Books, 2001, s. Wstęp. ISBN 978-1-57990-136-3.

[5] HolyArt: Dom z piernika szkło dmuchane ozdoba choinkowa. holyart.pl. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).

[6] Firma Biliński: Bombka formowana piernikowa chatka. ozdobychoinkowe.pl. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).

[7] Project Kid: DIY Peper Gingerbread House – How to make a cardboard gingerbread house for Christmas. projectkid.com, 2019. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).

[8] Veronika Alice Gunter: Making Gingerbread Houses: Dozens of Delectable Designs & Ideas. Lark Books, 2004, s. 6 do 11. ISBN 1-57990-506-4.

[Natorski-9] Rafał Natorski: Komercyjny wymysł czy tradycja? Skąd się wzięła piernikowa chatka – słodki symbol Bożego Narodzenia. kuchnia.wp.pl, 2017. [dostęp 2021-12-03]. (pol.).

[Hoban-10] Mary Kate Hoban: The 9 Best Gingerbread Kits in 2021. The Spruce Eats, 2021. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).

[11] M&S Gingerbread House Kit 645 g. [dostęp 2021-12-04].

[Rowsell-12] Susan Rowsell: Christmas Around the World: An Advent Book. Friesenpress, 2020, s. 161. ISBN 978-1-5255-8193-9.

[13] Mary Brigid Barrett: Talk Art! The Artistic Tradition of the Gingerbread House. The National Children's Book and Literacy Alliance, 2010. [dostęp 2021-12-04]. (ang.).

[Goldstein-14] Darra Goldstein: The Oxford Companion to Sugar and Sweets. Oxford University Press, 2015, s. 304, 305. ISBN 978-0-19-931339-6.

[15] Josef Memminger (projektleitung). Geschichte des Lebkuchenhauses – Wir bauen ein Lebkuchenhaus. „GeschichtePLUS”, s. 5,6, 2016. Monachium: Lehrer-bildung Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium.

[16] Alysa Levene: Cake: A Slice of History. Hachette UK, 2016. ISBN 978-1-4722-2683-9.

[17] Pepperkakebyen 2021 // Xhibition Kjøpesenter, Bergen. Pepperkakebyen.org. [dostęp 2021-11-30]. (norw.).

[18] Kolejkowo: Miasto z Piernika. wroclaw.pl, 2021. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).

[19] Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Piernikowa chatka znad rzeki Mrogi. gov.pl, 2018. [dostęp 2021-12-03]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]