Ostrygojad

Ostrygojad
	Haematopus ostralegus
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	siewkowce
Rodzina	ostrygojady
Podrodzina	ostrygojady
Rodzaj	Haematopus
Gatunek	ostrygojad
Podgatunki
	H. o. ostralegus Linnaeus, 1758; H. o. longipes Buturlin, 1910; H. o. buturlini Dementiev, 1941; H. o. osculans Swinhoe, 1871; H. o. meadewaldoi Bannerman, 1913;
	H. o. ostralegus Linnaeus, 1758; H. o. longipes Buturlin, 1910; H. o. buturlini Dementiev, 1941; H. o. osculans Swinhoe, 1871; H. o. meadewaldoi Bannerman, 1913;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym zimą cały rok
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ostrygojad^[3] (Haematopus ostralegus) – gatunek średniego ptaka brodzącego z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.

Podgatunki i zasięg występowania

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 4 podgatunki^[4]:

ostrygojad (zwyczajny)^[3] (H. o. ostralegus) – Islandia, Skandynawia, Wielka Brytania, wybrzeża zachodniej i południowej Europy
H. o. longipes – Ukraina i Turcja po centralną Rosję i zachodnią Syberię
H. o. buturlini – zachodni Kazachstan po północno-zachodnie Chiny
ostrygojad kamczacki^[3] (H. o. osculans) – Kamczatka, Korea, północno-wschodnie Chiny

Autorzy Kompletnej listy ptaków świata uznają też piąty podgatunek^[3], w niektórych ujęciach systematycznych traktowany jako odrębny gatunek^[4]^[5]:

ostrygojad kanaryjski^[3] (H. o. meadewaldoi) – takson wymarły, Wyspy Kanaryjskie

Za podgatunek ostrygojada bywa też niekiedy uznawany ostrygojad nowozelandzki (Haematopus finschi), takie ujęcie systematyczne stosuje m.in. IUCN^[6]^[2].

Ostrygojady żyjące na południe od Wielkiej Brytanii są osiadłe. Wędrujące populacje przemieszczają się tylko wzdłuż wybrzeża. Przeloty wiosenne odbywają się w marcu i kwietniu, a jesienne w sierpniu i wrześniu.

W Polsce to skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Gniazduje na wybrzeżu w ujściach rzek Wisły i Redy oraz w delcie Świny, natomiast w głębi lądu – na środkowej Wiśle pomiędzy ujściami Sanny i Pilicy, w ujściu Warty koło Słońska i na dolnej Odrze między Gozdowicami a Piaskiem. W trakcie wędrówek spotykany liczniej na wybrzeżu (zwłaszcza nad Zatoką Gdańską przy ujściach Wisły i Redy) niż w głębi lądu; wyjątkowo obserwowany zimą^[7].

Morfologia

Cechy gatunku: Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch ciała, głowa i szyja oraz obrzeżenie białego ogona czarne, reszta ciała biała. Prosty, długi dziób z krótszą żuchwą karminowy, nogi krwistoczerwone. W szacie spoczynkowej ptaków dorosłych i młodych u podgatunków palearktycznych pojawia się biała półobroża na podgardlu. Nogi stają się różowe. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak kolor czarny zastąpiony jest przez ciemny brąz lub popiel, a na grzbiecie znajdują się ciemnobrunatne i żółte plamy. Poza tym brązowy dziób i szare łapy. W locie widać szeroki biały pas ciągnący się przez skrzydła.

Wymiary średnie: dł. ciała ok. 40–47,5 cm (u ptaków podgatunku nominatywnego)^[6]
rozpiętość skrzydeł ok. 80 cm
masa ciała (H. o. ostralegus): u samca 425–805 g, u samicy 445–820 g^[6]

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia ostrygojadów są wybrzeża mórz, jezior i rzek o rzadkiej roślinności oraz pola, które mogą być nawet dość daleko od wody. Zimuje z reguły na morskich wybrzeżach. Bardzo rzadko można je zobaczyć w głębi lądu. W Europie Środkowej lęgnie się na słonych łąkach i wydmach na wybrzeżu. Coraz częściej spotykany na łąkach, pastwiskach, w obniżeniach terenu, a nawet na płaskich dachach^[8].

Wydaje dźwięczne „kwip kwip”, a sygnałem ostrzegawczym jest głośne „pik pik” kończone długim trelem. Często się odzywa i jest głośny.

Odgłosy ostrygojadów nagrane w Szkocji

Pożywienie

Pożywieniem ostrygojadów są głównie małże i ślimaki. W estuariach najchętniej jedzą wieloszczety (Polychaetea) i skorupiaki (Crustacea). W głębi lądu jedzą również dżdżownicowate i larwy bezkręgowców, w tym koziułkowatych i gąsienice^[9]. Używając dzioba pełniącego funkcję dźwigni, potrafią zręcznie otwierać muszle omułków. Kształt dzioba ulega pewnym modyfikacjom w zależności od rodzaju zdobywanego pokarmu – spiczasty szydłokształtny u ptaków grzebiących w szlamie lub na lądzie szukających robaków, tępy i młotkowaty u tych rozdziobujących małże, a miseczkowato rozszerzony mają te, które rozcinają mięsień trzymający obie połówki muszli małży^[8].

Lęgi

Toki: Podczas toków w styczniu i lutym ptaki wykazują charakterystyczne zachowanie. Stają sztywno z wyciągniętą szyją, biegają jeden obok drugiego lub gęsiego, ścigają się albo latają w specyficzny sposób bez przerwy, wydając melodyjne okrzyki. Samce nawołują samice nawet przez parę tygodni, aż znajdą chętną samicę. Pary łączą się ze sobą na długo (nawet na całe życie) – odnotowano wierność stadła i przywiązanie do gniazda przez 10 lat. Więzi utrzymują przez wspólne nawoływania i kopulacje.

Gniazdo: Gniazda na ziemi, przy brzegu, zawsze w pobliżu wody. To jamka wygrzebana w piasku lub żwirze, między kamieniami, a niekiedy nawet w mule otoczone skorupkami omułek. Gniazdują grupowo, a gniazda są dość blisko siebie. Każda para aktywnie broni jednak swojego rewiru.; W lutym i marcu opuszczają resztę grupy w poszukiwaniu własnego terytorium. Ich granice wyznaczają za pomocą tzw. turnieju treli, wykonywanego zarówno przez samce, jak i samice. Gdy zbliży się intruz, od razu któryś z partnerów do niego przybiega i z wyciągniętą szyją, pochylonym do dołu dziobem i nastroszonymi na karku piórami zaczyna wołać. Jednocześnie kiwa się na boki i obraca wokół własnej osi. Gdy to nie przynosi skutku, rywale biegną naprzeciw siebie, krzyczą, stykają się i odbiegają z powrotem^[8]. Jest to rytuał odstraszający nieproszonych gości przy uniknięciu prawdziwej walki. Do takich zachowań może też dochodzić między sąsiadującymi ze sobą parami ostrygojadów.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 2 do 5 (zwykle 3 do 4) piaskowożółtych jaj w nieregularne czarne plamki.
Okres lęgowy: Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 24–28 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu. Mają szarożółty puch na grzbiecie z delikatnym czarnym prążkowaniem, a brzuch białawy. Są wprawdzie zagniazdownikami, ale rodzice początkowo przynoszą im pokarm, latając za nim dość daleko. Od nich też muszą nauczyć się techniki zdobywania pokarmu, w przeciwieństwie do większości siewek. Dopiero po pewnym czasie wyprowadzają młode na wodę. Zdolność do lotu, jak i do samodzielnego przyjmowania pokarmu, uzyskują w 5. tygodniu życia. W czasie wędrówek i zimą tworzą duże grupy na wybrzeżu. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Mimo to ptaki te nie lęgną się co roku, spędzając wtedy cały czas w stadzie. Lęgnące się w danym roku ostrygojady nadal utrzymują więzi z nielęgnącą resztą stada i dołączają do niego, gdy drugi partner wysiaduje jaja.

Według danych z 2014, najstarszy znany osobnik przeżył przynajmniej 43 lata^[10].

Status, zagrożenia i ochrona

W roku 2014 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nadała ostrygojadowi rangę gatunku najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 uznała go jednak za bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened). Według danych z 2012–2015, populacje ptaków podgatunków H. o. ostralegus i H. o. finschi zmniejszają się. Między latami 60. a 90. XX wieku populacja ostrygojadów podgatunku nominatywnego wzrastała, potem zaczęła maleć. Wedle danych z 2014 populacja ptaków H. o. longipes jest stabilna, za to trend populacji dla H. o. osculans nie jest znany. Głównym zagrożeniem dla tych ptaków jest nadmierny połów owoców morza i tym samym zanik pokładów omułek i sercówkowatych, jakie pojawiają się na plażach między pływami. Zagraża mu również wykopywanie bezkręgowców jako przynęt, niszczenie środowiska przez zanieczyszczenia, niepokojenie przez człowieka (m.in. budowy i rekreację), budowa grobli, rozwój portów, wycieki olejów, budowa elektrowni wiatrowych oraz ograniczanie naturalnych wylewów rzek. We wschodnich Chinach sadzenie Spartina alterniflora może powodować utratę obszarów do żerowania i rozrodu. Zagrożeniem dla gniazd, jaj i piskląt jest intensywne koszenie traw oraz nadmierny wypas^[11].

W niektórych obszarach podnosi się poziom wód morskich, przez co postępuje erozja wybrzeży i tym samym niszczeje zdatny do żerowania i rozrodu obszar. We Francji poluje się na ostrygojady, jednak nie jest znany wpływ tego na populację. W Chinach prawdopodobnie jaja są zbierane przez osoby niemające wystarczającej ilości środków do życia. Jaja i młode ostrygojadów są zjadane przez krukowate, mewowate, wizony, psy i lisy^[11].

W Polsce ostrygojad podlega ochronie gatunkowej ścisłej^[12]. W latach 2013–2016 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 20–35^[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek narażony (VU)^[14].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Haematopus ostralegus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b BirdLifeB. International BirdLifeB., ''Haematopus ostralegus'', The IUCN Red List of Threatened Species, 2017, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22733462A117739875.en [dostęp 2019-11-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Haematopodinae Bonaparte, 1838 - ostrygojady (wersja: 2019-10-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-20].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
↑ Haematopus meadewaldoi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Hockey, P., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Eurasian Oystercatcher (Haematopus ostralegus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
↑ Haematopus ostralegus (Ostrygojad). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 11–14. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b ^c Klaus Richarz, Anne Puchta: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza SA, 2006, s. 168. ISBN 83-7495-018-8.
↑ Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Van den Bossche, W., Wheatley, H. & Wright, L.: Haematopus ostralegus -- Linnaeus, 1758. European Red List Assessment. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-13)].
↑ van de Pol et al.. A global assessment of the conservation status of the nominate subspecies of Eurasian Oystercatcher Haematopus ostralegus ostralegus. „International Wader Studies”. 20, s. 47–61, 2014.
↑ ^a ^b Species factsheet: Haematopus ostralegus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Haematopus ostralegus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] BirdLifeB. International BirdLifeB., ''Haematopus ostralegus'', The IUCN Red List of Threatened Species, 2017, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22733462A117739875.en [dostęp 2019-11-07] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Haematopodinae Bonaparte, 1838 - ostrygojady (wersja: 2019-10-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-20].

[ioc-4] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).

[iucn1-5] Haematopus meadewaldoi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).

[hbwa-6] Hockey, P., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Eurasian Oystercatcher (Haematopus ostralegus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].

[poradnik-7] Haematopus ostralegus (Ostrygojad). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 11–14. ISBN 83-86564-43-1.

[ripu-8] Klaus Richarz, Anne Puchta: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza SA, 2006, s. 168. ISBN 83-7495-018-8.

[blpdf-9] Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Van den Bossche, W., Wheatley, H. & Wright, L.: Haematopus ostralegus -- Linnaeus, 1758. European Red List Assessment. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-13)].

[waders-10] van de Pol et al.. A global assessment of the conservation status of the nominate subspecies of Eurasian Oystercatcher Haematopus ostralegus ostralegus. „International Wader Studies”. 20, s. 47–61, 2014.

[birdlife-11] Species factsheet: Haematopus ostralegus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-13] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-14] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]