Operacja wiślańsko-odrzańska

Operacja wiślańsko-odrzańska
	II wojna światowa, front wschodni
	; Front wschodni od stycznia do maja 1945 roku
Czas	12 stycznia – 2 lutego 1945
Miejsce	pomiędzy Wisłą a Odrą
Terytorium	Polska, III Rzesza
Przyczyna	ofensywa polsko-radziecka
Wynik	decydujące zwycięstwo ZSRR i Polski
Strony konfliktu
III Rzesza	ZSRR; Rzeczpospolita Polska
Dowódcy
Georg-Hans Reinhardt; Lothar Rendulic; Walter Weiss; Josef Harpe; Ferdinand Schörner	Iwan Koniew; Gieorgij Żukow; Wasilij Czujkow; Stanisław Popławski
Siły
400 000 żołnierzy,; 4 000 dział i moździerzy,; 1 000 czołgów i dział pancernych,; 400 samolotów	2 200 000 żołnierzy,; 36 000 dział i moździerzy,; 6 460 czołgów i dział pancernych,; 4 772 samoloty
Straty
295–479 tys. zabitych i rannych,; 150 000 pojmanych	43 476 zabitych lub zaginionych,; 150 715 rannych i chorych
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Operacja wiślańsko-odrzańska znana również jako operacja styczniowa^[4] – operacja zaczepna Armii Czerwonej w ramach ofensywy przeciwko wojskom hitlerowskich Niemiec, przeprowadzona od 12 stycznia 1945 roku z linii Wisły i zakończona w lutym na linii Odry.

Radzieckie plany ofensywy

Radziecki Sztab Generalny zdecydował się wykonać uderzenie w kierunku Berlina siłami 1., 2., 3 Frontu Białoruskiego oraz siłami 1 Frontu Ukraińskiego. Plan kampanii na rok 1945, został zatwierdzony przez radziecki Sztab Generalny w listopadzie 1944 roku.

Plan kampanii 1945 roku składał się z dwóch etapów, bez pauzy operacyjnej. Pierwszy etap miał trwać 15 dni, wojska nacierające miały zająć miasta Bydgoszcz, Poznań i Wrocław. W czasie trwania drugiego etapu Armia Czerwona i oddziały Wojska Polskiego, miały sforsować Odrę i doprowadzić do zdobycia Berlina. Drugi etap miał trwać 30 dni. W ciągu 45 dni wojska głównego zgrupowania uderzeniowego Armii Czerwonej miały wykonać marsz bojowy na odległość 700 kilometrów.

Alianci zachodni, mając trudności z powstrzymaniem nacierających wojsk niemieckich w Ardenach, zwrócili się o pomoc do dowództwa radzieckiego z prośbą o przyśpieszenie swojej ofensywy na froncie wschodnim, by odciążyć walczące na zachodzie wojska. Termin ofensywy przesunięto z 20 na 12 stycznia 1945 roku^[5].

Niemieckie plany obrony

Już na początku 1944 szef sztabu Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych, gen. Heinz Guderian, zaczął kreślić niemieckie plany obrony na terenie między Wisłą i Odrą. Miał to być szereg ufortyfikowanych linii obronnych:

linia a – ciągnąca się od Mazur poprzez linię Bzury, Pilicę i dalej na południe między Krakowem a Kielcami,
linia b – biegnąca od Gdańska przez Grudziądz, Toruń, Włocławek, a dalej wzdłuż Warty, pomiędzy Katowicami i Krakowem do Wagu,
linia c – opierała się o Wał Pomorski, będący częścią linii d, biegła przez Piłę i Poznań do Głogowa,
linia d – stanowiły ją Wał Pomorski, Międzyrzecki Rejon Umocniony, a następnie górna Odra,
linia e – od Szczecina wzdłuż linii Odra – Nysa Łużycka, następnie przez Sudety do Kłodzka a stąd przez Ołomuniec i Brno.

Ważnym elementem wszystkich tych linii miały być dawne umocnione miasta-twierdze rozbudowane o otaczające je nowe rejony umocnione. W doktrynie tej Guderian zakładał, że nawet odcięta twierdza angażuje więcej sił wroga, niż żołnierze stanowiący jej obsadę. Poznań, w związku ze swym położeniem w centrum „linii c” w prostej linii między Warszawą, pod którą stykały się dwa najpotężniejsze fronty radzieckie, a Berlinem, miał stanowić główny element tego pasa umocnień. Na komendanta twierdzy 25 września 1944 wyznaczony został gen. mjr Ernst Mattern(inne języki).

Przebieg

W walkach brały udział jednostki 1 Frontu Białoruskiego oraz 1 Frontu Ukraińskiego, w skład tego pierwszego wchodziły polskie oddziały 1 Armii Wojska Polskiego oraz 2 Armii Wojska Polskiego z 1 Korpusem Pancernym. Niemcy bronili się siłami grup armii „A” oraz „Środek”.

Armia Czerwona przyjęła taktykę, którą umożliwiała im spora przewaga tak w sprzęcie, jak i w ludziach. Nie wdawali się w ciężkie boje i przewlekłe walki, silniejsze zgrupowania przeciwnika okrążano prąc dalej na zachód i licząc na ich poddanie się, wynikające z beznadziejnej sytuacji, bądź powolną likwidację w późniejszym terminie.

W wyniku przeprowadzonych działań bojowych przez Armię Czerwonej i Wojsko Polskie (ludowe) zmuszono wojska niemieckie do odwrotu, co było równoznaczne z zakończeniem okupacji niemieckiej na pozostałych ziemiach II Rzeczpospolitej. W wyniku bitew i walk zdobyte zostały m.in. miasta:

Kielce: 15 stycznia
Częstochowa: 16 stycznia
Radom: 16 stycznia
Warszawa: 17 stycznia
Kraków: 18 stycznia
Łódź: 19 stycznia
Koło: 20 stycznia
Poznań: 23 lutego
Bydgoszcz: 27 stycznia.

Wyzwolono także obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau 27 stycznia oraz przełamano Międzyrzecki Rejon Umocniony 30 stycznia.

Następnie wojska radzieckie przeszły do forsowania Odry i szturmu na Berlin.

Działania 1 Frontu Białoruskiego

1 Front Białoruski marszałka Gieorgija Żukowa miał rozbić warszawsko-radomskie zgrupowanie nieprzyjaciela, przełamać obronę niemieckiej 9 Armii Polowej, zająć Warszawę i głównymi siłami osiągnąć rubież: Piotrówek, Żychlin, Łódź, nacierając w ogólnym kierunku na Poznań. Zgodnie z dyrektywą dowódcy frontu związki operacyjne miały wykonać trzy uderzenia: główne, z przyczółka magnuszewskiego w kierunku na Białobrzegi – Skierniewice – Kutno; drugie, z przyczółka puławskiego w kierunku Radomia i Łodzi; pomocnicze, z rejonu Jabłonny – Legionowa i spod Warszawy, które miało za zadanie likwidację niemieckiego przyczółka w widłach Wisły i Bugonarwi oraz oskrzydlenie Warszawy od północnego zachodu. Spośród związków operacyjnych, rozpoczynających natarcie z przyczółka puławskiego, główne zadanie otrzymała 69 Armia gen. Władimira Kołpakcziego. Jej celem było przełamanie obrony nad Wisłą i natarcie na kierunku: Zwoleń – Radom – Tomaszów Mazowiecki – Łódź. Na południe od 69 Armii nacierać miała 33 Armia gen. Wiaczesława Cwietajewa, wykonująca główne uderzenie w kierunku na Szydłowiec i Skarżysko-Kamienną.

14 stycznia z przyczółka warecko-magnuszewskiego uderzyła radziecka 61 Armia dowodzona przez gen. płka Pawła Biełowa. Nacierała w kierunku Warki, Grójca i Grodziska, zaś w kierunku Warszawy ruszyły wojska 1 Armii Wojska Polskiego. 15 stycznia 47 Armia przeprawiła się przez Wisłę w rejonie Modlina i nacierała w kierunku tego miasta i Błonia, z zamiarem połączenia się z 61 Armią. Pierwszego dnia ofensywy wojska radzieckie przełamały pozycje wroga na froncie o długości 500 kilometrów. 18 stycznia po zajęciu lewobrzeżnej Warszawy 1 Armia Wojska Polskiego ruszyła do natarcia w kierunku Pomorza.

Fronty 1. i 2 Białoruski działały rozbieżnie. Dla obrony, jednostki polskie zostały skierowane i działały na prawym skrzydle 1 Frontu Białoruskiego. Generał Stanisław Popławski podzielił siły polskie na dwa ugrupowania. Zgrupowanie ubezpieczające tworzyły 3. i 6 Dywizja Piechoty, 2 Brygada Artylerii Haubic i 1 Pułk Moździerzy, reszta sił tworzyła trzon uderzeniowy. 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte została włączona w skład 50 Brygady Pancernej(inne języki) pułkownika Iosifa Czeriapkina.

19 stycznia jednostki polskie poruszały się w kierunku Bydgoszczy, wzdłuż lewego brzegu Wisły, drogą na Sochaczew, Gostynin i Brześć Kujawski. 1 Armia Wojska Polskiego, współdziałała z oddziałami 47 Armii i 2 Gwardyjskiej Armii Pancernej. 20 stycznia odbyła się próba zdobycia Poznania z marszu, oddziały armii radzieckiej zaczęły przekraczać dawną granicę niemiecko-polską. Dowództwo wojsk niemieckich dostrzegło zbliżającą się klęskę, przygotowując obronę na głównych węzłach drogowych oraz w miastach. W dniach od 24 stycznia do 23 lutego rozegrała się bitwa o Poznań. 25 stycznia na rozkaz Józefa Stalina została przeprowadzona próba zdobycia przyczółku na zachodnim brzegu rzeki Odry na kierunku berlińskim. Żukow powierzył dokonanie 150 km rajdu za linie wroga 1. i 2 Gwardyjskiej Armii Pancernej. Głównym celem wypadu było zdezorganizowanie obrony niemieckiej i przecięcie dróg odwrotu rozbitym jednostkom Wehrmachtu w stronę Berlina. 27 stycznia z armii wydzielono po jednym korpusie piechoty, w celu wzmocnienia jednostek pancernych nacierających w kierunku Kostrzyna. 28 stycznia 2 Gwardyjska Armia Pancerna przełamała pozycje umocnione Wału Pomorskiego na odcinku Stare Osieczno – Drawiny i kontynuowała marsz w kierunku Odry. Na szpicy posuwał się 1 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany. 31 stycznia w rejonie Kienitza przeprawiły się przez Odrę jednostki 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej. Napotkały one opór ze strony wojsk niemieckich na rubieży Pozycji Trzcielskiej i Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

2 lutego opór niemiecki został złamany; 11 Korpus Zmechanizowany przeprawił się po lodzie na drugi brzeg rzeki. Rozpoczęły się walki o utrzymanie przyczółku na Odrze. Od 3 lutego do 30 marca toczyły się walki o zdobycie Kostrzyna nad Odrą; miasto uległo zniszczeniu w ponad 90%^[6]. Od 15 do 18 lutego rozgrywały się walki o Stargard związane z niemiecką operacją „Sonnenwende”.

Działania 1 Frontu Ukraińskiego

Osobny artykuł: Operacja sandomiersko-śląska.

Osobny artykuł: Przyczółek baranowsko-sandomierski.

1 Frontem Ukraińskim dowodził marszałek Iwan Koniew, który ściśle współpracował ze skrzydłami sąsiednich frontów, a były to: lewe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego i prawe skrzydło 4 Frontu Ukraińskiego.

Marszałek Koniew zaatakował dowodzonymi oddziałami 1 Frontu Ukraińskiego w dwóch kierunkach. Na pierwszym kierunku uderzył w stronę Kielc – Radomska – Częstochowy – Wrocławia. Na drugim kierunku w stronę Krakowa i Zagłębia Śląsko–Dąbrowskiego.

W rejonie Kielc i Chęcin radziecka 4 Armia Pancerna gen. Dmitrija Leluszenki rozgromiła jednostki Grupy Armii „A”.

15 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wyparła Niemców z Kielc. 17 stycznia oddziały 5 Gwardyjskiej Armii i 52 Armii zdobyły Radomsko i Częstochowę. Za stoczone tam walki major Siemion Chochriakow został wyróżniony drugim tytułem Bohatera Związku Radzieckiego. 18 stycznia jednostki 5 Gwardyjskiej Armii i 4 Armii Pancernej zdobyły Piotrków Trybunalski, 19 stycznia Armia Czerwona zajęła Kraków, Łódź i około 600 innych miejscowości.

Po zdobyciu Częstochowy, działająca na tym odcinku frontu 3 Gwardyjska Armia Pancerna gen. Pawła Rybałki zmieniła kierunek natarcia z zachodniego na południowo-zachodni, w kierunku Opola i Olesna, w celu oskrzydlenia 17 Armii gen. Friedricha Schulzego na terenie okręgu przemysłowego.

18 stycznia walki trwały w rejonach miejscowości: Cykarzew, Kamyk Stary, Kroczyce, Poraj, Szarlejka, Żarki, Kłobuck, Krzepice, Ogrodzieniec, Ostrowy, Rększowice, Truskolasy, Włodowice i Wieluń.

Oddziały 52 Armii gen. Konstantina Korotiejewa, pomiędzy Kluczborkiem a Olesnem, przekroczyły dawną granicę polsko-niemiecką. 20 stycznia Armia Czerwona zajęła Lubliniec, a 21 stycznia zdobyła: Byczynę, Dobrodzień, Gorzów Śląski, Kluczbork, Zawiercie, Olesno, Komorzno, Jakubowice, Krzywiznę, Bąków, Gronowice, Chudobę, Rodawie, Myślinę, Kostów, Biskupice, Żędowice, Kolonowskie, Zawadzkie i jeszcze około 250 innych miejscowości. 22 stycznia zdobyto Głuszyce, Kowalowice, Bukową Śląską, Chwalęcice, Domaszowice, Karłowice, Ładzę, Brynicę, Łubniany, Jełową, Świercze, Grzodziec, Wierzbicę Górną, Smardy, Wołczyn, Laskowice, Strzelce Opolskie i Tarnowskie Góry. 23 stycznia zdobyto Ujazd Śląski, Toszek, Chechło, Grodzisko, Olszową, Czarnowąsy, Popielów Stary, Biadacz, Chróścice i 200 innych miejscowości. 24 stycznia Armia Czerwona zdobyła Opole, Gliwice i Chrzanów. 28 stycznia zajęto Katowice, Siemianowice Śląskie, Chorzów, Bytom i Mikołów. 30 stycznia zdobyto 100 miejscowości, m.in. Bierawę, Sośnicowice, Stanice, Kędzierzyn, Dziergowice, Kuźnię Raciborską i Wielopole.

4 i 8 lutego ruszyły kolejne natarcia w kierunku zachodnim spod Oławy i Opola. Zdobyto 60 miejscowości (Grodków, Lewin Brzeski, Oława) i oskrzydlono Wrocław od południa i południowego zachodu (zajęto wtedy wiele miejscowości w pobliżu Oławy i Strzelina). Mimo zaciętych walk i reorganizacji wojsk niemieckich (obronę wschodniej części miasta pozostawiono załodze twierdzy, kierując inne oddziały w kierunku miejsc, gdzie toczyły się potyczki) oddziały radzieckie parły wzdłuż szosy Nysa – Grodków, dochodząc na 14 km na północ od Nysy. 8 lutego ruszyły do natarcia jednostki z przyczółka ścinawskiego wojsk radzieckich w kierunku Nysy Łużyckiej. 4., 13. i 52 Armia parły szybko na zachód, a 3 Armia Pancerna zmieniła swój odcinek działań i skierowała się na południe, w kierunku Legnicy i Prochowic; tam wspomogła ją w bojach 6 Armia gen. Głuzdowskiego. 9 lutego zdobyto Legnicę i mimo sprowadzenia przez Niemców posiłków z zachodu, natarcie Armii Czerwonej rozwinęło się na głębokość 60 km w pozycjach obronnych wojsk niemieckich.

11 lutego szturm oddziałów Armii Czerwonej spod Oławy na zachód od miasta ruszył w okolicach Sobociska, Swojkowa i Węgier. Po dniu zaciekłych walk i zepchnięciu niemieckiej 269 Dywizji Piechoty w kierunku Sobótki nastąpiło zamknięcie pierścienia wokół „Festung Breslau”. Pozostała tylko linia kolejowa Wrocław – Ziębice i to ona była w swoim 8 km pasie szerokości jedyną drogą łączącą garnizon twierdzy z resztą wojsk niemieckich. Ten wąski odcinek był miejscem zaciętych walk z niemiecką 19 Dywizją Pancerną, której ów pas udało się poszerzyć, ale jedynie na krótko, bowiem skomplikowana sytuacja Niemców, a dokładnie 17 Dywizji Piechoty generała Sachsenheimera w rejonie Środy Śląskiej zmusiła 19 DPanc na pośpieszenie jej z pomocą.

Osobny artykuł: Oblężenie Wrocławia (1945).

W tych dniach także mimo ciągłych niemieckich kontrataków Armia Czerwona opanowała Środę Śląską, Kąty Wrocławskie, Ścinawę, Jaczów, Przemków, Chocianów i wiele innych miast. 16 lutego Wrocław został definitywnie okrążony bez braku możliwości połączenia się z oddziałami zarówno na południu, jak i na zachodzie.

Następne dni to kolejne zdobyte miasta: Zielona Góra, Żary, Świdnica, zaś 18 lutego oddziały 3 Gwardyjskiej Armii stanęły nad brzegiem Nysy Łużyckiej^[7].

W międzyczasie północne skrzydło 1 Frontu Ukraińskiego prowadziło uderzenie na Wrocław z kierunku północnego, gdzie z marszu 25 stycznia po zaciekłych walkach w okolicach Sycowa zajęta została Oleśnica. 26 stycznia wojska radzieckie zdobyły Trzebnicę i jeszcze tego samego dnia pierwsze oddziały Armii Czerwonej sforsowały Odrę i okrążyły Ścinawę oraz zaczęły rozbudowywać silny przyczółek, jednocześnie rozpoczynając likwidację załogi Ścinawy. 27 stycznia 13 Armia zdobyła Wołów, Oborniki Śląskie i Brzeg Dolny^[8] z filią obozu koncentracyjnego Groß-Rosen.

10 lutego po przegrupowaniu, 1 Front Ukraiński przeszedł do pościgu za wojskami niemieckimi, mając za zadanie sforsowanie rzek Bóbr i Kwisa, aby uniemożliwić dowództwu niemieckiemu zorganizowanie kolejnej rubieży obrony. 11 lutego 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany, pod dowództwem płk. Wasyla Orłowa (4 Armia Pancerna), osiągnął Bóbr w rejonie Gorzupii Dolnej, sforsował rzekę oraz zdobył przyczółek na zachodnim brzegu Bobru^[9]. 12 lutego 10 Korpus Pancerny płk. Niła Czuprowa rozpoczął forsowanie Bobru (nieco na północ od Żagania)^[9]. Radziecka 13 Armia ruszyła w kierunku Żagania, Gwardyjski Korpus Zmechanizowany powiększył swój przyczółek w rejonie Gorzupia do 8 km szerokości i 4 km głębokości. Wykorzystując to powodzenie, nad rzekę wyszła 13 Armia. 13 lutego 4 Gwardyjska Armia Pancerna ze zdobytych przyczółków ruszyła na Lubsko i Żary i gdy zajęła Bieniów, 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany przedarł się przez Jasień i około 19:00 rozpoczął walki o Lubsko. Radziecki 10 Korpus Pancerny zdobył w godzinach popołudniowych Żary i pozostawiając w mieście 62 BPanc, ruszył w kierunku Nysy Łużyckiej.

14 lutego oddziały 4 Armii Pancernej zdobyły Lubsko^[10], a 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany dotarł do Nysy Łużyckiej, w rejonie Gubina. Do Nysy Łużyckiej dotarły również wojska 10 Korpusu Pancernego. Próba sforsowania rzeki nie powiodła się; wojska przeszły do obrony, co stwarzało groźbę odcięcia walczących nad Nysą Łużycką oddziałów pancernych od głównych sił frontu. 18 lutego oddziały 13 Armii zajęły Żagań.

Wehrmacht dostrzegł tę sytuację i postanowił ją wykorzystać, realizując pod Stargardem operację „Sonnenwende”. Wojska niemieckie zamierzały koncentrycznymi uderzeniami wykonanymi przez XXXX Korpus Pancerny, z północy (spod Krzystkowic) oraz Korpus Pancerny Großdeutschland, z południa (rejon pomiędzy Żarami a Żaganiem), zamknąć wyłom na zachodnim brzegu Bobru, wyprzeć stamtąd wojska radzieckie i odtworzyć na tyłach odciętych oddziałów radzieckich ciągły front obrony.

Siły stron

Upamiętnienie

Główne uderzenie operacji wiślańsko-odrzańskiej przeprowadzono z przyczółka baranowsko-sandomierskiego, co upamiętniono w miejscowości Mokre w okresie Polski Ludowej pomnikiem z napisem, cyt:

Z tego miejsca dnia 12.I.1945 roku o godzinie 4-tej wojska 1-go Frontu Ukraińskiego Armii Radzieckiej pod dowództwem marszałka Koniewa huraganowym ogniem rozpoczęły ofensywę zimową, w wyniku której wyzwolona została Polska. Rozgromiony hitleryzm. Chwała niezwyciężonej Armii Radzieckiej.

Uwagi

↑ Skład w czasie walk w latach 1944–1945.
↑ Stan na 10 stycznia 1945 roku.
↑ Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Północ”.
↑ Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Środek”.
↑ Grupa ta zajmowała pozycje obronne na terenie Słowacji.

Przypisy

↑ ^a ^b U kresu okupacji hitlerowskiej – styczeń 1945 r. [online], opoczno.republika.pl [dostęp 2017-11-25] .
↑ Висло-Одерская операция 1945 (ros.).
↑ Glantz (1995), s. 300.
↑ 70 lat temu rozpoczęła się ofensywa styczniowa Armii Czerwonej [online] [dostęp 2020-12-12] .
↑ Kienzler 2016 ↓, s. 6.
↑ AndrzejA. Toczewski AndrzejA., Bitwa o Festung Küstrin w 1945 roku [online], Konflikty.pl, 5 marca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2010-03-15] .
↑ Dolata 1971 ↓, s. 306.
↑ Dolata 1971 ↓, s. 358,444,512.
↑ ^a ^b Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 329.
↑ Dolata 1971 ↓, s. 422.
↑ Dolata 1971 ↓, s. 595.
↑ Dolata 1971 ↓, s. 587,595.

Bibliografia

Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
David M. Glantz, Jonathan House: When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence: University Press of Kansas, 1995. ISBN 0-7006-0899-0.
Iwona Kienzler: Radziecka ofensywa zimowa 1945. Operacja berlińska. Warszawa: 2016. ISBN 978-83-11-13821-6.
Tadeusz Sawicki: Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim czerwiec 1944-maj 1945 (struktura). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-06556-7.
Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.
(ros.) А.Г. Мерников, А.А. Спектор: Всемирная история войн. Минск: 2005.
(ros.) Г.К. Жуков: Воспоминания и размышления. T. 2. Moskwa: Олма-Пресс, 2002.
(ros.) И.С. Конев: Сорок пятый. Moskwa: Воениздат, 1970.
(ang.) Laurence Rees: Auschwitz. Londyn: BBC books.
(ros.) Max Hastings: Armageddon. The Battle for Germany 1944-45. London: Publ. Macmillan.
(ang.) Christopher Duffy: Red storm on the Reich: The Soviet March on Germany, 1945. Publ. Routledge, 1991. ISBN 0-415-22829-8.
(ang.) Earl F. Ziemke: Battle for Berliend of the n Third Reich.
Wiślańsko-odrzańska operacja. Encyklopedia Interia.pl. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
Wiślańsko-odrzańska operacja. WIEM. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
Marek Ziębicki: U kresu okupacji hitlerowskiej – styczeń 1945 r. (cz. I). Opoczno.republika.pl. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
Edward Pawłowski: Wał Pomorski 1945. Warszawa: 1995.
Ryszard Majewski: Waffen – SS. Wrocław: 1983.
Janusz Miniewicz: Wał Pomorski. Warszawa: 1997.
Zdzisław Stąpor: Berlin 1945. Warszawa: 1980.
Andrzej Toczewski: Kostrzyn 1945. Warszawa: 1988.

[11] Skład w czasie walk w latach 1944–1945.

[14] Stan na 10 stycznia 1945 roku.

[15] Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Północ”.

[16] Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Środek”.

[17] Grupa ta zajmowała pozycje obronne na terenie Słowacji.

[autonazwa1-1] U kresu okupacji hitlerowskiej – styczeń 1945 r. [online], opoczno.republika.pl [dostęp 2017-11-25] .

[2] Висло-Одерская операция 1945 (ros.).

[3] Glantz (1995), s. 300.

[4] 70 lat temu rozpoczęła się ofensywa styczniowa Armii Czerwonej [online] [dostęp 2020-12-12] .

[CITEREFKienzler20166-5] Kienzler 2016 ↓, s. 6.

[6] AndrzejA. Toczewski AndrzejA., Bitwa o Festung Küstrin w 1945 roku [online], Konflikty.pl, 5 marca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2010-03-15] .

[CITEREFDolata1971306-7] Dolata 1971 ↓, s. 306.

[CITEREFDolata1971358,444,512-8] Dolata 1971 ↓, s. 358,444,512.

[CITEREFDolataJurga1977329-9] Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 329.

[CITEREFDolata1971422-10] Dolata 1971 ↓, s. 422.

[CITEREFDolata1971595-12] Dolata 1971 ↓, s. 595.

[CITEREFDolata1971587,595-13] Dolata 1971 ↓, s. 587,595.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]

[12]

[b]

[c]

[d]

[e]

1943	Lenino
1944	Darnica Turia i Bug Brześć – Lublin Dęblin – Puławy przyczółek warecko-magnuszewski Studzianki Kępa Radwankowska przyczółki warszawskie Czerniaków Praga Błędno i Stara Rzeka
1945	Wisła – Odra Warszawa Bydgoszcz Poznań Wał Pomorski Złotów Podgaje Jastrowie Nadarzyce Dobrzyca Golce Jaksice Mirosławiec Pomorze Borujsko Czaplinek Drawsko Bierzwnica Trzebiatów Dziwnówek Wejherowo Kołobrzeg Nysa Brandenburgia Rothenburg Łużyce Niska Rietschen Tauer, Förstgen i Dauban Budziszyn Drezno Wartha – Koenigswartha Kanał Hohenzollernów Odra wzgórza Seelow Berlin Praga

1941	Atak Niemiec na ZSRR Brześć Białystok – Mińsk Rosienie Dubno – Łuck – Brody Besarabia Karelia (I) Hanko Smoleńsk (I) Humań Kijów (I) Tallinn Jelnia Odessa Krym (I) Sewastopol Charków (I) Leningrad Rostów Moskwa Tichwin (I) Tichwin (II) Kercz (I)
1942	Lubań Rżew – Wiaźma Barwienkowo – Łozowa Toropiec – Chołm Diemiansk Charków (II) Fall Blau Woroneż Siniawino Rżew Stalingrad Operacja Uran Operacja Zimowy Sztorm Operacja Mały Saturn
1943	Operacja Pierścień Operacja Iskra Operacja Polarna Gwiazda Krasnyj Bor Charków (III) Operacja Bawół Mius Kursk Prochorowka Orzeł Mga Biełgorod – Bogoduchowsk Biełgorod – Charków Smoleńsk (II) Orsza Lenino Dniepr Tamań Kercz (II) Kijów (II)
1944	Ukraina Leningrad – Nowogród Krym (II) Wyborg – Pietrozawodzk Świrsk – Pietrozawodzk Tali-Ihantala Operacja Bagration Bobrujsk Mińsk Wilno Kowno Lwów – Sandomierz Dęblin – Puławy Warszawa (I) Baranów – Sandomierz Brześć – Lublin Siedlce Warka – Magnuszew Jassy – Kiszyniów Karpaty Dukla – Preszów warszawska Praga przyczółki warszawskie Czerniaków Suursaari Kraje bałtyckie Kurlandia Petsamo Zakarpacie Belgrad Kosowo Budapeszt
1945	Wisła – Odra Sandomierz – Śląsk Mława – Elbląg Kielce Częstochowa Warszawa (II) Kraków Operacja Konrad III Nowy Sącz Koło Łódź Milicz Nysa Opole Poznań Rzepin Prusy Wschodnie Królewiec operacje śląskie Dolny Śląsk Głogów Wrocław Wał Pomorski Operacja Sonnenwende Pomorze Kołobrzeg Górny Śląsk Prudnik Balaton Wiedeń Morawy Berlin wzgórza Seelow Odra Nysa Łużycka Brandenburgia Łużyce Budziszyn Halbe Praga Bornholm

Radzieckie plany ofensywy

Niemieckie plany obrony

Przebieg

Działania 1 Frontu Białoruskiego

Działania 1 Frontu Ukraińskiego

Siły stron

Siły radzieckie[a]

Siły polskie

Siły niemieckie[b]

Upamiętnienie

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Siły radzieckie^[a]

Siły niemieckie^[b]