Nolina
 Nolina microcarpa | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
nolina |
| Nazwa systematyczna | |
| Nolina A. Michaux Fl. Bor.-Amer. 1: 207. 19 Mar 1803[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
N. georgiana A. Michaux[3] | |
Nolina (Nolina A. Michaux) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (Asparagaceae). Należy do niego 21[4], 23[5] lub nawet 30[6] gatunków. Zaliczane tu dawniej rośliny o zgrubiałej nasadzie pnia wyodrębniane są w rodzaj bokarnea Beaucarnea[4], w tym bokarnea odgięta B. recurvata, zwana noliną, często uprawiana jako roślina doniczkowa w klimacie umiarkowanym[7]. Do rodzaju nolina należą kserofity południowej części Ameryki Północnej[4], rosnące w środkowej i północnej części Meksyku oraz w południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części USA (na północy po Karolinę Południową, Oklahomę, Kolorado i Nevadę)[6].
Liście niektórych gatunków (N. longifolia, N. microcarpa) wykorzystywane są do wyrobu mioteł, w plecionkarstwie i koszykarstwie[4]. Niektóre gatunki uprawiane są także jako ozdobne[4]. W cieplejszym klimacie umiarkowanym rosną w ogrodach m.in. N. longifolia i N. nelsonii znoszące spadki temperatur nawet do -12°C[8]. Ze względu na zawartość saponin sterydowych noliny są trujące dla owiec domowych[5].
Nazwa rodzaju upamiętnia francuskiego botanika i szkółkarza Abbé Nolina z XVIII wieku[9][10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny wieloletnie o drewniejącej łodydze lub o pędzie skróconym i wówczas kępiaste. Słabo rozgałęzione[5], choć zwykle występujące w koloniach kilku lub wielu rozet. Pędy osiągają zwykle do 2,5 m wysokości[9]. Czasem pień bywa zgrubiały na poziomie gruntu lub już poniżej niego[5].
- Liście
- Skupione w gęstą rozetę u N. bigelovii osiągającą nawet do 3,6 m średnicy[11]. Liście równowąskie i siedzące, o nasadzie rozszerzonej. Blaszka gładka lub piłkowana na brzegu[9].
- Kwiaty
- Jednopłciowe i obupłciowe zebrane w okazałe wiechy[5]. Łodyga kwiatonośna osiąga od 0,5 do 2,5 m wysokości, a sam kwiatostan od 0,3 do 1,8 m. Kwiaty skupione po 2–5 w węzłach wsparte są odpadającymi, rzadziej trwałymi przysadkami. Okwiat z 6 białymi lub kremowymi listkami osiągającymi tylko 1,3 do 5 mm długości, na końcach szczeciniasto gruczołowatymi. Zalążnia górna, trójkomorowa[5][9].
- Owoce
- Trójkomorowe torebki zawierające nieliczne (1–3), kulistawe nasiona[5]. Torebki są często rozdęte[9] i oskrzydlone[5]. Ściany cienkie lub grube, ząbkowane u dołu i na szczycie owocu, pękają zwykle nieregularnie[9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z rodziny szparagowatych Asparagaceae reprezentujący podrodzinę Nolinoideae Burnett, a w jej obrębie plemię Nolineae S. Watson[2] (tworzy je wspólnie z rodzajami bokarnea Beaucarnea, Dasylirion i Calibanus)[5]. Plemię to w niektórych ujęciach było wyodrębniane jako rodzina Nolinaceae Nakai[2][5].
- Wykaz gatunków (nazwy zweryfikowane według Plants of the World Online)[6]
- Nolina arenicola Correll
- Nolina atopocarpa Bartlett
- Nolina azureogladiata D.Donati
- Nolina beldingii Brandegee
- Nolina bigelovii (Torr.) S.Watson
- Nolina brittoniana Nash
- Nolina cespitifera Trel.
- Nolina cismontana Dice
- Nolina durangensis Trel.
- Nolina erumpens (Torr.) S.Watson
- Nolina excelsa García-Mend. & E.Solano
- Nolina georgiana Michx.
- Nolina greenei S.Watson ex Wooton & Standl.
- Nolina hibernica Hochstätter & D.Donati
- Nolina humilis S.Watson
- Nolina interrata Gentry
- Nolina juncea (Zucc.) J.F.Macbr.
- Nolina lindheimeriana (Scheele) S.Watson
- Nolina matapensis Wiggins
- Nolina micrantha I.M.Johnst.
- Nolina microcarpa S.Watson
- Nolina nelsonii Rose
- Nolina palmeri S.Watson
- Nolina parryi S.Watson
- Nolina parviflora (Kunth) Hemsl. – nolina długolistna[12]
- Nolina pollyjeanneae Hochstätter
- Nolina pumila Rose
- Nolina rigida Trel.
- Nolina texana S.Watson
- Nolina watsonii (Baker) Hemsl.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-10] (ang.).
- ↑ a b Nolina. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-10].
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 631, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. III. Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 395.
- ↑ a b c Nolina Michx.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-10].
- ↑ Małgorzata Augustyn: Rośliny pokojowe. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2006, s. 69. ISBN 978-83-245-0950-8.
- ↑ Will Giles: Encyclopedia of Exotic Plants for Temperate Climates. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 162–164. ISBN 978-0-88192-785-6.
- ↑ a b c d e f William J. Hess: Nolina. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-10].
- ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Nmaes: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. CRC Press, 1999, s. 1829. ISBN 978-0-8493-2677-6.
- ↑ Fred Dortort: Guide to Succulent Plants of the World. Portland: Timber Press, 2017, s. 312. ISBN 978-0-88192-995-9.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 108.