Ni Zan
 Portret Ni Zana, autorstwa anonimowego artysty. Narodowe Muzeum Pałacowe w Tajpej | |
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| |
Ni Zan (chiń. upr. 倪瓒; chiń. trad. 倪瓚; pinyin Ní Zàn; Wade-Giles Ni Tsan, ur. 1301, zm. 1374) – chiński malarz z okresu dynastii Yuan, zaliczany do „Czterech Wielkich Mistrzów” tej epoki (wraz z Wang Mengiem, Huang Gongwangiem i Wu Zhenem[1]).
Pochodził z zamożnej rodziny z Wuxi nad Wielkim Kanałem, po której odziedziczył wszystko co potrzebne, by za młodu prowadzić życie konfucjańskiego urzędnika-uczonego. Był starannie wykształcony, posiadał własny ogród, dużą bibliotekę i zbiór starożytnych nefrytów i brązów. Był też ekscentrykiem, znanym m.in. z obsesji czystości (mył się kilka razy dziennie, po wizycie gości kazał szorować wszystkie ławki w ogrodzie, a nie „dość czystych” w ogóle nie wpuszczał do swego ulubionego pawilonu)[2][3].
W późniejszych latach stał się żarliwym wyznawcą taoizmu. W 1356, skończywszy 50 lat, porzucił ziemskie dobra i resztę życia spędził na łodzi, na której mieszkał i podróżował po rzekach i kanałach Jiangsu, czasem tylko zatrzymując się w niewielkiej posiadłości, którą nazwał „szałasem ślimaka”[2][3]. Mógł być to wyraz sprzeciwu wobec świata pogrążającego się w coraz większym chaosie pod koniec chylącego się ku upadkowi mongolskiego panowania[2]. Inny możliwy powód to chęć uniknięcia bardzo wysokich podatków nakładanych przez Mongołów (po ustanowieniu dynastii Ming wrócił do domu, gdzie zmarł)[4].
To taoistyczne w stylu odrzucenie świata doczesnego pasowało zarówno do chińskiego ideału artysty amatora, jak i do tematyki oraz stylu jego malarstwa. Ni Zan jest znany jako twórca niezmiernie oszczędnych, chłodnych pejzaży, mających charakter niemal szkicowy. Z tego efektu i braku dosłownego realizmu był nader dumny. Gdy postawiono mu taki właśnie zarzut, oświadczył, że pełny brak realizmu jest bardzo trudny i mało komu udało się go osiągnąć[3].
Zaczął malować dość późno (jego najwcześniejszy znany obraz datowany jest na 1338 rok); tworzył niewielkie, proste kompozycyjnie dzieła, o przejrzystej, zimnej atmosferze, pozbawione bujnej roślinności, wyniosłych gór czy kłębiących się chmur, typowych dla innych malarzy epoki. Tuszu używał nader oszczędnie (mówiono, że „szanuje go jak złoto”), co daje efekt surowości i niedomówienia. Pozornie szkicowe, w rzeczywistości jego dzieła są technicznie w pełni doskonałe. Podobny charakter ma jego kaligrafia, którą uzupełniał swe obrazy[2]. Uznaje się go też za wielkiego malarza bambusów, potrafiącego oddać ducha tej rośliny, mimo nadzwyczaj umownego sposobu jej przedstawienia[5]
Obrazy Ni Zana, świadomie „nieeleganckie”, adresowane były do znawców potrafiących docenić prawdziwą sztukę, a nie do typowego „konesera”. Należy do najczęściej kopiowanych chińskich artystów, ale nikomu nie udało się w pełni osiągnąć typowego dla niego efektu siły, emanującej z chłodnego bezruchu[3].
-
Sześciu mędrców, 1345. Muzeum Szanghajskie -
Ni Zan, Jesienny wiatr pośród drogocennych drzew. Muzeum Szanghajskie -
Ni Zan, Lasy i doliny góry Yu, 1372. Metropolitan Museum of Art
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sickman i Soper 1984 ↓, s. 307.
- ↑ a b c d L. Sickman i A. Soper, ss. 292-296
- ↑ a b c d Maggie Keswick: Okiem malarza. W: Adina Zemanek: Estetyka chińska. Antologia. Kraków: TAiWPN Universitas, 2008, s. 329-330. ISBN 97883-242-0808-1.
- ↑ Michael Sullivan: The Arts of China. Berkeley: University of California Press, 1984, s. 190. ISBN 0-520-04918-7.
- ↑ Sickman i Soper 1984 ↓, s. 299 i 301.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Laurence Sickman, Aleksander Soper: Sztuka i architektura w Chinach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984. ISBN 83-01-03592-7.