Przejdź do zawartości

Nazwy dni tygodnia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Nazwy dni tygodnia, jak również tydzień, w języku polskim, podobnie jak w większości języków słowiańskich, wywodzą się z czasów początków chrystianizacji Słowian przez misjonarzy w VII wieku[1][2], a nazwy dni zostały utworzone w sposób numeryczny[3] „odliczając” ich kolejność po niedzieli, która pierwotnie była początkiem tygodnia, jednak w potocznym użyciu, nazwy te zostały uznane za numer dnia w tygodniu, czego skutkiem jest uznanie poniedziałku za pierwszy dzień tygodnia[3].

Miejsce i czas powstania siedmiodniowego tygodnia nie są znane. Przypuszcza się, że został on wprowadzony w kulturze babilońskiej, w której system nazewnictwa kolejnych dni pochodził od nazw siedmiu planet (tj. ruchomych obiektów) znanych w starożytności, z którymi związane były jednocześnie odpowiadające im bóstwa[4]. Siedmiodniowy cykl został zaadaptowany w kulturze hebrajskiej, jednak Izraelici nie przejęli nazw dni od planet, lecz zastosowali system liczebnikowy z jednym wyróżnionym dniem odpoczynku[5].

Języki dawne

[edytuj | edytuj kod]

W języku polskim oraz większości języków słowiańskich tydzień i nazewnictwo dni tygodnia zostało wprowadzone wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa. Za twórcę nazw dni tygodnia w językach słowiańskich uznaje się św. Metodego. Ustalone przez niego nazwy miały następujące znaczenie:

  • niedziela: nazwa w większości języków słowiańskich nawiązuje do obowiązku powstrzymania się od pracy i pochodzi od prasłowiańskiego ne dělatĭ – nie działać, nie pracować – oznacza dzień odpoczynku. Zgodnie z chrześcijańską tradycją był to pierwszy dzień tygodnia;
  • poniedziałek: oznacza dosłownie dzień, który następuje „po niedzieli”, był to drugi dzień tygodnia;
  • wtorek: jest „wtórym”, czyli drugim dniem po niedzieli[3] (wtóry – drugi, prasłowiański vtorŭ);
  • środa: nazwa pochodzi od słowa "środek" i oznacza środkowy dzień tygodnia, według niektórych źródeł nazwa ta ma pochodzenie w dosłownym tłumaczeniu nazwy staroniemieckiej, która oznaczała środek tygodnia[5][6];
  • czwartek: nazwa wywodzi się od liczby cztery i jest czwartym dniem po niedzieli;
  • piątek: nazwa pochodzi od liczby pięć i jest piątym dniem po niedzieli;
  • sobota: nazwa wywodzi się od szabatu – świątecznego dnia odpoczynku obchodzonego przez wyznawców judaizmu i niektórych Kościołów chrześcijańskich, który trwa od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę.

Głównym powodem utworzenia nowych nazw była chrystianizacja Słowian, która mogła być utrudniona przez nazwy stosowane w językach zachodnioeuropejskich, gdyż pochodziły one od planet i bóstw mitologicznych[1]. Pierwotne liczebnikowe znaczenie nazw dni tygodnia uległo zatarciu, gdy za początek tygodnia uznano poniedziałek, a nazwy dni za numer dnia w tygodniu[3].

Numerowanie dni tygodnia

[edytuj | edytuj kod]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

System nazewnictwa odliczebnikowego dla dni tygodnia wywodzi się najprawdopodobniej z kultury hebrajskiej. W tradycji izraelskiej jedynym wyróżnionym dniem był sabat – dzień odpoczynku – odpowiednik naszej soboty, który jednocześnie był ostatnim dniem tygodnia. Pozostałe dni opisywano kolejno liczebnikami porządkowymi od pierwszego do szóstego dnia po sabacie[5]. System ten został zaadaptowany przez Kościół chrześcijański, jednak zmieniona została nazwa pierwszego dnia po sabacie na dzień Pański[5].

Początek w poniedziałek

[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna w standardzie ISO 8601 określającym sposób zapisu daty i czasu ustaliła poniedziałek jako pierwszy dzień tygodnia.

Języki słowiańskie, bałtyckie i uralskie (z wyjątkiem fińskiego i częściowo estońskiego) zaadaptowały siedmiodniowy tydzień, lecz zamiast od niedzieli „rozpoczynają” tydzień od poniedziałku[7].

Chińska niedziela oznacza „dzień tygodniowy” (星期日 lub 星期天). Poniedziałek jest dosłownie tłumaczony jako „pierwszy dzień (siedmiodniowego) cyklu tygodniowego”, itd. Zanim w Chinach zaadaptowano zachodni kalendarz, niedziela rozpoczynała tydzień, obecnie jest to jednak poniedziałek.

Dzień
(zobacz nieregularności)
Poniedziałek
Pierwszy dzień
Wtorek
Drugi dzień
Środa
Trzeci dzień
Czwartek
Czwarty dzień
Piątek
Piąty dzień
Sobota
Szósty dzień
Niedziela
Siódmy dzień
ISO 8601 # 1 2 3 4 5 6 7
Polski poniedziałek[Pn 1] wtorek środa[Śr 1] czwartek piątek sobota[So 1] niedziela[Nd 1]
Rosyjski понедельник
poniedielnik[Pn 1]
вторник
wtornik
среда
srieda[Śr 1]
четверг
czetwierg
пятница
piatnica
суббота
subbota[So 1]
воскресенье
woskriesienje[Nd 2]
Białoruski Панядзелак
paniadziełak[Pn 1]
Аўторак
autorak
Серада
sierada[Śr 1]
Чацьвер
czaćwier
Пятніца
piatnica
Субота
subota[So 1]
Нядзеля
niadziela[Nd 1]
Ukraiński понедiлок
ponediłok[Pn 1]
вiвторок
wiwtorok
середа
sereda[Śr 1]
четвер
czetwer
п'ятниця
pjatnycia
субота
subota[So 1]
недiля
nedila[Nd 1]
Bułgarski понеделник
ponedełnik[Pn 1]
вторник
wtornik
сряда
srjada[Śr 1]
четвъртък
czetwyrtyk
петък
petyk
събота
sybota[So 1]
неделя
nedelja[Nd 1]
Kaszubski pòniedzôłk wtórk strzoda czwiôrtk piątk sobòta niedzela
Słowacki pondelok[Pn 1] utorok streda[Śr 1] štvrtok piatok sobota[So 1] nedeľa[Nd 1]
Czeski pondělí lub pondělek[Pn 1] úterý lub úterek středa[Śr 1] čtvrtek pátek sobota[So 1] neděle[Nd 1]
Słoweński Ponedeljek[Pn 1] Torek Sreda[Śr 1] Četrtek Petek Sobota[So 1] Nedelja[Nd 1]
Chorwacki Ponedjeljak[Pn 1] Utorak Srijeda[Śr 1] Četvrtak Petak Subota[So 1] Nedjelja[Nd 1]
Serbski Понедељак
Ponedeljak[Pn 1]
Уторак
Utorak
Среда
Sreda[Śr 1]
Четвртак
Četvrtak
Петак
Petak
Субота
Subota[So 1]
Недеља
Nedelja[Nd 1]
Macedoński понеделник
ponedelnik[Pn 1]
вторник
wtornik
среда
sreda[Śr 1]
четврток
czetwrtok
петок
petok
сабота
sabota[So 1]
недела
nedela[Nd 1]
Litewski Pirmadienis Antradienis Trečiadienis Ketvirtadienis Penktadienis Šeštadienis Sekmadienis
Łotewski Pirmdiena Otrdiena Trešdiena Ceturtdiena Piektdiena Sestdiena Svētdiena
Węgierski hétfő[Pn 2] kedd[Wt 1] szerda[Śr 1] słowiański csütörtök słowiański péntek słowiański szombat[So 1] vasárnap[Nd 3]
Estoński esmaspäev teisipäev kolmapäev neljapäev reede laupäev pühapäev
Chiński
(transkrypcja hanyu pinyin)
星期一
xīngqīyī
星期二
xīngqī'èr
星期三
xīngqīsān
星期四
xīngqīsì
星期五
xīngqīwǔ
星期六
xīngqīliù
星期日 lub 星期天
xīngqīrì lub xīngqítiān
Mongolski
(numeryczny)
нэг дэх өдөр
neg dekh ödör
хоёр дахь өдөр
khoyor dakhi ödör
гурав дахь өдөр
gurav dakhi ödör
дөрөв дэх өдөр
döröv dekh ödör
тав дахь өдөр
tav dakhi ödör
хагас сайн өдөр
khagas sain ödör
бүтэн сайн өдөр
büten sain ödör[Nd 4]
Mongolski
(tybetański)
Даваа
davaa
Мягмар
myagmar
Лхагва
lkhagva
Пүрэв
pürev
Баасан
baasan
Бямба
byamba
Ням
nyam
tok pisin (pidżyn melanezyjski) mande tunde trinde fonde fraide sarere sande

Początek w niedzielę

[edytuj | edytuj kod]

W religiach abrahamowych pierwszym dniem tygodnia jest niedziela[8]. Biblijny szabat (odpowiadający sobocie), kiedy Bóg odpoczywał po sześciodniowym okresie stworzenia, został ostatnim dniem tygodnia. We wczesnym chrześcijaństwie zaadaptowano tydzień z niedzielą jako pierwszy dzień tygodnia, jednak stopniowo następowało przesunięcie z soboty jako dnia świętowania i odpoczynku na Dzień Pański (dies Domini).

Dzień
(zobacz nieregularności)
Niedziela
Pierwszy dzień
Poniedziałek
Drugi dzień
Wtorek
Trzeci dzień
Środa
Czwarty dzień
Czwartek
Piąty dzień
Piątek
Szósty dzień
Sobota
Siódmy dzień
Hebrajski יום ראשון
yom rishon
dosłownie: dzień pierwszy
יום שני
yom sheyni
dosłownie: dzień drugi
יום שלישי
yom shlishi
dosłownie: dzień trzeci
יום רביעי
yom revi'i
dosłownie: dzień czwarty
יום חמישי
yom khamishi
dosłownie: dzień piąty
יום שישי
yom shishi
dosłownie: dzień szósty
יום שבת
yom Shabbat[So 1]
dosłownie: dzień odpoczynku
Łacina kościelna Dominica[Nd 5] feria secunda feria tertia feria quarta feria quinta feria sexta sabbatum[So 1]
Greka kościelna[9] Κυριακή δευτέρα σαββάτον τρίτη σαββάτον τετάρτη σαββάτον πέμπτη σαββάτον πσρασκευή, προσάββατα σάββατον
Portugalski domingo[Nd 5] segunda-feira terça-feira quarta-feira quinta-feira sexta-feira sábado[So 1]
Grecki Κυριακή
Kyriakí[Nd 5]
Δευτέρα
Deutéra
Τρίτη
Trítī
Τετάρτη
Tetártī
Πέμπτη
Pémptī
Παρασκευή
Paraskeuí[Pt 1]
Σάββατο
Sávvato[So 1]
Islandzki sunnudagur (Słońce) mánudagur (Księżyc) þriðjudagur miðvikudagur[Śr 1] fimmtudagur föstudagur[Pt 2] laugardagur[So 2]
Ormiański Կիրակի
Kiraki[Nd 5]
Երկուշաբթի
Yerkushabti
Երեքշաբթի
Yerekshabti
Չորեքշաբթի
Chorekshabti
Հինգշաբթի
Hingshabti
Ուրբաթ
Urbat
Շաբաթ
Shabat[So 1]
Wietnamski chủ nhật lub chúa nhật[Nd 5] (ngày) thứ hai (ngày) thứ ba (ngày) thứ tư (ngày) thứ năm (ngày) thứ sáu (ngày) thứ bảy
Malajski Ahad Isnin Selasa Rabu Khamis Jumaat[Pt 3] Sabtu[So 3]
Arabski يوم الأحد
yaum al-aḥad
يوم الإثنين
yaum al-ithnayn
يوم الثُّلَاثاء
yaum ath-thulathā’
يوم الأَرْبعاء
yaum al-’arbi‘ā
يوم الخَمِيس
yaum al-khamīs
يوم الجُمْعَة
yaum al-jum‘ah[Pt 3]
يوم السَّبْت
yaum as-sabt[So 3]
Maltański Il-Ħadd It-Tnejn It-Tlieta L-Erbgħa Il-Hamis Il-Gimgħa[Pt 3] Is-Sibt[So 3]
Indonezyjski Minggu[Nd 5] (portugalski) Senin Selasa Rabu Kamis Jumat[Pt 3] Sabtu[So 3]
Jawajski Ngaat / Akad znaczenie? Senen Slasa Rebo Kemis Jemuwah[Pt 3] Setu[So 3]
Sundajski Minggu / Minggon Senén Salasa Rebo Kemis Jumaah[Pt 3] Saptu[So 3]
Perski یکشنبه
yekshanbeh
1-shanbe
دوشنبه
doshanbeh
2-shanbe
سه شنبه
seshanbeh
3-shanbe
چهارشنبه
chaharshanbeh
4-shanbe
پنجشنبه
panjshanbeh
5-shanbe
آدینه Adineh[Pt 4] lub
جمعه Jomeh[Pt 3]
شنبه
shanbeh
(noc i dzień) shabAneh rooz
Turecki pazar[Nd 6] pazartesi[Pn 3] salı çarşamba perşembe cuma[Pt 3] cumartesi[So 4]
Staroturecki birinç kün ikinç kün üçünç kün törtinç kün beşinç kün altınç kün yetinç kün
Nawaho Damóo[Nd 5] Damóo Biiskání
po niedzieli
Damóo dóó Naakiską́o
niedziela +2 × wschód
Damóo dóó Tááʼ Yiką́o
niedziela +3 × wschód
Damóo dóó Dį́į́ʼ Yiką́o
niedziela +4 × wschód
Ndaʼiiníísh
koniec tygodnia
Yiką́o Damóo
[po] wschodzie [jest] niedziela

Początek w sobotę

[edytuj | edytuj kod]

W języku suahili dzień rozpoczyna się o wschodzie słońca, a nie kończy o zachodzie, co wprowadza przesunięcie o 12 godzin względem kalendarzy arabskiego i hebrajskiego. Wynika z tego, że sobota jest pierwszym dniem tygodnia, jednocześnie zawierając pierwszą noc tygodnia w wersji arabskiej. Patrząc od strony etymologicznej nazw, w suahili są dwa piąte dni. Środa zawiera liczbę pięć: tano, które jest pochodzenia bantu. Czwartek jest pochodzenia arabskiego, w którym alhamisi oznacza piąty [dzień]. Piątek jest również pochodzenia arabskiego i oznacza zebranie na nocne piątkowe modlitwy w islamie.

Dzień
(zobacz nieregularności)
Sobota
pierwszy dzień
Niedziela
drugi dzień
Poniedziałek
trzeci dzień
Wtorek
czwarty dzień
Środa
piąty dzień
Czwartek
piąty dzień
Piątek
dzień wspólnych modlitw
Suahili[10] jumamosi jumapili jumatatu jumanne jumatano alhamisi[Cz 1] ijumaa[Pt 3]

Nazwy od planet

[edytuj | edytuj kod]

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Heptagram dni tygodnia

Pierwotny babiloński siedmiodniowy tydzień został rozpropagowany przez astrologów chaldejskich najpierw wśród Rzymian, a następnie wśród Greków[4], i w czasach między I i III wiekiem w Cesarstwie rzymskim stopniowo zastępowano cykl ośmiodniowy, tzw. nundinae, przez siedmiodniowy tydzień. Astrologiczna kolejność została wyjaśniona przez Wettiusza Walensa i Diona Kasjusza. Według nich, główną zasadą astrologii jest to, że ciała niebieskie przewodzą kolejno każdej godzinie dnia. Kolejność planet w teorii geocentrycznej od najdalszej do najbliższej Ziemi to: Saturn, Jowisz, Mars, Słońce, Wenus, Merkury i Księżyc.

W teorii astrologii nie tylko dzień tygodnia, lecz także godzina dnia jest zdominowana przez siedem ciał niebieskich. Jeśli pierwsza godzina dnia jest pod dominacją Saturna (Saturn), to druga godzina jest pod dominacją Jowisza (Jowisz), trzecia Marsa (Mars) i kolejno dalej Słońca (Słońce), Wenus (Wenus), Merkurego (Merkury) i Księżyca (Księżyc), a ta sekwencja powtarza się co siedem godzin. Stąd, jeśli dzień jest oznaczony planetą dominującą w pierwszej godzinie, to po dniu Saturna następuje dzień Słońca, a po nim dzień Księżyca i tak dalej, co jest przedstawione poniżej.

Według Vettiusa Valensa pierwsza godzina dnia zaczyna się o zachodzie słońca, co wynika z greckiej i babilońskiej tradycji. Twierdził też, że jasna i ciemna połowa dnia były pod wpływem ciała niebieskiego będącego w pierwszej godzinie tego okresu. Jest to potwierdzone przez malowidło w Pompejach, które wymienia datę 6 lutego 60 jako niedzielę, chociaż obecne szacuje się, że jest to środa. Tak więc na malowidle zastosowano nazewnictwo dzienne metodą Valensa, podczas gdy nazewnictwo nocne zgadza się z nowoczesnym rachunkiem astrologicznym, w którym nazwy są przeznaczone na następny dzień.

Oba te nakładające się systemy były nadal stosowane przez chrześcijan w IV wieku w Aleksandrii, ale dni były tylko numerowane od 1 do 7. Mimo że nazwy bogów nie były używane, to tydzień zaczynający się w środę nazywał się po grecku ton theon (dzień bogów). Taką formę stosował pod koniec IV wieku Atanazy Wielki. Znajdowała się ona również w tabelach świąt wielkanocnych z lat 311-369, które przetrwały w etiopskich kopiach.

Godzina: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Ciało niebieskie → Dzień
Dzień 1 Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Saturn → Sobota
Dzień 2 Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Słońce → Niedziela
Dzień 3 Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Księżyc → Poniedziałek
Dzień 4 Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Mars → Wtorek
Dzień 5 Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Merkury → Środa
Dzień 6 Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Jowisz → Czwartek
Dzień 7 Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Saturn Jowisz Mars Słońce Wenus Merkury Księżyc Wenus → Piątek

Tradycja grecko-rzymska

[edytuj | edytuj kod]

Najwcześniejsze dowody siedmiodniowych tygodni związanych z ciałami niebieskimi, pochodzą od astrologa Vettiusa Valenta, który o nim napisał około 170 roku w swoim dziele Anthologiarum. Ustalił on następującą kolejność: Słońce, Księżyc, Ares, Hermes, Zeus, Afrodyta i Kronos. Z Grecji planetarne nazwy przejęli Rzymianie. Od łaciny przeszły one na inne języki południowej i zachodniej Europy. Później pod ich wpływem były pozostałe języki.

Dzień:
(zobacz nieregularności)
Niedziela
Sōl (Słońce)
Poniedziałek
Luna (Księżyc)
Wtorek
Mars (Mars)
Środa
Mercurius (Merkury)
Czwartek
Iuppiter (Jowisz)
Piątek
Venus (Wenus)
Sobota
Saturnus (Saturn)
Greka klasyczna ἡμέρα Ἡλίου
hêméra Hêlíou
ἡμέρα Σελήνης
hêméra Selếnês
ἡμέρα Ἄρεως
hêméra Áreôs
ἡμέρα Ἕρμου
hêméra Hérmou
ἡμέρα Διός
hêméra Diós
ἡμέρα Ἀφροδίτης
hêméra Aphrodítês
ἡμέρα Κρόνου
hêméra Krónou
Łacina dies Sōlis dies Lūnae dies Martis dies Mercuriī dies Jovis dies Veneris dies Saturnī
Włoski domenica[Nd 5] lunedì martedì mercoledì giovedì venerdì sabato[So 1]
Hiszpański domingo[Nd 5] lunes martes miércoles jueves viernes sábado[So 1]
Rumuński duminică[Nd 5] luni marţi miercuri joi vineri sâmbătă[So 1]
Francuski dimanche[Nd 5] lundi mardi mercredi jeudi vendredi samedi[So 1]
Galicyjski domingo[Nd 5] luns martes mércores xoves venres sábado[So 1]
Kataloński diumenge[Nd 5] dilluns dimarts dimecres dijous divendres dissabte[So 1]
Asturyjski domingu[Nd 5] llunes martes miércoles xueves vienres sábadu[So 1]
Friulski domenie[Nd 5] lunis martars miercus joibe vinars sabide[So 1]
Sardyński dominiga[Nd 5] lunis martis mercuris giobia chenabura sappadu[So 1]
Interlingua Dominica[Nd 5] Lunedi Martedi Mercuridi Jovedi Venerdi Sabbato[So 1]
Ido Sundio Lundio Mardio Merkurdio Jovdio Venerdio Saturdio[11]
Esperanto dimanĉo[Nd 5] lundo mardo merkredo ĵaŭdo vendredo sabato[So 1]
Irlandzki An Domhnach[Nd 5]
Dé Domhnaigh
An Luan
Dé Luain
An Mháirt
Dé Máirt
An Chéadaoin[Śr 2]
Dé Céadaoin
An Déardaoin[Cz 2]
Déardaoin
An Aoine[Pt 2]
Dé hAoine
An Satharn
Dé Sathairn
Gaelicki szkocki Di-Dòmhnaich[Nd 5] Di-Luain Di-Màirt Di-Ciadain[Śr 2] Di-Ardaoin[Cz 2] Di-Haoine[Pt 2] Di-Sàthairne
Walijski dydd Sul dydd Llun dydd Mawrth dydd Mercher dydd Iau dydd Gwener dydd Sadwrn
Kornijski Dy' Sul Dy' Lun Dy' Meurth Dy' Mergher Dy' Yow Dy' Gwener Dy' Sadorn
Bretoński Disul Dilun Dimeurzh Dimerc’her Diriaou Digwener Disadorn
Manx Jedoonee[Nd 5] Jelune Jemayrt Jecrean Jerdrein Jeheiney Jesarn
Albański E diel E hënë E martë E mërkurë E enjte E premte E shtunë

Astrologia indyjska

[edytuj | edytuj kod]

System grecko-rzymski został zaadaptowany w astrologii indyjskiej w II wieku n.e. Nazewnictwo dni w sanskrycie pochodzi z tłumaczeń greckich, które nastąpiło najprawdopodobniej w III wieku n.e. w okresie hellenizacji północno-zachodnich Indii[12].

Dzień Niedziela
Surja (Słońce)
Poniedziałek
Soma (Księżyc)
Wtorek
Mangala (Mars)
Środa
Budha (Merkury)
Czwartek
Guru (Jowisz)
Piątek
Śukra (Wenus)
Sobota
Śani (Saturn)
Sanskryt भानुवासरम्
Bhaanu Vāsaram
इन्दुवासरम्
Indu Vāsaram
भौमवासरम्
Bhauma Vāsaram
सौम्यवासरम्
Saumya Vāsaram
गुरूवासरम
Bruhaspathi/Guru Vāsaram
भृगुवासरम्
Bhrgu Vāsaram
स्थिरवासरम्
Sthira Vāsaram
Hindi रविवार
Ravivār
सोमवार
Somavār
मंगलवार
Mangalavār
बुधवार
Budhavār
गुरूवार
Guruvār
शुक्रवार
Shukravār
शनिवार
Shanivār
Syngaleski ඉරිදා
Iridaa
සදුදා
Sandudaa
අඟහරැවදා
Anngaharuwadaa
බදාදා
Badaadaa
බූරහස්පතින්දා
Brahaspathindaa
සිකුරාදා
Sikuradaa
සෙනසුරාදා
Senasuraadaa
Marathi रविवार
Ravivār
सोमवार
Somavār
मंगळवार
MangaLavār
बुधवार
Budhavār
गुरूवार
Guruvār
शुक्रवार
Shukravār
शनिवार
Shanivār
Bengalski রবিবার
Robibar
সোমবার
Shombar
মঙ্গলবার
Monggolbar
বুধবার
Budhbar
বৃহস্পতিবার
Brihôshpotibar
শুক্রবার
Shukrobar
শনিবার
Shonibar
Urdu Itwaar اتوار Peer پیر[Pn 4] lub Somwar سوموار Mangal منگل Budh بدھ Jumaa-raat جمعراتRaat = wigilia Jumaah جمعہ[Pt 3] Saneechar سنیچرlub ہفتہ Haftah[So 5]
Birmański တနင်္ဂနွေ
[tənɪ́ɴ ɡənwè]
(Tananganve)
တနင်္လာ
[tənɪ́ɴ là]
(Tanangla)
အင်္ဂါ
[ɪ̀ɴ ɡà]
(Angga)
[ဗုဒ္ဓဟူး]
[boʊʔ dəhú]
(Buddhahu)
(po północy = nowy dzień)
ရာဟု
Rahu
ကြာသာပတေး
[tɕà ðà bədé]
(Krasapate)
သောကြာ
[θaʊʔ tɕà]
(Saukra)
စနေ
[sənè]
(Cane)
Mon တ္ၚဲ အဒိုတ်
[ŋoa ətɜ̀t]
z Sans. āditya
တ္ၚဲ စန်
[ŋoa cɔn]
z Sans. candra
တ္ၚဲ အၚါ
[ŋoa əŋɛ̀a]
z Sans. aṅgāra
တ္ၚဲ ဗုဒ္ဓဝါ
[oa pùt-həwɛ̀a]
z Sans. budhavāra
တ္ၚဲ ဗြဴဗ္တိ
[ŋoa pɹɛ̀apətɔeʔ]
z Sans. bṛhaspati
တ္ၚဲ သိုက်.
[ŋoa sak]
z Sans. śukra
တ္ၚဲ သ္ၚိ သဝ်
[ŋoa hɔeʔ sɔ]
z Sans. śani
Khmerski ថ្ងៃអាទិត្យ
[tŋaj ʔaatɨt]
ថ្ងៃចន្ទ
[tŋaj can]
ថ្ងៃអង្គារ
[tŋaj ʔɑŋkie]
ថ្ងៃពុធ
[tŋaj put]
ថ្ងៃព្រហស្បត្ណិ
[tŋaj prɔhoah]
ថ្ងៃសុក្រ
[tŋaj sok]
ថ្ងៃសៅរ៍
[tŋaj sav]
Gudźarati રવિવાર
Ravivār
સોમવાર
Somvār
મંગળવાર
Mangaḷvār
બુધવાર
Budhvār
ગુરૂવાર
Guruvār
શુક્રવાર
Shukravār
શનિવાર
Shanivār
Malediwski އާދީއްތަ
Aadheettha
ހޯމަ
Homa
އަންގާރަ
Angaara
ބުދަ
Budha
ބުރާސްފަތި
Buraasfathi
ހުކުރު
Hukuru
ހޮނިހިރު
Honihiru
Tamilski ஞாயிற்று கிழமை
Nyāyitru kizhamai
திங்கட் கிழமை
Thingat kizhamai
செவ்வாய்க் கிழமை
Sevvāi kizhamai
புதன்க் கிழமை
Budhan kizhamai
வியாழக் கிழமை
Vyāzha kizhamai
வெள்ளிக் கிழமை
Velli kizhamai
சனிக் கிழமை
Shani kizhamai
Telugu ఆదివారం
Aadi Vāram
సోమవారం
Soma Vāram
మంగళవారం
Mangala Vāram
బుధవారం
Budha Vāram
గురువారం
Bestha/Guru/Lakshmi Vāram
శుక్రవారం
Shukra Vāram
శనివారం
Shani Vāram
Malajalam ഞായര്‍
Njyāyar
തിങ്കള്‍
Thingal
ചൊവ്വ
Chouvva
ബുധന്‍
Budhan
വ്യാഴം
Vzyāzham
വെള്ളി
Velli
ശനി
Sheni
Kannada ಭಾನುವಾರ
Bhanu Vaara
ಸೋಮವಾರ
Soma Vaara
ಮಂಗಳವಾರ
Mangala Vaara
ಬುಧವಾರ
Budha Vaara
ಗುರುವಾರ
Guru Vaara
ಶುಕ್ರವಾರ
Shukra Vaara
ಶನಿವಾರ
Shani Vaara
Laotański ວັນອາທິດ
[wán ʔàːtʰīt]
ວັນຈັນ
[wán càn]
ວັນອັງຄານ
[wán ʔàŋkʰáːn]
ວັນພຸດ
[wán pʰūt]
ວັນພະຫັດ
[wán pʰāhát]
ວັນສຸກ
[wán súk]
ວັນເສົາ
[wán sǎu]
Szan ဝၼ်းဢႃတိတ်ႉ
[wan˦ ʔaː˩ tit˥]
ဝၼ်းၸၼ်
[wan˦ tsan˩]
ဝၼ်းဢင်းၵၼ်း
[wan˦ ʔaŋ˦ kan˦]
ဝၼ်းၽုတ်ႉ
[wan˦ pʰut˥]
ဝၼ်းၽတ်း
[wan˦ pʰat˦]
ဝၼ်းသုၵ်း
[wan˦ sʰuk˦]
ဝၼ်းသဝ်
[wan˦ sʰaw˩]
Tajski วันอาทิตย์
Wan Āthit
วันจันทร์
Wan Chan
วันอังคาร
Wan Angkhān
วันพุธ
Wan Phut
วันพฤหัสบดี
Wan Phruehatsabodi
วันศุกร์
Wan Suk
วันเสาร์
Wan Sao
Mongolski адъяа
adya
сумъяа
sumya
ангараг
angarag
буд
bud
бархабадь
barkhabadi
сугар
sugar
санчир
sanchir
Jawajski Raditya Soma Anggara Buda Respati Sukra Tumpek
Balijski Redite Coma Anggara Buda Wraspati Sukra Saniscara
Pendżabski ਐਤਵਾਰ
etvār
ਸੋਮਵਾਰ
sōmvār
ਮੰਗਲਵਾਰ
mangalvār
ਬੁੱਧਵਾਰ
búdvār
ਵੀਰਵਾਰ
vīrvār
ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ
shukkarvār
ਸ਼ਨਿੱਚਰਵਾਰ
shaniccharvār

Azja Wschodnia

[edytuj | edytuj kod]

W Azji Wschodniej sposób nazywania dni bardzo przypomina system łaciński i opiera się na siedmiu ciałach niebieskich: Słońcu, Księżycu i pięciu planetach widocznych gołym okiem. Nazwy pięciu planet odwołują się do pięciu elementów tradycyjnej wschodnioazjatyckiej filozofii: ognia (Mars), wody (Merkury), drewna (Jowisz), metalu (Wenus) i ziemi (Saturn). Najstarsze znane zapiski z Azji Wschodniej na temat siedmiodniowego tygodnia w obecnym nazewnictwie i kolejności jest przypisywane chińskiemu astrologowi Fan Ningowi, który żył pod koniec IV wieku (dynastia Jin). O późniejszym rozpowszechnieniu się tego systemu dzięki manicheizmowi wspominają zapiski buddyjskich mnichów: chińskiego Yi Jinga oraz cejlońskiego Bu Konga z VIII wieku podczas dynastii Tang. Wkrótce potem japoński mnich Kōbō Daishi przeniósł ten system do Japonii. Zachowane pamiętniki japońskiego arystokraty Michinagi Fujiwary wskazują, że system siedmiodniowy był stosowany w Japonii już w 1007 roku. Początkowo siedmiodniowy tydzień był stosowany dla celów astrologicznych. Jego zastosowanie w kalendarzu nastąpiło w okresie Meiji. W Chinach, od czasu proklamacji republiki w 1911 roku, dni od poniedziałku do soboty są numerowane od 1 do 6, natomiast w niedzielę pozostawiono odwołanie do Słońca (星期日).

Niedziela Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota
Ciało niebieskie Słońce (日) Księżyc (月) Mars (火) Merkury (水) Jowisz (木) Wenus (金) Saturn (土)
Chiński (obecnie przestarzałe) 日曜日 Rìyàorì 月曜日 Yuèyàorì 火曜日 Huǒyàorì 水曜日 Shuǐyàorì 木曜日 Mùyàorì 金曜日 Jīnyàorì 土曜日 Tǔyàorì
Japoński 日曜日 Nichiyōbi 月曜日 Getsuyōbi 火曜日 Kayōbi 水曜日 Suiyōbi 木曜日 Mokuyōbi 金曜日 Kin'yōbi 土曜日 Doyōbi
Koreański (Hangul) 일요일 Iryoil 월요일 Woryoil 화요일 Hwayoil 수요일 Suyoil 목요일 Mogyoil 금요일 Geumyoil 토요일 Toyoil
Tybetański གཟའ་ཉི་མ། gza' nyi ma གཟའ་ཟླ་བ། gza' zla ba གཟའ་མིག་དམར། gza' mig dmar གཟའ་ལྷག་པ། gza' lhag pa གཟའ་ཕུར་བུ། gza' phur bu གཟའ་པ་སངས། gza' pa sangs གཟའ་སྤེན་པ། gza' spen pa
Wymowa dla tradycyjnych nazw chińskich jest podana w standardowym języku mandaryńskim.

Języki germańskie

[edytuj | edytuj kod]

Germanie zaadaptowali system rzymski, lecz w nazewnictwie zastosowali rodzime bóstwa[13][14] (z wyjątkiem soboty) w procesie znanym jako interpretatio germanica. Czasy, w których system wprowadzono nie są jednoznacznie ustalone. Musiało to nastąpić po roku 200 n.e., lecz przed chrystianizacją w VI i VII wieku, np. w ostatnich latach lub tuż po rozpadzie Cesarstwa zachodniorzymskiego[15]. Okres ten jest nazywany etapem wspólnoty pragermańskiej, z ciągle nie wyróżnioną grupą zachodniogermańską. Nazwy dni tygodnia w językach skandynawskich nie wywodzą się bezpośrednio z łaciny, lecz z nazw zachodniogermańskich. W mitologii germańskiej słońce jest uosobieniem bogini.

  • Niedziela: staroangielski Sunnandæg (wymowa [sun.nan.dæg] lub [sun.nan.dæj]) oznaczał dzień słońca. Jest to tłumaczenie łacińskiego zwrotu dies Solis. W języku angielskim, podobnie jak w większości języków germańskich, jest zachowana pogańska relacja dnia ze Słońcem. Większość pozostałych języków europejskich, w tym wszystkie języki romańskie, zmieniły tę nazwę na odpowiednik "dzień Pański" (na podstawie łaciny kościelnej dies Dominica).
  • Poniedziałek: staroangielski Mōnandæg (wymowa [mon.nan.dæg] lub [mon.nan.dæj']) oznaczał dzień księżyca. Jest to tłumaczenie łacińskiego zwrotu dies lunae. W północnogermańskiej mitologii księżyc jest uosobieniem boga Máni.
  • Wtorek: staroangielski Tīwesdæg (wymowa [ti.wes.dæg] lub [ti.wes.dæj]) oznaczał dzień Tiwa. Tiw/Tyr był jednorękim bogiem wojny w mitologii nordyckiej. Nazwa dnia jest odpowiednikiem wersji łacińskiej dies Martis, tj. dzień Marsa (rzymskiego boga wojny).
  • Środa: staroangielski Wōdnesdæg (wymowa [woːd.nes.dæg] lub [woːd.nes.dæj]) oznaczał dzień germańskiego boga Wodana (znanego później wśród ludów północnogermańskich jako Odyn), będącego też jednym z ważniejszych bóstw Anglosasów (innych ludów germańskich) w Anglii aż do VII wieku. Nazwa jest odpowiednikiem wersji łacińskiej dies Mercurii, tj. dzień Merkurego. Wersję islandzką Miðviku, niemiecką Mittwoch i fińską keskiviikko można także odczytać jako środek-tydzień.
  • Czwartek: staroangielski Þūnresdæg (wymowa [θuːn.res.dæg] lub [θuːn.res.dæj]) oznaczał dzień Þunora. Þunor jest obecnie powszechnie znany jako Thor. Germański bóg burzy i piorunów w języku staro-wysoko-germańskim znany jako Donar dał nazwę Donnerstag (obecnie słowem Donner określa się grzmot). Nazwa dnia jest odpowiednikiem łacińskiej wersji dies Iovis, tj. dzień Jowisza.
  • Piątek: staroangielski Frīgedæg (wymowa [fri.je.dæg] lub [fri.je.dæj]) oznaczał dzień anglosaskiej bogini Frigg lub Frei. Nordycką nazwą dla planety Wenus była Friggjarstjarna, gwiazda Frigg. Nazwa dnia jest odpowiednikiem łacińskiej wersji dies Veneris, tj. dzień Wenus.
  • Sobota: jest to jedyny dzień, który nie ma swojego odpowiednika utworzonego na podstawie germańskiej mitologii lub pogańskich wierzeń. Jego pochodzenie wywodzi się bezpośrednio z łacińskiego terminu dies Saturni. Widać też wyraźne odstępstwo w językach skandynawskich, gdzie Lørdag/Lördag nie odwołuje się do żadnego z bóstw, lecz wywodzi się z nordyckiego laugardagr, które można odczytać jako mycie-dzień.
Dzień:
(zobacz nieregularnosci)
Niedziela
Sunna/Sól
Poniedziałek
Mona/Máni
Wtorek
Tiw/Tyr
Środa
Wodan/Odyn
Czwartek
Thunor/Thor
Piątek
Frigg/Freja
Sobota
Saturn
Staroangielski Sunnandæg Mōnandæg Tīwesdæg Wōdnesdæg Þunresdæg Frīgedæg Sæternesdæg
Angielski Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday
Staro-wysoko-niemiecki Sunnûntag Mânetag Zîestag Wôdanstag (Wuotanstag) Donarestag Frîjatag Sunnûnâband lub Sambaztag[So 1][So 6]
Niemiecki Sonntag Montag Dienstag[Wt 2] lub Ziestag (Szwajcaria) Mittwoch[Śr 1] Donnerstag Freitag Sonnabend[So 7] lub Samstag[So 1][So 6]
Niderlandzki zondag maandag dinsdag[Wt 2] woensdag donderdag vrijdag zaterdag
Afrikaans Sondag Maandag Dinsdag[Wt 2] Woensdag Donderdag Vrydag Saterdag
Zachodniofryzyjski Snein Moandei Tiisdei Woansdei Tongersdei Freed Sneon[So 7] lub Saterdei
Staronordyjski sunnudagr mánadagr tysdagr óðinsdagr þórsdagr frjádagr laugardagr[So 2] lub sunnunótt
Farerski sunnudagur mánadagur týsdagur mikudagur hósdagur lub tórsdagur fríggjadagur leygardagur
Islandzki sunnudagur mánudagur þriðjudagur miðvikudagur fimmtudagur föstudagur laugardagur
Norweski, Bokmål søndag mandag tirsdag onsdag torsdag fredag lørdag[So 2]
Norweski, Nynorsk sundag måndag tysdag onsdag torsdag fredag laurdag[So 2]
Duński søndag mandag tirsdag onsdag torsdag fredag lørdag[So 2]
Szwedzki söndag måndag tisdag onsdag torsdag fredag lördag[So 2]

System mieszany

[edytuj | edytuj kod]

W dialekcie języka istrorumuńskiego z Žejane, nazwy dni lur (poniedziałek) i virer (piątek) są utworzone według konwencji łacińskiej, natomiast utorek (wtorek), sredu (środa) i četrtok (czwartek) mają słowiańskie korzenie.

Dzień:
(zobacz nieregularności)
Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela
Istrorumuński, dialekt z Žejane lur utorek sredu četrtok virer simbota[So 1] dumireca[Nd 5]

Poniedziałek

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k Po wolnym od pracy
  2. Początek tygodnia
  3. Po targowisku
  4. Pan

Wtorek

[edytuj | edytuj kod]
  1. Drugi dzień tygodnia (por. węgierski kettő „dwa”)
  2. a b c Ting (zgromadzenie)

Środa

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l m n Środek tygodnia[16] lub środkowy
  2. a b Pierwszy post (Chrześcijaństwo)

Czwartek

[edytuj | edytuj kod]
  1. Pięć (arabski)
  2. a b Dzień między dwoma postami (An Dé idir dhá aoin skrócone do An Déardaoin) (Chrześcijaństwo)

Piątek

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wielki Piątek lub Przygotowanie[9] (Chrześcijaństwo)
  2. a b c Post (celtycki) lub Postny dzień (islandzki) (Chrześcijaństwo)
  3. a b c d e f g h i j Zebranie/Zgrupowanie/Spotkanie (Islam)
  4. Dzień Wiary (Islam)

Sobota

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Szabat (Judaizm)
  2. a b c d e f Dzień prania lub kąpania
  3. a b c d e f Koniec tygodnia (arabskie Sabt = odpoczynek) (Islam)
  4. Po zebraniu/zgrupowaniu (Islam)
  5. Tydzień
  6. a b sambaz-tac dzień sobotni[14]
  7. a b Wigilia niedzieli, Wigilia przed dniem Słońca[14]

Niedziela

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j Wolny od pracy
  2. Zmartwychwstanie (Chrześcijaństwo)
  3. Dzień handlowy
  4. Wolne cały dzień
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Z łaciny dominicus (Pan)
  6. Dzień targowy

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Brückner 1927 ↓.
  2. Waniakowa 1998 ↓, s. 16.
  3. a b c d Waniakowa 1998 ↓, s. 17.
  4. a b Danka 2000 ↓, s. 108, 109.
  5. a b c d Danka 2000 ↓, s. 115.
  6. Danka 2000 ↓, s. 118.
  7. Michael Falk, Astronomical names for the days of the week, „Journal of the Royal Astronomical Society of Canada”, 93 (1999–06), 1999, s. 122–133, DOI10.1016/j.newast.2003.07.002, Bibcode1999JRASC..93..122F.
  8. Waniakowa 1998 ↓, s. 22 – Tydzień starotestamentowy.
  9. a b Danka 2000 ↓, s. 116.
  10. Chapter 24: Days, months, dates, [w:] Swahili method for beginners [online] [dostęp 2012-06-18] (ang.).
  11. Ido-English Dictionary : S, davidmann.us [zarchiwizowane 2012-02-06].
  12. Danka 2000 ↓, s. 109.
  13. Waniakowa 1998 ↓, s. 21.
  14. a b c Danka 2000 ↓, s. 113.
  15. Zobacz J. Grimm, Teutonic Mythology, p. 122-123
  16. Danka 2000 ↓, s. 114.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]