Nanuqsaurus
| Nanuqsaurus | |||
| Firiollo & Tykoski, 2014 | |||
| Okres istnienia: mastrycht, 70–68 mln lat temu | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Tyrannosaurinae | ||
| Rodzaj |
Nanuqsaurus | ||
| Gatunek | |||
| |||
Nanuqsaurus – wymarły rodzaj dinozaurów, nieptasich teropodów z rodziny tyranozaurów. Zwierzęta te żyły w kredzie późnej, w mastrychcie 70-68 mln lat temu na terenie dzisiejszej Alaski.
Odkrycie i nazwa
[edytuj | edytuj kod]Przed opisaniem Nanuqsaurus jako przedstawiciela nowego, nieznanego dotąd rodzaju na stanowisku Kogosukruk Tongue w formacji Prince Creek ekipy paleontologów znajdowały liczne zęby tyranozauroidów. Początkowo uznawano je za zęby gorgozaura[1][2][3]. Zgodnie z późniejszymi ustaleniami wiek stanowiska, na którym odkrywano wspomniane skamieniałości, nie odpowiadał okresowi jego występowania. W związku z tym przypisano je późniejszemu teropodowi – albertozaurowi[2][3].
W 2006 r. w okręgu North Slope na Alasce na terenie kamieniołomu Kikak-Tegoseak znaleziono fragmenty czaszki średnich rozmiarów teropoda. Wśród niekompletnych skamieniałości znajdowały się: część nosowa prawej szczęki, fragmenty kości czołowej, ciemieniowej, klinowej oraz lewej kości zębowej. Wszystkie skamieniałe szczątki zostały znalezione w jednym miejscu, co wskazuje, że należały do jednego osobnika[3]. Na podstawie datowania metodą radiometryczną okolicznych skał oszacowano, że znalezione skamieliny pochodzą sprzed 68–70 mln lat[4][5].
Po przeanalizowaniu szczątków w Perot Museum of Nature and Science w Dallas naukowcy doszli do wniosku, że nie należą one do żadnego ze znanych wcześniej nauce rodzajów. Doprowadziło to do opisania i nazwania w 2014 r. przez Anthony'ego R. Fiorillo i Ronalda S. Tykoskiego Nanuqsaurus hoglundi[3]. Pierwsze odkryte skamieliny Nanuqsaurus stały się podstawą do określenia holotypu o oznaczeniu DMNH 21461[3]. Po odkryciu Nanuqsaurus paleontologowie zrewidowali pogląd dotyczący znajdowanych wcześniej na Alasce zębów tyranozauroidów, uznając, że najprawdopodobniej należały do Nanuqsaurus[3].
Nazwa rodzajowa Nanuqsaurus składa się z dwóch członów: nanuq w języku inupiak oznaczającego niedźwiedzia polarnego oraz saurus, ze starogreckiego jaszczur. Nazwa gatunkowa hoglundi upamiętnia filantropa Forresta Hoglunda za jego działalność charytatywną[3].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]
Początkowo w oparciu o holotyp szacowano, że Nanuqsaurus miał ok. 5–6 m[6][7][8]. W oparciu o proporcje budowy ciała pokrewnych taksonów oszacowano długość czaszki osobnika na ok. 60–70 cm[3]. Szacowana masa analizowanego osobnika przy opisanych wcześniej rozmiarach wynosiłaby ok. 500–900 kg[6][8]. Według Fiorillo i Tykoskiego niewielkie rozmiary Nanuqsaurus były formą jego adaptacji do życia na wyższej szerokości geograficznej[3]. Późniejsze badania wykazały jednak, że rozmiary Nanuqsaurus były zbliżone do tych osiąganych przez inne tyranozaurydy, takie jak albertozaur, a wcześniejsze hipotezy dotyczące małych rozmiarów wynikały z analizowania szczątków młodych osobników, które nie osiągnęły jeszcze maksymalnych rozmiarów[9][10]. W przypadku potwierdzenia tej teorii dorosły Nanuqsaurus mierzyłby ok. 8–9 m długości[9]. Późniejsze odkryte skamieniałe elementy szkieletu pozaczaszkowego pozwoliły na oszacowanie długości Nanuqsaurus na ok. 7 m, rozmiary zbliżone do młodego tarbozaura[11].
Prawdopodobnie więc Nanuqsaurus przypominał innych dużych przedstawicieli Tyrannosaurinae, takich jak daspletozaur, z którym był spokrewniony, i mógł pełnić podobną rolę w swoim ekosystemie – drapieżnika nie znajdującego się na szczycie łańcucha pokarmowego[12].
Do cech wyróżniających Nanuqsaurus zalicza się:
- cienka, rozwidlona w kierunku przednim, pośrodkowa ostroga połączonych kości ciemieniowych na grzbietowej części czaszki, która zachodzi na kości czołowe i oddziela je w obrębie grzebienia strzałkowego,
- kości czołowe z długim, rostralnie zaostrzonym wyrostkiem oddzielającym powierzchnie stawowe przedczołową i łzową,
- dwie pary przednich zębów kości zębowej wyraźnie mniejsze niż zęby od trzeciego do dziewiątego znajdujące się za nimi[3].
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Analiza filogenetyczna kladu Tyrannosauridae umieszcza Nanuqsaurus obrębie Tyrannosaurinae, bliskich krewnych daspletozaura i tyranozaura. Poniższy kladogram ilustruje umiejscowienie Nanuqsaurus w obrębie Tyrannosauridae[12]:
| Tyrannosauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W 2023 r. Zackary R. Perry w swojej pracy magisterskiej wysunął hipotezę, w świetle której ważność taksonomiczna i pozycja filogenetyczna Nanuqsaurus są słabo określone, a takson jest nomen dubium[13].
Paleobiologia
[edytuj | edytuj kod]
Analiza materiału należącego do Nanuqsaurus oraz pozostałych dzielących z nim środowisko naturalne dinozaurów wykazała, że na terenach formacji Prince Creek zachował się wysoki odsetek młodych osobników w porównaniu do liczby rodzin reprezentowanych w formacji. Materiał należący do młodych osobników, w tym ptaków, pochodzi z siedmiu różnych głównych kladów lub 70% wszystkich rozpoznanych rodzin odkrytych na terenie wykopalisk. Rodziny, o których mowa, to: Hadrosauridae, Thescelosauridae, Leptoceratopsidae, Ceratopsidae, Dromaeosauridae, Troodontidae, chodzi także o takson Avialae[14]. Odkrycia te sugerują, że Nanuqsaurus oraz żyjące w jego ekosystemie dinozaury być może zamieszkiwały tereny dzisiejszej Arktyki przez cały rok, nawet mimo ok. 120 dni nieprzerwanej nocy polarnej nie decydując się na migrację w bardziej przyjazne warunki[14]. Badacze przypuszczają, że okres składania jaj u zamieszkujących koło podbiegunowe dinozaurów rozpoczynał się około marca-kwietnia, kiedy nasłonecznienie zwiększało temperaturę, sprzyjając inkubacji[9][14][15]. Pisklęta arktycznych dinozaurów miałyby się wykluwać w okresie pomiędzy czerwcem, a wrześniem[14]. Możliwe, że mniejsze dinozaury na okres zimowy poddawały się hibernacji, natomiast większe osobniki, jak Nanuqsaurus, musiały nadal zdobywać pożywienie[9].
Na podstawie m.in. wskaźników wzrostu i analizy struktury tkanki kostnej naukowcy ustalili, że arktyczne dinozaury, w tym Nanuqsaurus, miały wyższą temperaturę ciała, niż ich krewni w cieplejszych rejonach świata. Niewykluczone, że Nanuqsaurus był opierzony, co pozwoliłoby mu lepiej zachowywać ciepłotę ciała[14]. Ponadto znaleziska arktycznych dinozaurów i udowodnienie, że zamieszkiwały koło podbiegunowe przez cały rok, potwierdzają teorię o stałocieplności dinozaurów[16].
Paleośrodowisko
[edytuj | edytuj kod]Nanuqsaurus żył w tzw. edmontońskim stadium faunalnym, w późnym mastrychcie. Zamieszkując obszary na szerokości paleogeograficznej 80–85 °N, wystawiony był na bardziej surowe warunki klimatyczne, niż żyjące bardziej na południe dinozaury. Temperatura wynosiła ok 10–12 °C w cieplejszych miesiącach, w zimę spadając do nawet -3 °C. O niskich temperaturach panujących na późnokredowej Alasce świadczy fakt, że paleontolodzy nie odkryli jak dotąd żadnych tamtejszych okazów zwierząt zmiennocieplnych, takich jak żółwie, krokodyle czy płazy[9][14]. Oprócz niskich temperatur w okresie zimowym dodatkowym czynnikiem utrudniającym warunki życia były 120 dni pozbawionych światła słonecznego oraz sporadyczne śnieżyce[9].
Aluwialne osady formacji Prince Creek prowadzą do wniosku, że przybrzeżne obszary środowiska życia Nanuqsaurus pokryte były rozlewiskami i bagnami. Dzięki obecności gipsu i pirytu w skałach formacji wywnioskować można, że graniczyła ona z dużym zbiornikiem wodnym[17]. W obrębie formacji znajdowano licznie glony, strzępki grzybów, paprocie oraz zarodniki mchów, w tym Wodehouseia edmontonicola[18][19]. Pyłki pochodzące z głębi lądu wskazują na obecność ziół, krzewów i drzew, głównie okrytonasiennych[9]. Na podstawie znalezionych licznych okazów fauny i flory naukowcy wnioskują, że formacja Prince Creek w mastrychcie pokryta była typowym arktycznym lasem iglastym, pozbawionym lodu gruntowego[17].
W środowisku Nanuqsaurus koegzystowały również: nieopisany leptoceratops; hadrozaur Ugrunaaluk kuukpikensis[20][21]; nieopisany lambeozaur; nieopisany takson z podrodziny Thescelosaurinae (podobny do parksozaura i tescelozaura); nieopisany takson z podrodziny Orodrominae; Pachyrinosaurus perotorum; pachycefalozaur z rodzaju Alaskacephale; duży przedstawiciel rodziny troodonów, przypisany niegdyś do rodzaju Troodon (obecnie uważanego za nomen dubium); dromeozaur i zauronitolest z rodziny dromeozaurów oraz nieopisany takson z podrodziny Saurornitholestinae[22]; nieopisany takson z rodziny ornitomimozaurów i liczne rodzaje Avialae[9]. Oprócz różnorodnych rodzajów dinozaurów paleośrodowisko Nanuqsaurus zamieszkiwały również ssaki takie jak: należący do ssaków niższych Unnakomys[23]; należący do ssaków wyższych Gypsonictops[24]; cimolodon oraz drugi, nieopisany wieloguzkowiec[25], a także nieokreślony bliżej torbacz. W przeciwieństwie do dużych roślinożerców takich jak edmontozaur, czy pachyrinozaur, zamieszkujących głównie obszary przybrzeżne, Nanuqsaurus występował również w głębi lądu[26].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ A.R. Fiorillo, R.A. Gangloff, Theropod teeth from the Prince Creek Formation (Cretaceous) of northern Alaska, with speculations on Arctic Dinosaur paleoecology, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 20 (4), 2010, s. 675-682, DOI: 10.1671/0272-4634(2000)020[0675:TTFTPC]2.0.CO;2, ISSN 0272-4634 [dostęp 2024-03-03].
- ↑ a b P.J. Currie, Cranial anatomy of tyrannosaurid dinosaurs from the Late Cretaceous of Alberta, Canada, „Acta Palaeontologica Polonica”, 48 (2), 2003, s. 221 [dostęp 2024-03-03].
- ↑ a b c d e f g h i j A.R. Fiorillo, R.S. Tykoski, A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World, „PLOS One”, 9 (3), 2014, e91287, DOI: 10.1371/journal.pone.0091287, PMID: 24621577, PMCID: PMC3951350, Bibcode: 2014PLoSO...991287F [dostęp 2024-03-03].
- ↑ A.R. Fiorillo i inni, Paleontology and Paleonenvironmental Interpretation of the Kikak-Tegoseak Quarry (Prince Creek Formation: Late Cretaceous), Northern Alaska: A Multi-Disciplinary Study of a High-Latitude Ceratopsian Dinosaur Bonebed., [w:] M.J. Ryan, B.J. Chinnery-Allgeier, D.A. Eberth, New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrell Museum Ceratopsian Symposium, Indiana University Press, 2010, s. 456-477, ISBN 978-0-253-35358-0.
- ↑ J.E. Conrad, E.H. McKee, B.D. Turrin, Age of Tephra Beds at the Ocean Point Dinosaur Locality, North Slope, Alaska, Based on K-Ar and 40Ar/39Ar Analyses, „U.S. Geological Survey Bulletin”, 1992, C1 [dostęp 2024-03-04].
- ↑ a b A. Larramendi, R. Molina, Récords y curiosidades de los dinosaurios Terópodos y otros dinosauromorfos, Barcelona: Barcelona, 2016, s. 259, ISBN 84-16641-15-3, ISBN 978-8416641154.
- ↑ C. Dell'Amore, New Pygmy Tyrannosaur Found, Roamed the Arctic, National Geograhic, 13 marca 2014 [dostęp 2024-03-09] [zarchiwizowane 2019-04-12].
- ↑ a b G.S. Paul, The Princeton Field Guide to Dinosaurs 2nd Edition, New Jersey: Princeton University Press, 2016, s. 114, ISBN 978-0-691-16766-4.
- ↑ a b c d e f g h P.S. Druckenmiller i inni, Nesting at extreme polar latitudes by non-avian dinosaurs, „Current Biology”, 31 (16), 2021, 3469–3478.e5, DOI: 10.1016/j.cub.2021.05.041, ISSN 0960-9822, PMID: 34171301.
- ↑ Florian Maderspacher, Paleontology: Snow falling on dinosaurs, „Current Biology”, 31 (16), 2021, R995-R998, DOI: 10.1016/j.cub.2021.07.023 [dostęp 2024-09-26].
- ↑ Part I Nanuqsaurus description by Pat Druckenmiller for Alaska Paleo-Project “Northern Tyrant King” [online], youtube, 22 października 2020 [dostęp 2024-03-09].
- ↑ a b J.T. Voris i inni, A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids, „Cretaceous Research”, 110, 2020, s. 104388, DOI: 10.1016/j.cretres.2020.104388, ISSN 0195-6671.
- ↑ Z.R. Perry, A reinterpretation of Nanuqsaurus hoglundi (Tyrannosauridae) from the late cretaceous Prince Creek formation, northern Alaska [online], sierpień 2023 [dostęp 2024-03-10].
- ↑ a b c d e f R. Black, Dinosaurs Nested in the High Arctic [online], Smithsonian Magazine, 24 czerwca 2021 [dostęp 2024-03-16].
- ↑ A.B. Herman, R.A. Spicer, T.E.V. Herman, Environmental constraints on terrestrial vertebrate behaviour and reproduction in the high Arctic of the Late Cretaceous, „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 441, 2016 (Selected papers based on Geological Society of America, Annual Meeting, Theme Session 241, Ancient Polar Ecosystems and Climate History in Deep Time, Denver, Colorado, USA, 30 October 2013.), s. 317–338, DOI: 10.1016/j.palaeo.2015.09.041, ISSN 0031-0182 [dostęp 2024-03-10].
- ↑ M. Marples, ‘Polar dinosaurs’ may have given birth in the Arctic over 70 million years ago, study finds [online], CNN, 21 czerwca 2021 [dostęp 2024-03-17].
- ↑ a b P.P. Flaig, P.J. McCarthy, A.R. Fiorillo, Anatomy, evolution and paleoenvironmental interpretation of an ancient Arctic coastal plain: Integrated paleopedology and palynology from the Late Cretaceous (Maastrichtian) Prince Creek Formation, North Slope, Alaska, USA, „AGU Fall Meeting Abstracts”, grudzień 2010 [dostęp 2024-03-24].
- ↑ S.K. Srivastava, D.R. Braman, The palynostratigraphy of the Edmonton Group (Upper Cretaceous) of Alberta, Canada, „Palynology”, 37 (1), czerwiec 2013, s. 1-27, JSTOR: 24740557 [dostęp 2024-03-24].
- ↑ V.D. Wiggins, Fossil Oculata Pollen from Alaska, „Geoscience and Man”, 7, październik 1974, s. 51-76, JSTOR: 3687257 [dostęp 2024-03-24].
- ↑ H. Mori, P.S. Druckenmiller, G.M. Erickson, A new Arctic hadrosaurid from the Prince Creek Formation (lower Maastrichtian) of northern Alaska [w:] Acta Palaeontologica Polonica, „Acta Palaeontologica Polonica”, 61 (1), 2016, s. 15-32 [dostęp 2024-03-17].
- ↑ R. Takasaki i inni, Re-examination of the cranial osteology of the Arctic Alaskan hadrosaurine with implications for its taxonomic status, „PLOS One”, 15 (5), 2020, e0232410, DOI: 10.1371/journal.pone.0232410, ISSN 1932-6203, PMID: 32374777, PMCID: PMC7202651, Bibcode: 2020PLoSO..1532410T [dostęp 2024-03-16].
- ↑ A.A. Chiarenza i inni, The first juvenile dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from Arctic Alaska, „PLOS One”, 15 (7), 2020, e0235078, DOI: 10.1371/journal.pone.0235078, PMID: 32639990, PMCID: PMC7343144, Bibcode: 2020PLoSO..1535078C.
- ↑ J.J Eberle i inni, Northernmost record of the Metatheria: a new Late Cretaceous pediomyid from the North Slope of Alaska, „Journal of Systematic Palaeontology”, 17 (21), 2019, s. 1805–1824, DOI: 10.1080/14772019.2018.1560369, ISSN 1477-2019 [dostęp 2024-03-16].
- ↑ J.J. Eberle, W.A. Clemens, A new tiny eutherian from the Late Cretaceous of Alaska, „Journal of Systematic Palaeontology”, 21 (1), 2023, s. 2232359, DOI: 10.1080/14772019.2023.2232359.
- ↑ D.K. Thurston, K. Fujita, 1992 Proceedings, International Conference on Arctic Margins, Anchorage, Alaska: U.S. Dept. of the Interior, Minerals Management Service, Alaska Outer Continental Shelf Region, 1994, ISBN 978-1125448038.
- ↑ A.R. Fiorillo, P.J. McCarthy, P.P. Flaig, A multi-disciplinary perspective on habitat preferences among dinosaurs in a Cretaceous Arctic greenhouse world, North Slope, Alaska (Prince Creek Formation: lower Maastrichtian), „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 441 (2), 2016, s. 377-389, DOI: 10.1016/j.palaeo.2015.07.024 [dostęp 2024-09-26].