Michałkowice

Michałkowice
	Dzielnica Siemianowic Śląskich
	; Fragment ul. Kościelnej w Michałkowicach
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Siemianowice Śląskie
Powierzchnia	5,46 km²
Wysokość	262 m n.p.m.
Populacja (2001); • liczba ludności	; 15532
• gęstość	2847 os./km²
Kod pocztowy	41-103
Tablice rejestracyjne	SI
	Położenie na mapie Siemianowic Śląskich;
	50°19′27,7″N 19°00′25,9″E/50,324361 19,007194
	Multimedia w Wikimedia Commons

Michałkowice (śl. Michołkowice, niem. Michalkowitz) – dzielnica miasta Siemianowice Śląskie o charakterze mieszkaniowo-przemysłowo-rolniczym. Znajduje się na północno-zachodnich obrzeżach miasta. Zajmuje powierzchnię 545,5 ha, zamieszkuje ją 15532 mieszkańców (stan na 2001 rok), a gęstość zaludnienia wynosiła wówczas 2847 osób/km².

Historia

Michałkowice to jedna z najstarszych dzielnic Siemianowic Śląskich. Początkowo oddzielna osada położona podobnie jak pobliskie Maciejkowice na terenie Piastowskiego Księstwa Bytomskiego na południe od rozległych pól Rozbarku (obecnie dzielnicy Bytomia) i Dąbrówki Wielkiej wymienionych już w XII-wiecznych Kronikach Nestora jako dostawca srebra i koni dla władcy Waregów (Rusów) Światosława I i w Bulli gnieźnieńskiej jako dostawca srebra dla władz kościelnych i królewskich.

Na terenie Michałkowic znajduje się również jedna z najstarszych parafii rzymskokatolickich na Górnym Śląsku, założenie której wiąże się z wizytą Jacka Odrowąża^[1] w tym rejonie. Z niej wyodrębniły się między innymi parafie: Siemianowice, Bańgów, Przełajka, Maciejkowice, Józefowiec, Bytków.

Nazwa

Nazwa jest patronimiczną nazwą wywodzącą się od polskiej formy męskiego pochodzenia biblijnego - Michała^[2] i pochodziła od założyciela wsi lub jej patrona. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia obecną polską formę nazwy - Michałkowice podając jej znaczenie "Dorf des St. Michael" - "Wieś św. Michała"^[2] co zostało uwidocznione w herbie. Według legendy Michał był kiedyś właścicielem tej osady. Głosi ona, że Michał wraz z dwoma swoimi braćmi, Siemionem i Maciejem, był rybakiem. W czasie, gdy Górny Śląsk należał do Królestwa Prus i Rzeszy Niemieckiej Michałkowice nosiły nazwę Michalkowitz.

Kalendarium

1274 – pierwsza niepotwierdzona w innych źródłach wzmianka o parafii w Michałkowicach
1290-1310 – przypuszczalne założenie parafii i zbudowanie pierwszego kościoła w Michałkowicach
1326 – w dokumencie kolektora papieskiego Andrzeja z Verolo mowa jest o opuszczonym kościele we wsi Michałkowice, co wskazuje, że istniał już znacznie wcześniej, a Michałkowice już wtedy były wsią parafialną, jedną z najstarszych w kasztelanii bytomskiej
1402 – Maciej Wrochlik z Bytkowa funduje drugi kościół parafialny w Michałkowicach
1421 – powstanie pierwszej w Siemianowicach szkoły przy kościele i parafii w Michałkowicach
1520 – w ciągu XVI wieku, aż do wyczerpania złóż, górnictwo kruszcowe na terenie dominalnym Michałkowic
1651 – podział terenów Michałkowic na trzech braci Mieroszewskich i późniejsza częściowa wyprzedaż ziemi przez Rheinbabenów powoduje odłączenie części Michałkowic w rejonie dzisiejszych Sadzawek. Odcięta ziemia nazwana później została Michałkowice II
1786 – zbudowanie murowanego kościoła w Michałkowicach, konsekrowanego 21 października 1787 r.

1803 – założenie przez Rheinbabenów na polach "Michałkowic II" kopalni "Fanny"
1845 – budowa cynkowni, huty "Teresa" na gruntach "Michałkowice II"
1853 – początek budowy wąskotorowej kolei przemysłowej biegnącej z Bytomia-Karbia przez Michałkowice do Katowic-Bogucic
1856 – powiększenie przez ks. Antoniego Stabika fary św. Michała Archanioła (dostawienie trzech kaplic) oraz założenie obecnego cmentarza
1870 – powstanie kopalni "Chassee" na terenie dóbr "Michałkowice II"
1882 – powstanie biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych w Michałkowicach
1887 – na terenie Michałkowic uruchomienie kopalni "Max"
1902-1904 – na miejscu XVIII-wiecznej, barokowej świątyni pw. Św. Michała Archanioła wzniesienie w Michałkowicach neoromańskiego kościoła pod tym samym wezwaniem
1910 – Konsekracja kościoła pw. Św. Michała Archanioła przez kardynała Georga Koppa
1920 – utworzono Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Michałkowicach regionalne gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Działalność rozpoczęło 22 lutego i pod koniec roku liczyło 111 członków w tym 46 kobiet i 30 młodzieży. Prezesem organizacji był Józef Białas, naczelnikiem Wojciech Kocot, a potem Franciszek Sobota^[3].

1936 – przemianowanie kopalni "Max" na "Michał"
1939 – w nocy z 31 sierpnia na 1 września na kopalni "Michał" początek II wojny światowej. Dywersyjny oddział Freikorps Ebbinghaus zajmuje teren kopalni i zostaje wyparty dopiero po ciężkich walkach przez pododdział Wojska Polskiego oraz miejscowych dawnych powstańców śląskich i harcerzy.
1951 – włączenie gminy Michałkowice (z dzielnicą Bytków) do powstającego powiatu miejskiego Siemianowice Śląskie
1961 - powstanie pierwszego Zakładu Przeróbczego Haldex przy KWK "Michał"
1970 - założenie grupy muzycznej SBB
1972 – połączenie KWK "Michał" i KWK "Siemianowice"
1994 – uroczyste pożegnanie KWK "Michał"
1998 – likwidacja KWK "Michał"
2012 – Otwarcie "Parku Tradycji" w miejscu byłej kopalni "Michał"

Architektura i urbanistyka

Osiedla

Osiedle Przyjaźni
Osiedle Fabud
Osiedle Bohaterów Września (pot. "Pegeery")
Osiedle Robotnicze (pot. "osiedle za kościołem", daw. "osiedle im. A. Zawadzkiego")
Maroko (zachodnia część Osiedla Robotniczego składająca się z kilkudziesięciu dwurodzinnych domków mieszkaniowych, z począktów XX w.)
Osiedle im. Witolda Budryka (pot. Falklandy, Faki)
Osiedle przy ul. Bytomskiej
Osiedle Basztowe

Zabytki

Kościół pw. św. Michała Archanioła – wybudowany w latach 1902-1904,
Zabytkowy zespół zabudowań i terenów parafialnych
Pałac Rheinbabenów zwany Zameczkiem w Parku Górnik
Dom leśniczego i ogrodnika w Michałkowicach z 1906 roku w Parku Górnik
Dom Pomocy Społecznej (dawne Maximilianeum) z początków XX wieku (dzisiejszy CARITAS)
Stary cmentarz przy ul. Maciejkowickiej
Zabudowania dawnej kopalni "Michał" - szyb Krystyn
Budynek dawnego magistratu przy ul. Krakowskiej (obecnie kamienica mieszkalna)
Niektóre zabudowania ul. Kościelnej

Krzyże i kapliczki

krzyż przy ul. Żeromskiego
krzyż przy ul. Tarnogórskiej
krzyż przy ul. Harcerskiej (dawniej ul. Jana Hadamika)
Grupa Ukrzyżowania przy kościele św. Michała Archanioła
kaplica przy ul. E. Orzeszkowej
kaplica przy ul. Kościelnej
kaplica przy ul. S. Żeromskiego
kaplica Rheinbabenów na cmentarzu michałkowickim (ulica Michałkowicka)
kaplica "Jezus w ogrójcu" przy drodze na cmentarz

Pomniki

obelisk przy ul. E. Orzeszkowej
tablica pamiątkowa na os. Obrońców Kopalni "Michał"
tablica upamiętniająca ofiary II wojny światowej w kościele św. Michała Archanioła
tablice pamiątkowe upamiętniające ważne rocznice w kościele św. Michała Archanioła

Obiekty przyrodnicze

Park Górnik
Michałkowicka Kępa
Park Ludowy w Michałkowicach
Lasek na hałdzie przy torach kolejowych

Gospodarka

Komunikacja i transport

Transport kolejowy

Przez Michałkowice przebiegają bądź przebiegały następujące linie kolejowe:

Linia kolejowa nr 161 Katowice Szopienice Płn. – Chorzów Stary (na granicy z Bytkowem, czynna); obecnie na istniejącej linii prowadzony jest wyłącznie ruch towarowy,
Linia nr 201 (należąca do Kopalni Piasku Szczakowa) (w pobliżu granicy z Piekarami Śląskimi, zlikwidowana),
Łącznica kolejowa nr 871: Wanda – KWK Michał (łączyła zakłady Haldex i Fabud z powyższymi liniami, zlikwidowana).

W latach 1854–1857 zakończono budowę linii kolei wąskotorowej o prześwicie toru 785 mm z Bytomia Karbia przez Rozbark, Maciejkowice, Siemianowice do Szopienic i Bogucic. Linia przebiegała przez Michałkowice od strony Maciejkowic nasypem kolejowym wzdłuż ogródków działkowych "Malwa", gdzie zlokalizowana była stacja węzłowa Bytków (4 tory stacyjne, 3 tory bocznicowe). Od stacji Bytków w stronę Siemianowic odgałęziały się dwa tory szlakowe, które przecinały ul. Oświęcimską w miejscu lokalizacji przejazdu kolejowo-drogowego kat. A. Lewy tor przebiegał między Zakładami Kotłomontaż a Parkiem Górnik w kierunku bocznic KWK "Michał" (czynna w latach 1901-1998) i "HALDEX" (czynna w latach 1963-1994). Prawy tor prowadził nasypem kolejowym wzdłuż ogródków działkowych "Szarotka" w stronę Siemianowic i dalej do Szopienic.

Od roku 1998 rozpoczyna się okres kursowania wąskotorowych pociągów turystycznych z Siemianowic Śląskich do Zabytkowej Kopalni Srebra i Skansenu Maszyn Parowych w Tarnowskich Górach oraz nad Zalew Nakło-Chechło w Miasteczku Śląskim. W tym celu zbudowano dwa perony dla pasażerów "Bytków" i "Siemianowice Śląskie Wąskotorowe". Pierwszy zlokalizowany był przy przejeździe kolejowo-drogowym przy ul. R. Traugutta i ul. Oświęcimskiej w Michałkowicach, drugi zaś przed bocznicą KWK Siemianowice Szyb Richter przy ul. Wieczorka. W roku 2000 GKW zakupiły wagon motorowy MBd1-281, który obsługiwał planowe kursy pasażerskie pod nazwą Bytomka w relacji Siemianowice Śl. Wąsk.-Bytków-Maciejkowice-Bytom. Rok 2000 zapisał się w historii Michałkowic jako data uruchomienia pierwszego planowego pasażerskiego połączenia kolejowego z Michałkowic do Bytomia i Siemianowic Śląskich.

Wykaz bocznic Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na terenie Michałkowic w latach 1854-1990:

Kopalnia Węgla Kamiennego "Siemianowice" Ruch III (KWK "Michał") (od 1901),
Polsko-Węgierska Górnicza Spółka Akcyjna "HALDEX" Zakład Michał (od 1963),
Okręgowe Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Kotłownia "Bytków" (od 1960 do 1983),
Kamieniołom Michałkowice (od 1890 do 1945).

Miejski transport zbiorowy

Obecnie w Michałkowicach znajduje się 14 przystanków ZTM, przez które przebiega 22 linii: 5, 22, 30 30N, 43, 72, 74, 91, 96, 98, 110, 119, 133, 168, 170, 196, 222, 663, 664, 665 i 974, łączących dzielnicę z wszystkimi dzielnicami Siemianowic Śląskich, jak również z innymi głównymi miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Edukacja

Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 4 (Zespół Szkół nr 4)
- Szkoła Podstawowa nr 13
- Szkoła Podstawowa dla Dorosłych (ZSOiZ nr 2)
Szkoły średnie
- Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych nr 2
  - Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 2
  - III Liceum Profilowane
  - IV Liceum Ogólnokształcące
  - Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
  - Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych

Kultura i rekreacja

Corocznie odbywa się na terenie parafii św. Michała Archanioła w Michałkowicach we wrześniu śląski festyn MichałFest.
Na festynach, świętach i różnego rodzaju uroczystościach obchodzonych na terenie Michałkowic często artystycznie udziela się artysta Józef Skrzek
Park Górnik z placem zabaw, Zameczkiem, stawem i trasami rowerowymi

Obiekty sportowe

Kompleks Sportowy „Michał” – Hala Zborna wraz z wyremontowanym basenem który posiada 83 metrową zjeżdżalnię, saunę i jacuzzi

Kluby sportowe

Klub sportowy MKS Siemianowice Trampkarze rocznik 95 i inne.
Klub futsalowy Futsal Club Siemianowice Śląskie.
Klub UKS Mustangi Michałkowickie (hokej na trawie)
Klub Sportowy MUKS Michałkowice (siatkówka)
Klub Sportowy MKS "Start Michałkowice (Piłka ręczna)

Michałkowiczanie

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Siemianowicami Śląskimi.

Artyści:

Jan Skrzek – muzyk
Józef Skrzek – kompozytor, muzyk, lider SBB

Ważne osobistości:

Józef Skrzek „Gromek” – harcmistrz oficer rezerwy Wojska Polskiego
Paweł Wójcik – harcmistrz oficer rezerwy Wojska Polskiego

Przypisy

↑ Historia Rozbarku i okolic (SBB-music)
↑ ^a ^b HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 21, OCLC 456751858 (niem.).
↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 221.

Bibliografia

Małgorzata Derus: Historia i zabytki architektury Michałkowic. Siemianowice Śląskie: Urząd Miasta Siemianowice Śląskie, 2007. ISBN 83-909938-7-2.
Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej "Sokoła". Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.

Zobacz też

[1] Historia Rozbarku i okolic (SBB-music)

[Adamy-2] HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 21, OCLC 456751858 (niem.).

[CITEREFWincenty_Ogrodziński1937221-3] Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 221.

[1]

[2]

[3]

Dzielnice administracyjne	Bańgów Bytków Centrum Michałkowice Przełajka
Historyczne osady i kolonie	Aegypt Bańgów Bytków Grabie Hugo Huta Jerzego Huta Laura Jakubowice Michałkowice Neu Berlin Nowy Świat Przełajka Sadzawki Siemianowice Srokowiec kol. Wandy
Osiedla mieszkaniowe	os. Bańgów os. W. Budryka (Falklandy) os. Chemik os. Młodych os. J. Tuwima os. Węzłowiec