Mapa
Mapa (z łac. mappa – obrus) – graficzny obraz powierzchni Ziemi lub jej części (także nieba lub planety czy innego ciała niebieskiego), wykonywany na płaszczyźnie, w skali, według zasad odwzorowania kartograficznego, przy użyciu umownych znaków graficznych. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w historii, geografii i geodezji.
Przeniesienie powierzchni ze sfery (Ziemia nie jest idealną kulą, ma nieregularny kształt geoidy, ale przy sporządzaniu mapy przyjmuje się założenie o jej kulistości, lub że jest elipsoidą obrotową) na płaską powierzchnię mapy wymaga:
- zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,
- zmniejszenia obrazu do żądanej skali,
- zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),
- uogólnienia przedstawionego obrazu.
Nauka o mapach to kartografia, zaś znaki kartograficzne to symbole, za pomocą których wyraża się treść mapy.
Elementy mapy
[edytuj | edytuj kod]- obraz kartograficzny – główna część mapy, przedstawiająca informacje o obiektach i zjawiskach oraz ich rozmieszczeniu. Wiadomości te tworzą treść mapy;
- osnowa matematyczna – przyjęte odwzorowanie kartograficzne i związana z nim siatka kartograficzna, skala oraz sieć punktów osnowy geodezyjnej. Ten ostatni element to przeniesione na mapę punkty na Ziemi mające precyzyjnie określoną pozycje i wysokość;
- elementy pomocnicze – ułatwiają korzystanie z mapy. To głównie legenda, czyli opis umowny znaków użytych na mapie. Czasami są to wykresy do pomiarów na mapach;
- dane uzupełniające – to przekroje, diagramy, tabele. Ten element nie jest konieczny, ale bardzo wzbogaca mapę i ułatwia korzystanie z niej.
Podział map
[edytuj | edytuj kod]
Ze względu na treść
[edytuj | edytuj kod]Klasyfikacja map ogólnogeograficznych i tematycznych, opracowana przez państwową służbę geodezyjną i kartograficzną do celów gospodarczych i społecznych, została wprowadzona w Polsce geodezyjną instrukcją O-2[1].
Ogólny podział map ze względu na treść:
- ogólnogeograficzne
- tematyczne
- społeczno-gospodarcze
- przyrodnicze, fizycznogeograficzne
- polityczno-administracyjne
Podział map społeczno-gospodarczych
[edytuj | edytuj kod]- społeczne, m.in.:
- demograficzne
- wybranych elementów socjalno-bytowych
- gospodarcze, m.in.:
- mapa zasadnicza
- zagospodarowania terenu
- uzbrojenia terenu
- swobody dyspozycyjnej terenu
- mapa akustyczna (mapa hałasu)
- komunikacji (lądowej, wodnej, powietrznej)
- gospodarki mieszkaniowej
- przemysłu
- rolnictwa
- usług
Podział map przyrodniczych
[edytuj | edytuj kod]- fizjograficzne, m.in.:
- geologiczne
- hipsometryczne
- geomorfologiczne
- hydrograficzne
- klimatu
- glebowe
- szaty roślinnej
- świata zwierzęcego
- sozologiczne
- zagrożenia środowiska
- ochrony środowiska
Ze względu na skalę
[edytuj | edytuj kod]- mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000)
- mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000)
- mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000)[2]
lub
- mapy zasadnicze w skali od 1:500 do 1:5 000
- mapy topograficzne w skali od 1:5 000 do 1:200 000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg
- mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200 000 do 1:1 000 000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną
- mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1 000 000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części[3]
Drugi podział jest nie do końca precyzyjny, gdyż identyczne nazwy stosuje się przy podziale map ze względu na ich treść – mapa w skali 1:100 000 może być ze względu na szczegółowość treści mapą przeglądową (np. mapa ścienna), pomimo że jest w skali map topograficznych.
Metody prezentacji kartograficznej zjawisk
[edytuj | edytuj kod]
- metoda sygnaturowa
- metoda zasięgów
- metoda chromatyczna
- metoda kartodiagramu
- metoda kropkowa
- metoda kartogramu
- metoda izolinii
Termin mapa w innych dziedzinach
[edytuj | edytuj kod]Termin mapa oznacza jako synonim także:
- w programowaniu – tablicę asocjacyjną
- w teorii grafów: termin związany z grafami planarnymi
- w matematyce: typ przekształcenia
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Instrukcja techniczna O-2. Warszawa: GUGiK, 1987, s. 10-11.
- ↑ mapa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2011-11-14].
- ↑ Instrukcja techniczna O-2. Warszawa: GUGiK, 1987, s. 12.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
Kayla Wolf, Why every world map is wrong, kanał TED-Ed na YouTube, 29 marca 2021 [dostęp 2024-09-02].- Kayla Wolf, The biggest mistakes in mapmaking history, kanał TED-Ed na YouTube, 10 maja 2022 [dostęp 2024-09-02].
