Ludwik I Czarny

Ludwik I Czarny
	; XVII w., zb. Muzeum Palatynatu
	Książę-palatyn Dwóch Mostów
Okres	od 14 lutego 1459; do 1471
Poprzednik	Stefan
Następca	Kacper
	Hrabia-palatyn Veldenz
Okres	od 1444; do 19 lipca 1489
Poprzednik	Fryderyk III
Następca	Aleksander Kulawy
	Dane biograficzne
Dynastia	Wittelsbachowie
Data i miejsce urodzenia	1424 ; Simmern Hunsryckie
Data i miejsce śmierci	19 lipca 1489 ; Meisenheim
Miejsce spoczynku	Kościół zamkowy w Meisenheim
Ojciec	Stefan
Matka	Anna z Veldenz
Rodzeństwo	Anna, Małgorzata, Fryderyk Hunsrycki, Ruprecht, Stefan, Jan
Żona	Joanna z Croÿ; od 20 marca 1454
Dzieci	Małgorzata,; Kacper,; Joanna,; Anna,; Aleksander,; Dawid,; Albrecht,; Katarzyna,; Filip,; Jan,; Elżbieta,; Samson
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ludwik I Czarny, niem. Ludwig I. der Schwarze (ur. 1424 w Simmern, zm. 19 lipca 1489 w Meisenheim^[1]) – hrabia-palatyn Veldenz w 1444–1489, książę-palatyn Dwóch Mostów w 1459–1471, z dynastii Wittelsbachów.

Życiorys

Urodził się jako szóste dziecko i czwarty syn Stefana (1385–1459), księcia-palatyna na Simmern, i Anny (ok. 1390–1439), hrabianki Veldenz. Spośród licznego rodzeństwa znany jest los głównie braci. Starszy Fryderyk zw. Hunsryckim (1417–1480) został później księciem-palatynem w Simmern, Rupreht (1420–1478) biskupem Strasburga, Stefan (1421-1485) kanonikiem w Strasburgu, Moguncji i Kolonii, Spirze i Liège, oraz młodszy Jan (1429-1475) arcybiskupem Moguncji. Spośród sióstr starsza Anna (1413–1455) została wydana za hrabiego Moers Wincentego (zm. 1499), zaś młodsza Małgorzata (1416–1426) nie dożyła wieku dorosłego.^[2]

Po śmierci dziadka Fryderyka III (ok. 1365–1444) Ludwik otrzymał hrabstwo Veldenz^[3]. Ludwik pozostawał pod kuratelą ojca do osiągnięcia 18. r.ż. w 1453, kiedy to objął pełnię rządów i oddalił Stefana do Meisenheim^[3].

W 1455 wystąpił zbrojnie przeciwko Fryderykowi I Zwycięskiemu (1425–1476), próbując zrzucić zwierzchnictwo lenne Palatynatu Reńskiego^[4]. Ludwikowi udało się splądrować i spalić opactwo w Eußerthal, po czym w bitwach pod Spirą i Weißenburgiem został zmuszony do odwrotu pod Bergzabern, gdzie się obwarował^[1]. Nieudane oblężenie miasta pozwoliło Ludwikowi uzyskać korzystny układ pokojowy, podpisany w 1456 w Wormacji^[5]. Zachował hrabstwo, jednak musiał złożyć hołd lenny i przysięgę wierności Fryderykowi^[5].^[6]

W 1459 odziedziczył po zmarłym Stefanie pośledni tytuł księcia-palatyna Dwóch Mostów. Pozwoliło to Ludwikowi zwiększyć dochody i utrzymać liczniejsze wojska. W 1460 sprzymierzył się z arcybiskupem Moguncji Teodorykiem z Isenburga (1412–1482) i wspólnie z nim uderzył na Fryderyka^[5]. Poniósł druzgocącą klęskę w bitwie pod Pfeddersheim, po czym podjął nieudane oblężenie Meisenheim. Ostatecznie został zmuszony w 1471 do zrzeczenia się Palatynatu Dwóch Mostów na rzecz syna Kacpra (1450–1509), którego oddał pod opiekę Fryderyka^[1]. W Veldenz panował dozgonnie^[7].

Ludwik zmarł w 1489 i został pochowany w książęcej krypcie nowo wybudowanego kościoła zamkowego w Meisenheim^[1]. Palatynat Veldenz odziedziczył po nim kolejny syn Aleksander Kulawy (1462–1514)^[8].

Swój przydomek zawdzięcza ciemnej cerze i czarnym włosom^[1].

Rodzina

20 marca 1454 w Luksemburgu ożenił się z Joanną z Croÿ (ok. 1435–1504), córką Antoniego I Wielkiego (ok. 1402–1475), hrabiego Porcien^[3]. Małżeństwo miało dwanaścioro dzieci:

Małgorzatę (1456–1527) ⚭ Filip (1450–1509) hrabia Nassau na Idstein w 1480–1509
Kacpra (1458–1572) – księcia-palatyna Dwóch Mostów w 1471–1572, ⚭ Amelia Hohenzollern (1461–1481), córka Albrechta III Achillesa (1414–1486), elektora Brandenburgii
Joannę (1459–1520) – benedyktynkę w Marienbergu koło Boppardu,
Annę (1461–1520) – również benedyktynkę w tym samym klasztorze,
Aleksandra zw. Kulawym (1462–1514) – hrabiego-palatyna Veldenz, ⚭ Małgorzata (1480–1522), córka Krafta VI (ok. 1445–1503), hrabiego Hohenlohe na Weikersheim
Dawida (1463–1478),
Albechta (1464–1513) – kanonika w Kolonii i Strasburgu,
Katarzynę (1465–1542) – ksieni klasztoru św. Agnieszki w Trewirze,
Filipa (1467–1489) – proboszcza w Kolonii,
Jana (1468–1513) – kanonika w Kolonii i Strasburgu,
Elżbietę (1469–1500) ⚭ 1492 Jan Ludwik I (1472–1545), hrabia Nassau na Saarbrücken
Samsona (1474–1480).

Wywód przodków^[9]
Prapradziadkowie	palatyn reński Adolf (1300–1327) ∞ 1320 Irmengarda z Oettingen (ok. 1304–1389)	kr. Sycylii Piotr II (1304–1342) ∞ 1323 Elżbieta z Karyntii (1298–1352)	burgrabia Norymbergi Jan II Nabywca (ok. 1309–1357) ∞ ok. 1330 Elżbieta z Hennebergu (1318–ok. 1377)	margrabia Miśni, landgraf Turyngii Fryderyk II Poważny (1310–1349) ∞ 1323 Matylda bawarska (1478–1534)	hr. Veldenz Henryk II (ok. 1300–1378) ∞ ok. 1325 Agnieszka z Kreuznach (ok. 1305–† ?)	hr. Sponheim Jan III Szlachetny (ok. 1315−1398) ∞ 1331 Matylda reńska (1312–1375)	hr. Nassau Gerlach I (ok. 1285–1361) ∞ ok. 1307 Agnieszka heska (ok. 1290–1332)	hr. Saarbrücken Jan II (ok. 1310–1381) ∞ 1334 Gizela z Baru (ok. 1315–ok. 1360)
Pradziadkowie	elektor reński Ruprecht II Twardy (1325–1398) ∞1345 Beatrycze z Sycylii (1326–1365)		burgrabia Norymbergi Fryderyk V (1333–1398) ∞1350 Elżbieta miśnieńska (1329–1375)		hr. Veldenz Henryk III (ok. 1345–1389) ∞ ok. 1364 Loretta ze Sponheim (ok. 1347–po 1365)		hr. Nassau Jan I (1309–1371) ∞ 1353 Joanna z Saarbrücken (ok. 1335–1381)
Dziadkowie	kr. Niemiec Ruprecht z Palatynatu (1352–1410) ∞ 1374 Elżbieta norymberska (1358–1411)				hr. Veldenz Fryderyk III (ok. 1365–1444) ∞ ok. 1389 Małgorzata z Nassau (ok. 1371–1427)
Rodzice	palatyn Simmern, Stefan (1385–1459) ∞ 1410 Anna z Veldenz (ok. 1390–1439)
Ludwik I Czarny (1424–1489), palatyn Dwóch Mostów

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rödel 1987 ↓, s. 416.
↑ Wagner 2003 ↓, s. 37–52.
↑ ^a ^b ^c Grüneisen 1961 ↓, s. 34.
↑ Herrmann 1977 ↓, s. 344–345.
↑ ^a ^b ^c Böhn 1969 ↓, s. 83.
↑ Grüneisen 1961 ↓, s. 34–38.
↑ Herrmann 1977 ↓, s. 345.
↑ Grüneisen 1961 ↓, s. 64.
↑ Wagner 2003 ↓, s. 21–29, 37–52.

Bibliografia

Georg Friedrich Böhn. Pfalz-Veldenz und die Trierer Bischofswahl des Jahres 1456. „Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte”. T. 21, s. 83, 1969. Koblenz: Universität Koblenz. ISSN 0066-6432. (niem.).
Henny Grüneisen. Die westlichen Reichsstände in der Auseinandersetzung zwischen dem Reich, Burgund und Frankreich bis 1473. „Rheinische Vierteljahrsblätter”. R. 26, s. 22–77, 1961. Bonn: Universität Bonn. ISSN 0035-4473. (niem.).
Volker Rödel: Ludwig (I.), der Schwarze, von Veldenz. W: Neue Deutsche Biographie. T. 15. Berlin: „Duncker & Humblot”, 1987, s. 416. ISBN 3-428-00196-6. (niem.).
Willi Wagner: Die Wittelsbacher der Linie Pfalz-Simmern : Ihre Vorfahren, ihre Familien und ihre Grabdenkmäler. Simmern: „Hunsrücker Geschichtsverein”, 2003. ISBN 978-3-9807919-5-3. (niem.).
Hans-Werner Herrmann: Das Hzgtogum Pfalz-Zweibrücken. W: Geschichtliche Landeskunde des Saarlandes. Tenże, Kurt Hoppstädter (red.). T. 2. Saarbrücken: HV, 1977, s. 344–359. ISBN 3-921870-00-3. (niem.).

[CITEREFRödel1987416-1] Rödel 1987 ↓, s. 416.

[CITEREFWagner200337–52-2] Wagner 2003 ↓, s. 37–52.

[CITEREFGrüneisen196134-3] Grüneisen 1961 ↓, s. 34.

[CITEREFHerrmann1977344–345-4] Herrmann 1977 ↓, s. 344–345.

[CITEREFBöhn196983-5] Böhn 1969 ↓, s. 83.

[CITEREFGrüneisen196134–38-6] Grüneisen 1961 ↓, s. 34–38.

[CITEREFHerrmann1977345-7] Herrmann 1977 ↓, s. 345.

[CITEREFGrüneisen196164-8] Grüneisen 1961 ↓, s. 64.

[CITEREFWagner200321–29,_37–52-9] Wagner 2003 ↓, s. 21–29, 37–52.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Hrabiowie Zweibrücken	Henryk I (1182–1237) Henryk II (1237–1282) Walram I (1282–1309) Simon (1309–1311) Walram II (1311–1366) Eberhard II (1366–1394) Ruprecht II Wittelsbach (1394–1398) Ruprecht III Wittelsbach (1398–1410) Stefan Wittelsbach (1410–1459)
Książęta Palatynatu-Zweibrücken (1459–1604)	Ludwik I Czarny (1459–1489) Kacper Wittelsbach (1489–1490) Aleksander Wittelsbach (1490–1514) Ludwik II Wittelsbach (1514–1532) Wolfgang Wittelsbach (1532–1569) Jan I Wittelsbach (1569–1604)
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Veldenz	Jan II Wittelsbach (1604–1635) Fryderyk I Wittelsbach (1635–1661)
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Landsberg	Fryderyk Kazimierz Wittelsbach (1604–1645) Fryderyk Ludwik Wittelsbach (1645–1661)
Książęta Palatynatu-Zweibrücken-Kleeburg	Jan Kazimierz Wittelsbach (1604–1652) Karol Gustaw Wittelsbach (1652–1660) Karol Wittelsbach (1660–1681)
Książęta Palatynatu-Zweibrücken (1661–1797)	Fryderyk Ludwik Wittelsbach (1661–1681) Karol XI (1681–1697) Karol XII (1697–1718) Stanisław Leszczyński (książę z upoważnienia) (1714–1719) Gustaw Samuel Wittelsbach (1718–1731) Christian III Wittelsbach (1734–1735) Christian IV Wittelsbach (1735–1775) Karol II August Wittelsbach (1775–1795) Maksymilian I Józef Wittelsbach (1795–1797) Maksymilian I Józef Wittelsbach (1815–1825)