Lodówka (ptak)
| Clangula hyemalis[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
lodówka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowy przeloty nielęgowy | |||
Lodówka (Clangula hyemalis) – gatunek średniego lub dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący tundrę Eurazji i Ameryki Północnej. Najliczniejsza z kaczek morskich zimujących w polskiej strefie Bałtyku[6]. Narażona na wyginięcie ze względu na szybko spadającą liczebność[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten jest jedynym przedstawicielem rodzaju Clangula[7][8]. Nie wyróżnia się podgatunków[8][9].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Lodówka odznacza się okrągłą głową i krótkim dziobem. Samiec jest większy od samicy[10], z charakterystycznym długim ogonem złożonym z ostro zakończonych sterówek, przypominających ogon jaskółczy. W szacie godowej ma głowę, szyję i pierś ciemnobrązową, wierzch ciała czarny z brązowymi brzegami, brzuch biały. Dookoła oka duża, biała plama. W zimie samiec biały z czarnymi skrzydłami, czarną plamą w kształcie litery „Y” na grzbiecie, czarną przepaską na piersi i czarną plamą na boku głowy i szyi przechodzącą w kolor szary wokół oka. Na grzbiecie i spodzie skrzydeł ma jaśniejszy pas. Również w tej szacie ma długi ogon. Występuje też pośrednia forma upierzenia między letnim a zimowym. Niezależnie od pory roku samiec ma jasną przepaskę na dziobie. W locie widać ciemne skrzydła bez lusterka.
.jpg)
- Samica w szacie godowej podobna do samca, lecz zamiast czerni i ciemnego brązu kolorami dominującymi są różne odcienie szarości. Biaława plama na głowie większa, zachodząca na szyję, lecz z domieszką szarości. Brak jej również długiego ogona, ma za to biały kołnierz. Samica zimą jasnoszara, z brązowym grzbietem i piersią, czarnymi skrzydłami i białą plamą na przodzie, bokach głowy i szyi. Na policzku ciemna plama.
- Rozmiary
- długość ciała: samce 51–60 cm (w tym sterówki 13–15 cm), samice 37–47 cm[10]
- rozpiętość skrzydeł: 73–79 cm[10]
- Masa ciała
- samce 650–900 g, samice 550–800 g[10]
- Głos
- W czasie toków samiec wydaje dźwięczne „a-a-aulik”, dźwięki samicy są gardłowe.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Jeziora i wolno płynące rzeki w strefie tundry. Stanowi tam najliczniejszy gatunek kaczek. Zimuje na niezamarzniętych wybrzeżach mórz i dużych jeziorach.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Tundra Eurazji i Ameryki Północnej, sporadycznie gnieździ się również na Orkadach i Szetlandach. Zimuje na wybrzeżach Wysp Brytyjskich, Morza Północnego, Bałtyku, Półwyspu Koreańskiego, stanu Waszyngton i Karoliny Północnej, a także nad jeziorami Europy Środkowej i Wielkimi Jeziorami Północnoamerykańskimi. Bałtyk stanowi najważniejsze zimowisko gatunku. W głębi lądu pojawia się inwazyjnie, w niektórych latach przekracza linię Karpat i Sudetów, pojawiając się w Czechach, na Słowacji i Węgrzech, a także na Bałkanach, w Alpach i na Azorach. Znacznie rzadziej zalatuje w basen Morza Śródziemnego, do Azji Środkowej i wschodnich Chin, a także na południe USA.
W Polsce pojawia się licznie na Bałtyku podczas przelotów i zimą (od końca września do początku maja), będąc najliczniejszą kaczką morską; zdecydowana większość osobników przebywa na pełnym morzu[6]; w głąb kraju zalatuje bardzo nielicznie[11].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Drobne zwierzęta wodne, takie jak mięczaki, skorupiaki, owady czy narybek, z małą domieszką roślin, np. mchu i glonów. W poszukiwaniu pokarmu znakomicie nurkuje, nawet do 60 metrów.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]
- Gniazdo
- Na lęgowiska w tundrze i lasotundrze przybywa w kwietniu i maju. W pary dobiera się już na zimowisku, rzadziej po przylocie na lęg. Przelatuje jednak głównie nocami. Gniazdo znajduje się na lądzie, w pobliżu wody nad jeziorami, rzekami o powolnym prądzie, na wysepkach lub na brzegach. Ukryte jest pod osłoną zarośli, roślinności bagiennej, krzaków lub wśród kamieni. Jest to dość głęboka jamka wysłana trawami i liśćmi oraz dużą ilością ciemnego puchu.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może znieść jaja ponownie w przypadku utraty jaj lub małych piskląt), składając w maju – czerwcu 5 do 12 oliwkowych lub kremowych jaj o średnich wymiarach 54 × 38 mm i średniej masie 43 g.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są „twardo” przez okres 24 do 29 dni przez samicę.
- Pisklęta
- Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, usamodzielniają się po 35–40 dniach. Na zimowiska lodówki odlatują między wrześniem a listopadem.
Status, zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody od 2012 roku jest zaliczany do kategorii VU (gatunek narażony), wcześniej miał status gatunku najmniejszej troski (LC). Liczebność światowej populacji w 2017 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, wynosiła około 3,20–3,75 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy. Największe zagrożenia dla gatunku stanowią śmierć w wyniku zaplątania się w sieci rybackie, choroba olejowa oraz zakaźne choroby – ptasia cholera czy ptasia grypa, ponadto w niektórych krajach (np. w Finlandii) jest to ptak łowny[5].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w polskiej części Morza Bałtyckiego szacowano na 220 691 – 528 075 osobników[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Clangula hyemalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Clangula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-17] (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 622.
- ↑ a b D. Lepage: Long-tailed Duck Clangula hyemalis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-21]. (ang.).
- ↑ a b c Clangula hyemalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-10]. (ang.).
- ↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Long-tailed Duck (Clangula hyemalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ a b c d N. Bouglouan: Long-tailed Duck. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 176. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Clangula hyemalis (Lodówka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 177–179. ISBN 83-86564-43-1.