Przejdź do zawartości

Lista cesarzy dynastii Han

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piechota (na pierwszym planie) i kawaleria (w tle), ceramiczne figurki z czasów Zachodniej Dynastii Han. W 1990 r. zaczęto badać grobowce cesarza Jin (157–141 p.n.e.) i jego żony cesarzowej Wang Shi (zm. 126 p.n.e.), położone na południe od Yangling, prowincja Shaanxi. Odkopano ponad 40 tysięcy ceramicznych figurek. Wszystkie z nich miały 1/3 naturalnej wielkości, inaczej niż ponad 8 tysięcy naturalnej wielkości figur żołnierzy Terakotowej Armii, strzegących grobowca cesarza Qin Shi Huanga. Tego rodzaju figurki, mające przeciętnie po 60 cm wysokości, zostały również odkryte w innych grobowcach członków rodziny cesarskiej dynastii Han. Miały one strzec pochowanych w nich osób w życiu pozagrobowym[1].

Dynastia Han (206 p.n.e. – 220 n.e.) (chiń. upr. 汉朝; chiń. trad. 漢朝; pinyin Hàn Cháo; Wade-Giles Han Ch’ao; IPA: [xân tʂʰɑ̌ʊ̯]) była drugą dynastią cesarską Chin, po dynastii Qin (221-207 p.n.e.) i przed Epoką Trzech Królestw (220-280 n.e.). Dynastia Xin dzieli panowanie dynastii Han na dwa okresy: Zachodniej Dynastii Han (206 p.n.e. – 9 n.e.) i Wschodniej Dynastii Han (25-220 n.e.). Poniżej została zamieszczona lista wszystkich cesarzy Chin z dynastii Han, zawierająca ich imiona prywatne, pośmiertne i nazwy er panowania. Nie zostali umieszczeni na liście faktyczni władcy Chin (regenci, w tym cesarzowe wdowy).

Dynastia Han została założona przez Liu Banga, który jest znany pod imieniem Gaozu[a]. Najdłużej panującym cesarzem dynastii był Wudi (141–87 n.e.), który panował 54 lata. Po obaleniu Wang Manga (dynastia Xin), Liu Xiu przywrócił rządy dynastii Han i jest znany pod imieniem pośmiertnym jako cesarz Guangwu (25–57 n.e.). Ostatni władca dynastii Han, cesarz Xian (189–220 n.e.) był marionetkowym władcą, w którego imieniu rządził Cao Cao (ur. 155 n.e., zm. 220 n.e.)[2]. W 220 r. n.e. Cao Pi, król Wei (syn Cao Cao), zmusił do abdykacji na swoją rzecz cesarza Xiana (189-220 n.e.), co oznaczało definitywny upadek dynastii Han.

Cesarz stał na czele rządu[3]. Był jedyną osobą decydującą o nominacjach na wyższe stanowiska w administracji centralnej i lokalnej[4]. Był również prawodawcą, najwyższym sędzią, głównodowodzącym sił zbrojnych i najwyższym kapłanem kultu Niebios[5].

Sposób nazewnictwa

[edytuj | edytuj kod]

Od króla do cesarza

[edytuj | edytuj kod]
Cesarz Guangwu (25–57 n.e.), obraz Yan Libena (600–673 n.e.)
Pozłacany uchwyt z brązu (ze śladami czerwonego barwnika) w kształcie głowy chińskiego smoka, z czasów Wschodniej Dynastii Han; zależnie od okoliczności, smok mógł stanowić dobry lub zły omen dla cesarzy dynastii Han[6].

W starożytnych Chinach władcy z dynastii Shang (ok. 1600 – 1046 p.n.e.) i dynastii Zhou (1045 – 256 p.n.e.) nosili tytuł króla (chiń. upr. 王; chiń. trad. 王; pinyin Wáng; Wade-Giles Wang)[7]. Już w czasach dynastii Zhou, byli również nazywani Synami Nieba (chiń. upr. 天子; chiń. trad. 天子; pinyin Tiānzǐ)[7].

Do 221 r. p.n.e. król Qin, Ying Zheng, podbił wszystkie królestwa i zjednoczył Chiny po Okresie Walczących Królestw. Aby podkreślić swoją wyższość nad królami z dynastii Shang i Zhou, utworzył nowy tytuł: cesarza (chiń. upr. 皇帝; chiń. trad. 皇帝; pinyin Huángdi) i jest znany potomności jako Pierwszy Cesarz (chiń. upr. 秦始皇(帝); chiń. trad. 秦始皇(帝); pinyin Qín Shǐ Huáng(di)). Nowy tytuł cesarza powstał z połączenia tytułów Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy (chiń. upr. 三皇五帝; chiń. trad. 三皇五帝; pinyin Sānhuáng wǔdì), legendarnych władców z mitologii chińskiej, twórców cywilizacji chińskiej[8]. Tytuł był używany przez każdego kolejnego władcę Chin aż do upadku dynastii Qing w 1911 roku[9].

Imiona pośmiertne, świątynne i nazwy er panowania

[edytuj | edytuj kod]

Od czasów dynastii Shang do dynastii Sui (581–618 n.e.), w kronikach i dziełach historycznych cesarskich Chin, chińskich władców po ich śmierci (zarówno królów, jak i cesarzy) nazywano ich imieniem pośmiertnym[9].

Imię świątynne zostało po raz pierwszy użyte za panowania cesarza Jinga z dynastii Han (157–141 p.n.e.). Było używane w późniejszych kronikach i dziełach historycznych do nazywania cesarzy, którzy panowali w czasach dynastii Tang (618–907 n.e.), dynastii Song (960-1279 n.e.) i dynastii Yuan (1271–1368 n.e.)[9].

Cesarze dynastii Ming (1368–1644 n.e.) i dynastii Qing (1644–1911 n.e.), używali tylko jednej nazwy ery panowania przez cały okres swoich rządów. Dlatego cesarze z tych dynastii, w tekstach historycznych, nazywani są od przyjętej przez nich, nazwy ery panowania[10].

Cesarz Wu z dynastii Han (141–87 p.n.e.) po raz pierwszy oficjalnie wprowadził zasadę nazywania poszczególnych lat mottem, które nazywano erą panowania (chiń. upr. 年号; chiń. trad. 年號; pinyin niánhào, dosł. zawołanie roczne), jednak sama zasada pochodzi z wcześniejszych czasów. Najstarszą zasadą zapisu lat - istniejącą od czasów dynastii Shang - było ustalenie pierwszego roku panowania władcy, jako roku pierwszego[11]. Gdy cesarz zmarł, zaczynał się pierwszy rok panowania nowego władcy[12]. Zasada została zmieniona przed IV w. p.n.e., kiedy pierwszy rok panowania władcy zaczynał się dopiero od pierwszego dnia nowego roku kalendarzowego po śmierci poprzedniego władcy[13]. Kiedy książę Huiwen z państwa Qin przyjął tytuł króla, zmienił zasadę liczenia lat. Pierwszy rok panowania zaczynał się od pierwszego dnia roku kalendarzowego w którym zaczął panować[13]. Gdy cesarz Wen (180–157 p.n.e.) zaczął na nowo liczyć lata swojego panowania w 163 r. p.n.e., również zaczął je liczyć wstecz od początku roku kalendarzowego[14].

Ponieważ sześć było uważane za szczęśliwą liczbę, cesarze Jing i Wu zmieniali sposób liczenia lat swojego panowania co sześć lat[14]. Każdy sześcioletni okres był kolejno oznaczany jako yuannian (元年), eryuan (二元), sanyuan (三元) i tak dalej. System zaczął być uważany za zbyt kłopotliwy, gdy osiągnięto piąty cykl wuyuan sannian (五元三年) w 114 r. p.n.e.[15] W tym roku rząd zasugerował, że dwór powinien nadać nowe nazwy każdemu z poprzednich "początków" (yuan 元), co zostało zaakceptowane przez cesarza Wu w 110 r. p.n.e.[16] Ponieważ cesarz Wu składał ofiarę Niebu - feng (封) - na górze Tai Shan, nazwał nową erę yuanfeng (元封). To wydarzenie jest uważane za formalne wprowadzenie er panowania do chińskiej historii[17]. Cesarz Wu zmienił nazwę ery raz jeszcze, gdy wprowadził kalendarz Taichu (太初 Wielki początek) w 104 r. p.n.e.[18] Za Wschodniej Dynastii Han nie było ustalonej, stałej długości ery panowania, które były wprowadzane z przyczyn politycznych lub dla uczczenia pomyślnych wydarzeń[18].

Regenci i cesarzowe wdowy

[edytuj | edytuj kod]
Opowieść o Jin Midi. Wu Liang, Jiaxiang, prowincja Szantung, II w. n.e.; wykonane tuszem odwzorowanie płaskorzeźby z czasów Wschodniej Dynastii Han

Jeśli w chwili wstąpienia na tron cesarz był dzieckiem, do osiągnięcia przez niego pełnoletniości władzę w jego imieniu sprawował regent, którym często była cesarzowa wdowa lub jeden z jej krewnych. Czasem stronnictwo tworzone przez krewnych cesarzowej wdowy było pozbawiane władzy w wyniku zamachu stanu – na przykład cesarzowa wdowa Lü Zhi (zm. 180 p.n.e.) sprawowała faktyczne rządy podczas panowania niepełnoletnich cesarzy Liu Gonga (188–184 p.n.e.) i Liu Honga (184–180 p.n.e.)[19]. Stronnictwo jej krewnych zostało pozbawione władzy w wyniku zamachu stanu w 180 r. p.n.e. i cesarzem został Liu Heng (znany pod imieniem pośmiertnym cesarz Wen)[20]. Przed swoją śmiercią w 87 r. p.n.e. cesarz Wu mianował Huo Guanga (zm. 68 p.n.e.), Jin Midi (zm. 86 p.n.e.) i Shangguan Jie (上官桀) (zm. 80 p.n.e.) współregentami na czas niepełnoletniości jego następcy, cesarza Zhao (87–74 p.n.e.). Huo Guang i Shangguan Jie byli dziadkami cesarzowej Shangguan (zm. 37 p.n.e.), żony cesarza Zhao, podczas gdy Jin Midi (z pochodzenia Xiongnu) był byłym niewolnikiem, który wcześniej pracował w cesarskiej stajni. Po śmierci Jin Midi i straceniu pod zarzutem zdrady Shangguana Jie, Huo Guang pozostał jedynym regentem. Po jego śmierci, stronnictwo jego krewnych zostało pozbawione władzy przez cesarza Xuana (74–49 p.n.e.)[21]. Był to odwet za otrucie jego żony cesarzowej Xu Pingjun (zm. 71 p.n.e.), po to by mógł on poślubić córkę Huo Guanga - cesarzową Huo Chengjun (zm. 54 p.n.e.)[21].

Ponieważ regenci i cesarzowe wdowy nie byli oficjalnie uznawani za cesarzy i władców dynastii Han, nie są oni uwzględnieni na poniższej liście cesarzy.

Cesarze

[edytuj | edytuj kod]


Cesarze dynastii Han
Imię pośmiertne[b] Nazwisko rodowe i imię osobiste[c] Okres panowania Nazwa ery Lata[d]
Zachodnia Dynastia Han 206 p.n.e. – 9 n.e.[e]
Gaozu 高祖 Liu Bang 劉邦 202–195 p.n.e.[22] Nie istnieje[23]
Huidi 惠帝 Liu Ying 劉盈 195–188 p.n.e.[24] Nie istnieje[25]
Shaodi[f] (Shaodi Gong) 少帝 Liu Gong 劉恭 188–184 p.n.e.[26] Nie istnieje[27]
Shaodi (Shaodi Hong) 少帝 Liu Hong 劉弘 184–180 p.n.e.[26] Nie istnieje[28]
Wendi 文帝 Liu Heng 劉恆 180–157 p.n.e.[29] Qíanyuán 前元 179–164 p.n.e.[30]
Hòuyuán 後元 163–156 p.n.e.[31]
Jingdi 景帝 Liu Qi 劉啟 157–141 p.n.e.[29] Qíanyuán 前元 156–150 p.n.e.[32]
Zhōngyuán 中元 149–143 p.n.e.[33]
Hòuyuán 後元 143–141 p.n.e.[34]
Wudi 武帝 Liu Che 劉徹 141–87 p.n.e.[35] Jiànyuán 建元 141–135 p.n.e.[36]
Yuánguāng 元光 134–129 p.n.e.[37]
Yuánshuò 元朔 128–123 p.n.e.[38]
Yuánshòu 元狩 122–117 p.n.e.[39]
Yuándǐng 元鼎 116–111 p.n.e.[40]
Yuánfēng 元封 110–105 p.n.e.[41]
Tàichū 太初 104–101 p.n.e.[42]
Tiānhàn 天漢 100–97 p.n.e.[43]
Tàishǐ 太始 96–93 p.n.e.[44]
Zhēnghé 征和 92–89 p.n.e.[45]
Hòuyuán 後元 88–87 p.n.e.[46]
Zhaodi 昭帝 Liu Fuling 劉弗陵 87–74 p.n.e.[47] Shǐyuán 始元 86–80 p.n.e.[48]
Yuánfèng 元鳳 80–75 p.n.e.[49]
Yuánpíng 元平 74 p.n.e.[50]
książę Changyi 昌邑王 lub 海昏侯 Liu He 劉賀 74 p.n.e.[26] Yuánpíng 元平 74 p.n.e.[50]
Xuandi 宣帝 Liu Bingyi 劉病已 74–49 p.n.e.[47] Běnshǐ 本始 73–70 p.n.e.[51]
Dìjié 地節 69–66 p.n.e.[52]
Yuánkāng 元康 65–61 p.n.e.[53]
Shénjué 神爵 61–58 p.n.e.[54]
Wǔfèng 五鳳 57–54 p.n.e.[55]
Gānlù 甘露 53–50 p.n.e.[56]
Huánglóng 黃龍 49 p.n.e.[57]
Yuandi 元帝 Liu Shi 劉奭 49–33 p.n.e.[58] Chūyuán 初元 48–44 p.n.e.[59]
Yǒngguāng 永光 43–39 p.n.e.[60]
Jiànzhāo 建昭 38–34 p.n.e.[61]
Jìngníng 竟寧 33 p.n.e.[62]
Chengdi 成帝 Liu Ao 劉驁 33–7 p.n.e.[58] Jiànshǐ 建始 32–28 p.n.e.[63]
Hépíng 河平 28–25 p.n.e.[64]
Yángshuò 陽朔 24–21 p.n.e.[65]
Hóngjiā 鴻嘉 20–17 p.n.e.[66]
Yǒngshǐ 永始 16–13 p.n.e.[67]
Yuányán 元延 12–9 p.n.e.[68]
Suīhé 綏和 8–7 p.n.e.[68]
Aidi 哀帝 Liu Xin 劉欣 7–1 p.n.e.[58] Jiànpíng 建平 6–3 p.n.e.[69]
Yuánshòu 元壽 2 p.n.e.–1 p.n.e.[69]
Pingdi 平帝 Liu Kan 劉衎 1 p.n.e.–6 n.e.[58] Yuánshǐ 元始 1–5 n.e.[70]
Ruzi 孺子 Liu Ying 劉嬰 6–9 n.e.[58] Jùshè 居攝 6–8 n.e.[71]
Chūshǐ 初始 8–9 n.e.[72]
Dynastia Xin (9–23 n.e.)
Dynastia Xin Wang Manga (王莽) 9–23 n.e.[73] Shǐjiànguó 始建國 9–13 n.e.[74]
Tiānfēng 天鳳 14–19 n.e.[75]
Dìhuáng 地皇 20–23 n.e.[76]
Kontynuacja dynastii Han
Gengshidi[g] 更始帝 Liu Xuan 劉玄 23–25 n.e.[77] Gēngshǐ 更始 23–25 n.e.[78]
Wschodnia Dynastia Han 25–220 n.e.
Guangwudi 光武帝 Liu Xiu 劉秀 25–57 n.e.[79] Jiànwǔ 建武 25–56 n.e.[80]
Jiànwǔzhōngyuán 建武中元 56–57 n.e.[81]
Mingdi 明帝 Liu Zhuang 劉陽 57–75 n.e.[82] Yǒngpíng 永平 57–75 n.e.[83]
Zhangdi 章帝 Liu Da 劉炟 75–88 n.e.[84] Jiànchū 建初 76–84 n.e.[85]
Yuánhé 元和 84–87 n.e.[86]
Zhānghé 章和 87–88 n.e.[87]
Hedi 和帝 Liu Zhao 劉肇 88–106 n.e.[88] Yǒngyuán 永元 89–105 n.e.[89]
Yuánxīng 元興 105 n.e.[90]
Shangdi 殤帝 Liu Long 劉隆 106 n.e.[91] Yánpíng 延平 9 miesięcy w 106 n.e.[92]
Andi 安帝 Liu Hu 劉祜 106–125 n.e.[93] Yǒngchū 永初 107–113 n.e.[94]
Yuánchū 元初 114–120 n.e.[95]
Yǒngníng 永寧 120–121 n.e.[96]
Jiànguāng 建光 121–122 n.e.[96]
Yánguāng 延光 122–125 n.e.[97]
Shaodi, markiz Beixiang 少帝 lub 北鄉侯 Liu Yi 劉懿 125 n.e.[98] Yánguāng 延光 125 n.e.[97]
Shundi 順帝 Liu Bao 劉保 125–144 n.e.[99] Yǒngjiàn 永建 126–132 n.e.[100]
Yángjiā 陽嘉 132–135 n.e.[101]
Yǒnghé 永和 136–141 n.e.[102]
Hàn’ān 漢安 142–144 n.e.[103]
Jiànkāng 建康 144 n.e.[103]
Chongdi 沖帝 Liu Bing 劉炳 144–145 n.e.[104] Yōngxī 永嘉 145 n.e.[105]
Zhidi 質帝 Liu Zuan 劉纘 145–146 n.e.[104] Běnchū 本初 146 n.e.[105]
Huandi 桓帝 Liu Zhi 劉志 146–168 n.e.[106] Jiànhé 建和 147–149 n.e.[107]
Hépíng 和平 150 n.e.[108]
Yuánjiā 元嘉 151–153 n.e.[108]
Yǒngxīng 永興 153–154 n.e.[108]
Yǒngshòu 永壽 155–158 n.e.[109]
Yánxī 延熹 158–167 n.e.[110]
Yǒngkāng 永康 167 n.e.[111]
Lingdi 靈帝 Liu Hong 劉宏 168–189 n.e.[112] Jiànníng 建寧 168–172 n.e.[113]
Xīpíng 熹平 172–178 n.e.[114]
Guānghé 光和 178–184 n.e.[115]
Zhōngpíng 中平 184–189 n.e.[116]
Shaodi, książę Hongnong 少帝 lub 弘農王 Liu Bian 劉辯 189 n.e.[98] Guāngxī 光熹 189 n.e.[117]
Zhàoníng 昭寧 189 n.e.[117]
Xiandi 獻帝 Liu Xie 劉協 189–220 n.e.[118] Yǒnghàn 永漢 189 n.e.[117]
Chūpíng 初平 190–193 n.e.[119]
Xīngpíng 興平 194–195 n.e.[120]
Jiàn’ān 建安 196–220 n.e.[121]
Yánkāng 延康 220 n.e.[122]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Po śmierci Liu Bangowi nadano imię pośmiertne Gaodi oraz imię świątynne Taizu, w tradycyjnej historiografii chińskiej stał się on jednak znany pod imieniem Gaozu (Najwyższy Przodek), powstałym z połączenia pierwszej sylaby imienia pośmiertnego z drugą sylabą imienia świątynnego.
  2. ↑ Przyjętą w Chinach konwencją nazywania cesarzy z dynastii Han jest „Han + imię pośmiertne” (np. „Han Wudi”, „Han Jingdi”). Wyjątkami od tej reguły są Liu Gong, Liu Hong, Ruzi Ying, książę Changyi, markiz Beixiang i książę Hongnong. Wszyscy oni zmarli w ciągu roku od wstąpienia na tron, zostali pozbawieni władzy w ciągu roku lub byli bardzo młodzi i władzę przez cały okres ich „panowania” sprawowali regenci. Han Wudi oznacza dosłownie cesarz waleczny z dynastii Han. Jeżeli mówimy o dynastii Han, można pominąć Han i pozostawić Wudi. Di oznacza cesarz, czyli cesarz Wudi oznacza cesarz cesarz Wu lub porównując z językami europejskimi takie wyrażenie jak królowa Queen Elżbieta II lub cesarz Kaiser Barbarossa.
  3. ↑ Znaki tradycyjnego pisma chińskiego.
  4. ↑ Lata chińskiego kalendarza księżycowo-słonecznego nie odpowiadają dokładnie latom w kolumnie nazwa ery. Niektóre z lat podanych w tabeli są pokazane w dwóch erach panowania, ponieważ niektóre z er rozpoczęły się przed rozpoczęciem nowego roku kalendarzowego.
  5. ↑ W 206 r. p.n.e. Liu Bang został mianowany królem (Wang) lenna Hanzhong, co jest tradycyjnie uznawane za początek okresu w historii Chin: dynastia Han. Po pokonaniu Xiang Yu ogłosił się cesarzem w 202 r. p.n.e.
  6. ↑ Cesarze, którzy w literaturze są nazywani niekiedy imieniem Shao, nie mieli nadanego imienia pośmiertnego.
  7. ↑ Nie otrzymał imienia pośmiertnego, nazywany od nazwy ery panowania.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Paludan (1998), 34–36.
  2. ↑ Beck (1986), 354-355.
  3. ↑ de Crespigny (2007), 1216; Bielenstein (1980), 143; Hucker (1975), 149–150.
  4. ↑ Wang (1949), 141–142.
  5. ↑ Wang (1949), 141–143; Ch'ü (1972), 71; Crespigny (2007), 1216-1217.
  6. ↑ de Visser (2003), 43–49.
  7. ↑ a b Wilkinson (1998), 105.
  8. ↑ Wilkinson (1998), 105–106.
  9. ↑ a b c Wilkinson (1998), 106.
  10. ↑ Wilkinson (1998), 106–107.
  11. ↑ Wilkinson (1998), 176.
  12. ↑ Wilkinson (1998), 176–177.
  13. ↑ a b Wilkinson (1998), 177.
  14. ↑ a b Wilkinson (1998), 177; Sato (1991), 278.
  15. ↑ Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278.
  16. ↑ Wilkinson (1998), 177–178; Sato (1991), 278–279.
  17. ↑ Wilkinson (1998), 178; Sato (1991), 278–279.
  18. ↑ a b Wilkinson (1998), 178.
  19. ↑ Loewe (1986), 135; Hansen (2000), 115–116.
  20. ↑ Loewe (1986), 136–137; Torday (1997), 78.
  21. ↑ a b Loewe (1986), 174–187; Huang (1988), 44–46.
  22. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28 i Loewe (2000), 253–258.
  23. ↑ Bo Yang (1977), 433–440.
  24. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 31.
  25. ↑ Bo Yang (1977), 441–442.
  26. ↑ a b c Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xxxix.
  27. ↑ Bo Yang (1977), 442–443.
  28. ↑ Bo Yang (1977), 443.
  29. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 33.
  30. ↑ Bo Yang (1977), 444–446.
  31. ↑ Bo Yang (1977), 446–447.
  32. ↑ Bo Yang (1977), 447–448.
  33. ↑ Bo Yang (1977), 449–452.
  34. ↑ Bo Yang (1977), 452.
  35. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 28, 36 and Loewe (2000), 273–280.
  36. ↑ Bo Yang (1977), 452–453.
  37. ↑ Bo Yang (1977), 454–455.
  38. ↑ Bo Yang (1977), 456–457.
  39. ↑ Bo Yang (1977), 457–459.
  40. ↑ Bo Yang (1977), 459–460.
  41. ↑ Bo Yang (1977), 460–462.
  42. ↑ Bo Yang (1977), 463–464.
  43. ↑ Bo Yang (1977), 467–468.
  44. ↑ Bo Yang (1977), 468.
  45. ↑ Bo Yang (1977), 468–470.
  46. ↑ Bo Yang (1977), 470–471.
  47. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40.
  48. ↑ Bo Yang (1977), 471–472.
  49. ↑ Bo Yang (1977), 472–473.
  50. ↑ a b Bo Yang (1977), 473.
  51. ↑ Bo Yang (1977), 473–475.
  52. ↑ Bo Yang (1977), 475.
  53. ↑ Bo Yang (1977), 476.
  54. ↑ Bo Yang (1977), 477.
  55. ↑ Bo Yang (1977), 478–479.
  56. ↑ Bo Yang (1977), 479–480.
  57. ↑ Bo Yang (1977), 480.
  58. ↑ a b c d e Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 40, 42.
  59. ↑ Bo Yang (1977), 481–482.
  60. ↑ Bo Yang (1977), 482–483.
  61. ↑ Bo Yang (1977), 483–484.
  62. ↑ Bo Yang (1977), 484.
  63. ↑ Bo Yang (1977), 485–486.
  64. ↑ Bo Yang (1977), 486–487.
  65. ↑ Bo Yang (1977), 487.
  66. ↑ Bo Yang (1977), 487–488.
  67. ↑ Bo Yang (1977), 488–489.
  68. ↑ a b Bo Yang (1977), 489.
  69. ↑ a b Bo Yang (1977), 490.
  70. ↑ Bo Yang (1977), 495. Tradycyjne źródła nie podają dokładnej daty ogłoszenia ery Yuánshǐ, co sugeruje, że pierwszy rok ery Yuánshǐ rozpoczął się w pierwszym miesiącu roku kalendarzowego – tzn. w 1 n.e. Patrz, np. Ban Gu, Księga Hanów, vol. 12.
  71. ↑ Bo Yang (1977), 495–496.
  72. ↑ Bo Yang (1977), 496; Wang Mang został cesarzem w 12 miesiącu ery, co odpowiada styczniowi lub lutemu 9 r. n.e.
  73. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 42–43.
  74. ↑ Bo Yang (1977), 496–497.
  75. ↑ Bo Yang (1977), 498–499.
  76. ↑ Bo Yang (1977), 499–500.
  77. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za de Crespigny (2007), 558–560.
  78. ↑ Bo Yang (1977) 500–501.
  79. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44 i de Crespigny (2007), 557–566.
  80. ↑ Bo Yang (1977), 501–509.
  81. ↑ Bo Yang (1977), 509.
  82. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 604–609.
  83. ↑ Bo Yang (1977), 509–513.
  84. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 44, 49 i de Crespigny (2007), 495–500.
  85. ↑ Bo Yang (1977), 514–515.
  86. ↑ Bo Yang (1977), 515–516.
  87. ↑ Bo Yang (1977), 516.
  88. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 588–592.
  89. ↑ Bo Yang (1977), 517–523.
  90. ↑ Bo Yang (1977), 523.
  91. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 531.
  92. ↑ Bo Yang (1977), 524.
  93. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50 i de Crespigny (2007), 580–583.
  94. ↑ Bo Yang (1977), 524–526.
  95. ↑ Bo Yang (1977), 526–527.
  96. ↑ a b Bo Yang (1977), 528.
  97. ↑ a b Bo Yang (1977), 529.
  98. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Twitchett i Loewe (1986), xl.
  99. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 473–478.
  100. ↑ Bo Yang (1977), 530–531.
  101. ↑ Bo Yang (1977), 532.
  102. ↑ Bo Yang (1977), 532–534.
  103. ↑ a b Bo Yang (1977), 534.
  104. ↑ a b Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51.
  105. ↑ a b Bo Yang (1977), 535.
  106. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50–51 and de Crespigny (2007), 595–603.
  107. ↑ Bo Yang (1977), 535–536.
  108. ↑ a b c Bo Yang (1977), 536.
  109. ↑ Bo Yang (1977), 536–537.
  110. ↑ Bo Yang (1977), 537–540.
  111. ↑ Bo Yang (1977), 541.
  112. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 52 and de Crespigny (2007), 511–517.
  113. ↑ Bo Yang (1977), 541–542.
  114. ↑ Bo Yang (1977), 542–543.
  115. ↑ Bo Yang (1977), 543–545.
  116. ↑ Bo Yang (1977), 545–547.
  117. ↑ a b c Bo Yang (1977), 547.
  118. ↑ Pisownia w alfabecie łacińskim, znaki chińskie i daty za Paludan (1998), 50, 55.
  119. ↑ Bo Yang (1977), 547–550.
  120. ↑ Bo Yang (1977), 551.
  121. ↑ Bo Yang (1977), 552–564.
  122. ↑ Bo Yang (1977), 564.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Beck, Mansvelt. (1986). „The Fall of Han,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 317-376. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • Hans Bielenstein, The Bureaucracy of Han Times, Cambridge: Cambridge University Press, 1980, ISBN 0-521-22510-8, OCLC 5028586.
  • Bo Yang (1977). Timeline of Chinese History (中國歷史年表). Taipei: Sing-Kuang Book Company Ltd.
  • Ch'ü, T’ung-tsu. (1972). Han Dynasty China: Volume 1: Han Social Structure. Edited by Jack L. Dull. Seattle and London: University of Washington Press. ISBN 0-295-95068-4.
  • de Crespigny, Rafe. (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD). Leiden: Koninklijke Brill. ISBN 90-04-15605-4.
  • Hansen, Valerie. (2000). The Open Empire: A History of China to 1600. New York & London: W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-97374-3.
  • Huang, Ray. (1988). China: A Macro History. Armonk & London: M.E. Sharpe Inc., an East Gate Book. ISBN 0-87332-452-8.
  • Hucker, Charles O. (1975). China’s Imperial Past: An Introduction to Chinese History and Culture. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-0887-8.
  • Loewe, Michael. (1986). „The Former Han Dynasty,” in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 103–222. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • Loewe, Michael. (2000). A Biographical Dictionary of the Qin, Former Han, and Xin Periods (221 BC – AD 24). Leiden, Boston, Koln: Koninklijke Brill NV. ISBN 90-04-10364-3.
  • Paludan, Ann. (1998). Chronicle of the Chinese Emperors: the Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial China. London: Thames & Hudson Ltd. ISBN 0-500-05090-2.
  • Sato, Masayuki. „Comparative Ideas of Chronology” History and Theory, Vol. 30, No. 3 (Oct., 1991), pp. 275–301.
  • Torday, Laszlo. (1997). Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History. Durham: The Durham Academic Press. ISBN 1-900838-03-6.
  • Twitchett, Denis and Michael Loewe. (1986). „Han Emperors” in Cambridge History of China: Volume I: the Ch’in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, xxxix-xli. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0.
  • de Visser, M.W. (2003). Dragon in China and Japan. Whitefish: Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-5839-X.
  • Wang, Yu-ch’uan. „An Outline of The Central Government of The Former Han Dynasty,” Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Jun., 1949): pp. 134–187.
  • Wilkinson, Endymion. (1998). Chinese History: A Manual. Cambridge and London: Harvard University Asia Center of the Harvard University Press. ISBN 0-674-12378-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_cesarzy_dynastii_Han&oldid=73004173”