Lirogony

Lirogony
	Menuridae
	Lesson, 1828
	; Przedstawiciel rodziny – lirogon wspaniały (M. novaehollandiae)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	lirogony
	Typ nomenklatoryczny
	Rodziny: Menura Latham, 1801; Rodzaju: Menura novaehollandiae Latham, 1801
Synonimy
	Rodziny: Menurinæ G.R. Gray, 1847; Menurinae Cabanis, 1847; Menuridae Bonaparte, 1850; Menuroideae Stejneger, 1885; Rodzaju: Maenura Voigt, 1802; Parkinsonius Bechstein, 1811; Megapodius Wagler, 1827; Lyriferi Riocour, 1829; Parkinsonia Schinz, 1830; Melanura Baldamus, 1856; Moenura G.R. Gray, 1869; Harriwhitea Mathews, 1912;
Rodzaje
	Menura Latham, 1801; 2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Menura Latham, 1801; 2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lirogony^[15] (Menuridae) – monotypowa rodzina ptaków z rzędu wróblowych (Passeriformes).

Występowanie

Rodzaj obejmuje gatunki występujące wyłącznie w Australii; lirogon skromny występuje wyłącznie w lasach deszczowych południowego Queenslandu natomiast lirogon wspaniały występuje głównie w wilgotnych lasach Wiktorii, Nowej Południowej Walii, a także Tasmanii (gdzie został introdukowany w latach 30. XX wieku^[16])^[17]^[18].

Charakterystyka

Długość ciała 76–103 cm, masa ciała 890–1100 g^[19]; lirogon skromny jest nieco mniejszy.

Lirogony potrafią naśladować indywidualne odgłosy innych ptaków, ludzkie dźwięki, a także dźwięki mechaniczne każdego rodzaju, eksplozje i dźwięki instrumentów muzycznych. Zdolność tych ptaków do naśladownictwa (ptaki mimetyczne) jest praktycznie nieograniczona – od dźwięku gwizdu po dźwięk piły ręcznej czy łańcuchowej, a także odgłos silnika samochodu, syreny alarmowej, wystrzałów strzelby, odgłosów migawki aparatu, szczekania psów, płaczących dzieci itd.

Systematyka

Etymologia

Menura (Maenura, Melanura): gr. μηνη mene „księżyc”; ουρα oura „ogon”^[20].
Parkinsonius (Parkinsonia): James Parkinson (1739–1813), angielski agent ziemski, który wygrał Leverian Museum lub Holophusicon na loterii w 1788 roku^[21]. Typ nomenklatoryczny: Parkinsonius mirabilis Bechstein, 1811 (= Menura novaehollandiae Latham, 1801).
Megapodius: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „duży”; ποδιον podion „stópka”, od zdrobnienia πους pous, ποδος podos „stopa”^[22]. Typ nomenklatoryczny: Menura superba Davies, 1802 (= Menura novaehollandiae Latham, 1801).
Lyriferi: łac. lyra „lira”, od gr. λυρα lura „lira”; -fera „noszący”, od ferre „nosić”^[23]. Typ nomenklatoryczny: Lyriferi menura Riocour, 1829 (= Menura novaehollandiae Latham, 1801).
Harriwhitea: Henry („Harry”) Luke White (1860–1927), australijski filatelista, pasterz, owolog, kolekcjoner^[24]. Typ nomenklatoryczny: Menura alberti Bonaparte, 1850.

Podział systematyczny

Do rodziny należy jeden rodzaj z dwoma gatunkami^[15]:

Menura alberti Bonaparte, 1850 – lirogon skromny
Menura novaehollandiae Latham, 1801 – lirogon wspaniały

Uwagi

↑ ^a ^b ^c Niepoprawna późniejsza pisownia Menura Latham, 1801.
↑ Nie Megapodius Gaimard, 1823.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Parkinsonius Bechstein, 1811.

Przypisy

↑ R.-P. Lesson: Manuel d’ornithologie, ou description des genres et des principales espèces d’oiseaux. T. 1. Paris: Roret, 1828, s. 258. (fr.).
↑ G.R. Gray: The genera of birds. Comprising their generic characters, a notice of the habits of each genus, and an extensive list of species referred to their several genera. Cz. 1. London: Longman, Brown, Green, and Longmans, 1844–1849, s. 153. (ang.).
↑ J. Cabanis. Ornithologische Notizen. „Archiv für Naturgeschichte”. 13 (1), s. 337, 1847. (niem.).
↑ Ch.-L. Bonaparte: Conspectus generum avium. T. 1. Lugduni Batavorum: Apud E.J. Brill, 1850, s. 215. (łac.).
↑ L.H. Stejneger: Order XVIII. Passeres. W: J.S. Kinglsy (red): The standard natural history. Cz. 4: Birds. Boston: S.E. Cassino and company, 1885, s. 460. (ang.).
↑ C. Bertuch. Nachricht von einigen neuen zoologischen Entdeckungen. „Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte”. 4 (5), s. 689, 1802. (niem.).
↑ J.M. Bechstein: Johann Lathams allgemeine Uebersicht der Vögel. T. 4. Cz. 1. Nürnberg: In der kaiserlich privilegirten Kunst- und Buchandlung A.C. Weigels und Schneiders, 1811, s. 134. (niem.).
↑ J.G. Wagler: Systema Avium. Cz. 1. Sttutgartiae et Tubingae: mtibus J.G. Gottae, 1827, s. 207. (łac.).
↑ A.N.F. Riocour: atalogue des oiseaux composant le cabinet de M. le comte de Riocour: a Aulnois, département de la Meurthe. Nancy: Imprimerie de Barbier, 1829, s. 29. (fr.).
↑ H.R. Schinz: Naturgeschichte und Abbildungen der Vögel-Gattungen. Nach den neuesten Systemen zum gemeinnützigen Gebrauche entworfen, und mit Berücksichtigung für den Unterricht der Jugend. Zürich: In Brodtmanns lithographischer Kunstanstalt, 1830, s. 72, seria: Des Thierreichs 2. Theil. (niem.).
↑ A.C.E. Baldamus. Ueber das Nest und die Eier der Melanura Alberti, von John Gould. „Naumannia: Archiv für die Ornithologie Vorzugsweise Europa’s: Organ der Deutsche Ornithologen-Gesellschaft”. 6, s. 88, 1856. (niem.).
↑ G.R. Gray: Hand-list of genera and species of birds, distinguishing those contained in the British Museum. Cz. 1. London: printed by order of the Trustees, 1869, s. 185. (ang.).
↑ G.M. Mathews. New generic names for Australian birds. „Austral Avian Record”. 1 (5), s. 109, 1912. (ang.).
↑ J. Latham: Supplementum Indicis ornithologici, sive systematis ornithologiae. Londini: Prostat apud G. Leigh, J. et S. Sotheby, York-Street, Covent-Garden, 1801, s. lxi. (łac.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Menuridae Lesson, 1828 – lirogony – Lyrebirds (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-05-22].
↑ Menura (Menura) novaehollandiae Latham, 1801. [w:] Atlas of Living Australia [on-line]. [dostęp 2020-11-21]. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
↑ Lyrebirds (Menuridae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. (ang.).
↑ D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Lyrebirds (Menuridae), version 1.0. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (redaktorzy): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.menuri1.01. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, Menura [dostęp 2023-05-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Parkinsonius [dostęp 2023-05-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Megapodius [dostęp 2023-05-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Lyriferi [dostęp 2023-05-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Harriwhitea [dostęp 2023-05-22] .

Bibliografia

The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Linki zewnętrzne

fragment filmu zrealizowanego przez BBC oraz Davida Attenborougha (ang.)

[npp-6] Niepoprawna późniejsza pisownia Menura Latham, 1801.

[9] Nie Megapodius Gaimard, 1823.

[12] Niepoprawna późniejsza pisownia Parkinsonius Bechstein, 1811.

[les-1] R.-P. Lesson: Manuel d’ornithologie, ou description des genres et des principales espèces d’oiseaux. T. 1. Paris: Roret, 1828, s. 258. (fr.).

[gray47-2] G.R. Gray: The genera of birds. Comprising their generic characters, a notice of the habits of each genus, and an extensive list of species referred to their several genera. Cz. 1. London: Longman, Brown, Green, and Longmans, 1844–1849, s. 153. (ang.).

[cab-3] J. Cabanis. Ornithologische Notizen. „Archiv für Naturgeschichte”. 13 (1), s. 337, 1847. (niem.).

[bon-4] Ch.-L. Bonaparte: Conspectus generum avium. T. 1. Lugduni Batavorum: Apud E.J. Brill, 1850, s. 215. (łac.).

[ste-5] L.H. Stejneger: Order XVIII. Passeres. W: J.S. Kinglsy (red): The standard natural history. Cz. 4: Birds. Boston: S.E. Cassino and company, 1885, s. 460. (ang.).

[voi-7] C. Bertuch. Nachricht von einigen neuen zoologischen Entdeckungen. „Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte”. 4 (5), s. 689, 1802. (niem.).

[bech-8] J.M. Bechstein: Johann Lathams allgemeine Uebersicht der Vögel. T. 4. Cz. 1. Nürnberg: In der kaiserlich privilegirten Kunst- und Buchandlung A.C. Weigels und Schneiders, 1811, s. 134. (niem.).

[wag-10] J.G. Wagler: Systema Avium. Cz. 1. Sttutgartiae et Tubingae: mtibus J.G. Gottae, 1827, s. 207. (łac.).

[rio-11] A.N.F. Riocour: atalogue des oiseaux composant le cabinet de M. le comte de Riocour: a Aulnois, département de la Meurthe. Nancy: Imprimerie de Barbier, 1829, s. 29. (fr.).

[sch-13] H.R. Schinz: Naturgeschichte und Abbildungen der Vögel-Gattungen. Nach den neuesten Systemen zum gemeinnützigen Gebrauche entworfen, und mit Berücksichtigung für den Unterricht der Jugend. Zürich: In Brodtmanns lithographischer Kunstanstalt, 1830, s. 72, seria: Des Thierreichs 2. Theil. (niem.).

[bal-14] A.C.E. Baldamus. Ueber das Nest und die Eier der Melanura Alberti, von John Gould. „Naumannia: Archiv für die Ornithologie Vorzugsweise Europa’s: Organ der Deutsche Ornithologen-Gesellschaft”. 6, s. 88, 1856. (niem.).

[gray69-15] G.R. Gray: Hand-list of genera and species of birds, distinguishing those contained in the British Museum. Cz. 1. London: printed by order of the Trustees, 1869, s. 185. (ang.).

[mat-16] G.M. Mathews. New generic names for Australian birds. „Austral Avian Record”. 1 (5), s. 109, 1912. (ang.).

[lat-17] J. Latham: Supplementum Indicis ornithologici, sive systematis ornithologiae. Londini: Prostat apud G. Leigh, J. et S. Sotheby, York-Street, Covent-Garden, 1801, s. lxi. (łac.).

[eko-18] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Menuridae Lesson, 1828 – lirogony – Lyrebirds (wersja: 2019-04-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-05-22].

[atlas-19] Menura (Menura) novaehollandiae Latham, 1801. [w:] Atlas of Living Australia [on-line]. [dostęp 2020-11-21]. (ang.).

[ioc-20] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-05-22]. (ang.).

[ibc-21] Lyrebirds (Menuridae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. (ang.).

[botw-22] D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette: Lyrebirds (Menuridae), version 1.0. W: S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (redaktorzy): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.menuri1.01. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).

[23] The Key to Scientific Names ↓, Menura [dostęp 2023-05-22] .

[24] The Key to Scientific Names ↓, Parkinsonius [dostęp 2023-05-22] .

[25] The Key to Scientific Names ↓, Megapodius [dostęp 2023-05-22] .

[26] The Key to Scientific Names ↓, Lyriferi [dostęp 2023-05-22] .

[27] The Key to Scientific Names ↓, Harriwhitea [dostęp 2023-05-22] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[c]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

barglikowce (Acanthisitti)	bargliki
tyrankowce (Tyranni)	brodawniki szerokodzioby nosoczuby oliwczyki kurtaczki gorzykowate bławatnikowate bekardowate ostrodzioby królówki krzykaczyki szerokodziobki tęczaki muchotyranikowate tyrankowate obrożniki mrówkożery chronkowate kusaczki krytonosowate mrówkowody liściarki tęgosterowate garncarzowate
śpiewające (Oscines)	lirogony gąszczaki altanniki korołazy chwostkowate kolcopiórki miodojady lamparciki buszówkowate ziemnodrozdy stadniaki pieszaki liszkojady maoryski kowaliczki trzaskacze koralniczki czubce górniki jagodniki wireonkowate fletówki wilgowate szuflodziobki ostroloty łuskowczyki krępaczki wangowate gołogłowy paskowniki dzierzbiki satynki wachlarzówki dziwogony monarki modrogłówki cudowronki skałowrony czarniaki kruczaki dzierzby białoczuby krukowate płatkonosy jagodziaki koralniki miodniki długobiegi sępowronki skałoskoczki skalinkowate aksamitniki owadówki sikory remizy skowronki wąsatki nikatory krótkosterki chwastówkowate trzciniaki świerszczaki mimiki madagaskarniczki skąpoogonki jaskółkowate świstunki pokrzewczyki raniuszki wierzbówkowate bilbile pokrzewki ogoniatki szlarniki tymaliowate dżunglaki sikorniki pekińczyki mysikróliki palmowce jemiołuszki jedwabniczki jagodówki persówki reliktowce pomurniki kowaliki pełźce pełzacze siwuszki strzyżyki perłopiórki pluszcze bąkojady przedrzeźniacze szpakowate muchołówkowate drozdowate dudkowce górodrozdy kwiatówki nektarniki turkuśniki zieleniki złotogłówki tybetańczyki wikłaczowate astryldowate wdówki płochacze wróble pliszkowate łuszczakowate tanagrzce poświerki trznadle pasówki lasówki słowikówki kacykowate hispaniole zeledonki platynki trelniki antyle hispaniolczyki kardynały tanagrzyki tanagrowate