Ksoanon
.jpg)
Ksoanon (stgr. ξόανον xóanon, lm ξόανα xóana) – najstarszy typ starogreckiego posągu kultowego wyciosany z drewna i dekorowany szatami[1].
Prymitywnie wykonany z drewna (w postaci słupa lub deski) wizerunek bóstwa, przystrajany był szatami bądź skórami, rzadziej zbroją. Wyodrębnioną i osobno opracowaną głowę ozdabiano twarzową maską ludzką z terakoty, a później z kamienia[2][3]. Zaliczane do wczesnoarchaicznych przykładów rzeźby greckiej, najwcześniejsze ksoanony były zapewne z grubsza obrobionymi klocami drewnianymi mającymi przedstawiać ziemską postać bóstwa, które później ozdobnie obijano blachą; z biegiem czasu (od VIII w. p.n.e.) nabrały one cech rzeźby przedstawiającej. Utrwalony, charakterystyczny typ przedstawienia wyobrażał postać ludzką o złączonych nogach i rękach przywartych do tułowia, odziewaną w ściśle przylegającą szatę. Ten typ najpewniej reprezentowały też najstarsze (niezachowane) wersje posągów Hery z Samos i Artemidy Efeskiej[4]. Do pojęcia tego nie odnosiło się kryterium okazałości i wielkości, gdyż określano tak zarówno małe, lekkie statuetki z drewna, jak i duże figury[5].
Utożsamiany (podobnie jak betyl) z samym bóstwem, ksoanon był rytualnie karmiony, myty i ubierany; niekiedy wierzono w jego cudowną epifanię i oddawano mu tym większą cześć (jak np. ksoanonowi Ateny Polias, który miał spaść z niebios)[3]. Do najbardziej znanych również należał pochodzący z VII w. p.n.e., wotywny ksoanon Afrodyty z Delos[4].
Przez Greków uważane za wynalazek mitycznego Dedala[3] i długo otaczane czcią, ksoanony znane są dziś jedynie ze źródeł pisanych[1]. Pauzaniasz w swych Wędrówkach po Helladzie (II w. n.e.) wymienia ich kilkadziesiąt. O niektórych wspomina też Klemens Aleksandryjski (Zachęta Greków 46,3).
Na przestrzeni VII i na początku VI wieku p.n.e. zastępowano je akrolitami jako doskonalszym typem sakralnego wyobrażenia bóstwa, w których elementami nie drewnianymi były także dłonie i stopy[1][3].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (red. L. Winniczuk).
- ↑ Guy Rachet: Słownik cywilizacji greckiej.
- ↑ a b c d Encyklopedia sztuki starożytnej.
- ↑ a b Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik sztuk plastycznych.
- ↑ Der Kleine Pauly. T. 5. München: Deutscher Taschenbuchverlag, 1979, kol. 1435.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Guy Rachet: Słownik cywilizacji greckiej. Wyd. 2. Katowice: „Książnica”, 2006, s. 209, ISBN 83-7132-919-9
- Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Wyd. 5. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 249, ISBN 83-214-0406-5
- Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 346, ISBN 83-221-0684-X
- Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik sztuk plastycznych. Wyd. 4. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 151, ISBN 83-214-0590-8.