Przejdź do zawartości

Konstabl

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Konstabl Kanadyjskiej Królewskiej Policji Konnej

Konstabl, z łac. „comes stabuli” – stopień lub stanowisko w wymiarze sprawiedliwości bądź administracji wielu krajów. Znaczenie pojęcia jest bardzo szerokie i różni się zależnie od okresu historycznego i regionu geograficznego.

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
Sir Richard Dannatt, konstabl londyńskiej Tower w latach 2009 - 2016

Tytuł pochodzi od łacińskiego zwrotu comes stabuli oznaczającego urzędnika sprawującego pieczę nad końmi monarchy w Cesarstwie Rzymskim i Cesarstwie Bizantyńskim[1][2][3]. Był to odpowiednik polskiego koniuszego[4]. Termin został zapożyczony przez wczesnośredniowieczne monarchie europejskie. W wielu przypadkach kompetencje urzędu zostały znacząco zmodyfikowane i rozszerzone. We Francji na przykład osoby sprawujące wzorowany na comes stabuli urząd konetabla pozostawały do 1627 roku naczelnymi dowódcami armii, podlegającymi jedynie królowi[5].

Obecnie termin konstabl jest używany w wielu krajach, m.in. Wielkiej Brytanii i innych państwach Wspólnoty Narodów, do określenia najniższego stopnia w policji[6]. W Stanach Zjednoczonych konstabl jest obieralnym w wyborach funkcjonariuszem sił porządkowych o kompetencjach mniejszych, niż w przypadku szeryfa[7]. Na Wyspach Normandzkich konstabl jest natomiast urzędnikiem na najniższym szczeblu samorządu terytorialnego[8].

Termin konstabl może być także stosowany w odniesieniu do urzędu kasztelana, odpowiedzialnego w przeszłości za obronę zamku[9]. Do dziś istnieje tytuł konstabla londyńskiej Tower[10][11].

Użycie w przeszłości

[edytuj | edytuj kod]

Cesarstwo Bizantyńskie i europejskie monarchie wczesnośredniowieczne

[edytuj | edytuj kod]

Początki urzędu comes stabuli (konstabla) sięgają Cesarstwa Rzymskiego. Począwszy od V wieku naszej ery comes stabuli byli odpowiedzialni za utrzymanie koni na dworze cesarskim[12]. Podczas swoich rządów w Królestwie Franków Karol Wielki wprowadził do administracji wiele tytułów z okresu panowania rzymskiego, w tym urząd konstabla[1], którego postawiono na czele armii[13]. Przy pośrednictwie Normanów tytuł ten został ponownie zaadaptowany w Cesarstwie Bizantyńskim, w okresie panowania dynastii Komnenów i Paleologów. W latach 1253–1419 urząd ten nosił w Bizancjum nazwę konostaulos[14].

Wielka Brytania

[edytuj | edytuj kod]

Urząd konstabla został sprowadzony do Anglii podczas inwazji Normanów z 1066 roku. Był on tam odpowiedzialny za zakup i utrzymywanie uzbrojenia królewskiej armii[15]. Według niektórych badaczy konstablowie pojawili się na Wyspach brytyjskich wcześniej, za panowania Alfreda Wielkiego[16]. W XII wieku, za panowania królów Stefana z Blois i Dawida I Szkockiego, utworzono w Anglii i Szkocji urząd Lorda Wielkiego Konstabla, jednego z dziewięciu Wielkich Urzędników Państwowych. Jednocześnie konstablem nazywano lokalnego urzędnika, którego zadaniem było utrzymywanie porządku[1]. Autorem jednego z pierwszych opisów uprawnień i obowiązków takich urzędników był Henry Bracton, XIII-wieczny prawnik angielski[15][17].

W 1285 roku król Edward I Długonogi na mocy statutu z Winchester wprowadził po dwóch konstabli do każdej setki (niewielkiej jednostki podziału administracyjnego)[18]. Z czasem konstablowie zaczęli być przypisywani do parafii. Początkowo byli wybierani przez mieszkańców danego obszaru, lecz począwszy od 1617 roku zazwyczaj wyznaczał ich sędzia pokoju[18]. Konstablowie aż do XIX wieku nie byli opłacani. System ten został zniesiony w Londynie na mocy ustawy z 1829 roku, zaś poza brytyjską stolicą na mocy ustawy z 1839 roku[19]. Utworzono wówczas Metropolitalną Służbę Policyjną w Londynie oraz lokalne urzędy policyjne poza miastem. Od tego czasu konstabl (Police Costable, skrót PC) pozostaje najniższym stopniem w policji w Wielkiej Brytanii[19]. W Wielkiej Brytanii istnieje także stopień Chief Constable (główny konstabl, skrót CC). Funkcjonariusz w tej randze jest komendantem policji terytorialnej (territorial police force)[20], odpowiedzialnej za całość zagadnień związanych ze ściganiem przestępczości i porządkiem publicznym na określonym geograficznie obszarze. Zastępca komendanta posiada stopień Deputy Chief Constable (zastępca głównego konstabla, skrót DCC). Komendantowi podlegają także wyżsi oficerowie w stopniu Assistant Chief Costable (pomocnik głównego konstabla, skrót ACC), którzy są odpowiedzialni za największe piony (np. kryminalny, operacyjny) lub siły policyjne w określonej części obszaru, za który odpowiada policja terytorialna. Liczba pomocników głównego konstabla zależy od wielkości poszczególnych policji terytorialnych i waha się od jednego (np. Cambridgeshire Constabulary, Civil Nuclear Constabulary, Durham Constabulary) do sześciu w Police Scotland, policji działającej na terenie całej Szkocji i zatrudniającej ok. 23 tysiące funkcjonariuszy[21].

Użycie obecnie

[edytuj | edytuj kod]

Inne państwa europejskie

[edytuj | edytuj kod]

Urzędy konstablów istniały także w wielu innych monarchiach europejskich. W wielu z nich, między innymi w Kastylii i Portugalii, były one dziedziczne[22][23]. Urzędy konstabli funkcjonują wciąż w Szkocji, gdzie Lordem Wyższym Konstablem jest aktualnie Merlin Hay, 24. hrabia Erroll, oraz hiszpańskiej prowincji Nawarra, gdzie konstablem jest aktualnie Carlos Fitz-James Stuart, 19. książę Alba. W obu przypadkach urzędy te mają jednak wymiar wyłącznie symboliczny[13].

Dania

[edytuj | edytuj kod]

W Duńskich Siłach Zbrojnych używa się określeń Konstabel i Overkonstabel do określenia stopni wojskowych odpowiadających polskiemu szeregowemu i starszemu szeregowemu[24][25].

Finlandia

[edytuj | edytuj kod]

Najniższym stopniem w fińskiej policji jest nuorempi konstaapeli (z fiń. młodszy konstabl), zaś kolejnymi w hierarchii stopniami są vanhempi konstaapeli (z fiń. starszy konstabl}) i ylikonstaapeli (z fiń. nadkonstabl)[26].

Stany Zjednoczone

[edytuj | edytuj kod]

Funkcje konstabli w Stanach Zjednoczonych różnią się w zależności od stanu. W niektórych z nich, na przykład w Karolinie Północnej, urzędy konstabli już nie istnieją[27]. Zazwyczaj konstable są specjalnymi pracownikami służb porządkowych, wykonującymi określone zadania związane z pracą sądów bądź utrzymywaniem porządku na danym terytorium. W niektórych stanach, między innymi w Arizonie i Kentucky, dysponują znacznymi uprawnieniami, identycznymi lub zbliżonymi w stosunku do uprawnień szeryfa[28][29]. W innych, takich jak Alaska, posiadają jedynie ograniczone uprawnienia[30]. Znaczne dysproporcje występują również w sposobie powoływania konstabli. W większości stanów, między innymi w Alabamie, Luizjanie i Missisipi, są oni wybierani na drodze wyborów, w których uczestniczą mieszkańcy danego regionu[31][32][33]. W niektórych stanach, takich jak Alaska i Utah, zostają natomiast powołani przez innych pracowników lokalnej administracji[30][34].

Konstabl w Mumbaju

Wielka Brytania i inne państwa Wspólnoty Narodów

[edytuj | edytuj kod]

Konstabl (ang. constable) jest najniższym stopniem w brytyjskiej policji[35]. Wszyscy policjanci po zaprzysiężeniu zostają konstablami i przechodzą trwający dwa lata okres próbny. Następnie mogą nadal sprawować służbę jako konstable, rozpocząć pracę w jednym z wydziałów specjalnych lub ubiegać się o wyższy rangą stopień sierżanta[35][36].

Podobny system wykształcił się też w wielu innych krajach należących dawniej do Imperium Brytyjskiego, a będących częścią Wspólnoty Narodów. Konstabl jest najniższym stopniem w służbach porządkowych takich krajów, jak Australia[37], Kanada[38], Indie[39] i Singapur[40].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Alastair Bruce, Julian Calder, Mark Cator: Keepers of the Kingdom. Cassell, 2002, s. 103. ISBN 978-0-304-36201-1.
  2. ↑ constable, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-03-25] (ang.).
  3. ↑ M. Pike: The Principles of Policing. Springer, 1985, s. 7. ISBN 978-1-349-17832-2.
  4. ↑ Marek Misztal: Monarchia Franków. EDSCO. Edukacja bliska, 11 kwietnia 2014. [dostęp 2016-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-06)]. (pol.).
  5. ↑ The Great Officers of the Crown. Francois Velde, 27 października 2006. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  6. ↑ konstabl. Słownik PWN. [dostęp 2016-03-25]. (pol.).
  7. ↑ What do constables do?. Constable Ethics, Standards and Training Board. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  8. ↑ Senators, deputies and constables (elections and voting). Information and public services for the Island of Jersey. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  9. ↑ Family: William Constable\Castellan Ofwindsor Fitzother/ (F18448). The Douglas Archives Genealogy Pages. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  10. ↑ Ceramiczne maki na stulecie I wojny światowej [online], Onet.pl, 12 maja 2014 [dostęp 2016-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-15] (pol.).
  11. ↑ The COnstable of the Tower of London. Historic Royal Palace. Tower of London. [dostęp 2016-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)]. (ang.).
  12. ↑ Arnold Hugh Martin Jones: The Later Roman Empire 284-602: A Social, Economic and Administrative Survey. B. Blackwell, 1973, s. 625. ISBN 978-0-631-15250-7.
  13. ↑ a b Stephen Slater: The Complete Book of Heraldry: An International History of Heraldry and Its Contemporary Uses. Lorenz Books, 2002, s. 172. ISBN 978-0-7548-1062-9.
  14. ↑ Aleksandr Pietrowicz Kazhdan: The Oxford Dictionary of Byzantium, Tom 2. Oxford University Press, 1991, s. 1147. ISBN 978-0-19-504652-6.
  15. ↑ a b A Brief History of Constables in the English Speaking World. Crime and Punsihment in Canada. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  16. ↑ Elijah Middlebrook Haines: A Practical Treatise on the Powers and Duties of Justices of the Peace and in the State of Illinois. E. B. Myers and Chandler, 1868, s. 688.
  17. ↑ Henry de Bracton, George Edward Woodbine, Samuel Edmund Thorne: Bracton de Legibus et Consuetudinibus Angliae. Bracton on the Laws and Customs of England. Oxford University Press, 1968. ISBN 978-0-19-626613-8.
  18. ↑ a b Sydney Frank Markham: A History of Milton Keynes and District: From 1800 to about 1950. White Crescent Press, 1975, s. 276-277. ISBN 978-0-900804-12-0.
  19. ↑ a b Stephen Inwood: A History of London. Papermac, 2000, s. 591. ISBN 978-0-333-67154-2.
  20. ↑ Oficjalne informacje o poszczególnych policjach terytorialnych znaleźć można na ich stronach. Lista linków wszystkie policji terytorialnych: https://www.police.uk/pu/contact-the-police/
  21. ↑ About Us [online], Police Scotland, 6 grudnia 2020.
  22. ↑ Condestáveis de Portugal. Geneall. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  23. ↑ Barbara Hanawalt, Kathryn Reyerson: City and Spectacle in Medieval Europe. U of Minnesota Press, 1994, s. 298. ISBN 978-0-8166-2360-0.
  24. ↑ Professionel soldat i forsvaret. Ministeriet for Born, Undervisning og Ligestilling. [dostęp 2016-03-25]. (duń.).
  25. ↑ NATO Grades/National Marks. NATO. [dostęp 2016-03-25]. (ang.).
  26. ↑ Wykaz fińskich naramienników w policji. Poliisi. [dostęp 2016-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-30)]. (fiń.).
  27. ↑ North Carolina General Statutes. North Carolina General Assembly. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
  28. ↑ About Constables. Arizona Constables Association. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
  29. ↑ What are Constables?. Kentucky Constables Association. [dostęp 2016-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-08)]. (ang.).
  30. ↑ a b Martin Alan Greenberg: American Volunteer Police: Mobilizing for Security. CRC Press, 2014, s. 140. ISBN 978-1-4822-3255-4.
  31. ↑ Alabama Code – Chapter 23: CONSTABLES. FindLaw. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
  32. ↑ Judicial Branch. Louisiana.gov. [dostęp 2016-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-09)]. (ang.).
  33. ↑ Constables. Hinds County Mississippi. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
  34. ↑ Serving Papers. Utah Courts. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
  35. ↑ a b UK Police Rank Structure. UK Police. [dostęp 2016-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-25)]. (ang.).
  36. ↑ Police officer. Prospects. [dostęp 2016-03-26]. (ang.).
  37. ↑ Rank Insignia of the NSW Police. New South Wales Government. [dostęp 2016-03-26]. (ang.).
  38. ↑ Organizational Structure. Royal Canadian Mounted Police. [dostęp 2016-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-28)]. (ang.).
  39. ↑ Police Ranks. Maharashtra. [dostęp 2016-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  40. ↑ About us. Singapore Police Office. [dostęp 2016-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-09)]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Konstabl&oldid=74527419”