Przejdź do zawartości

Kolorado (stan)

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: Kolorado.
Kolorado
State of Colorado
stan
38. stan od 1 sierpnia 1876
Ilustracja
Kapitol stanu Kolorado
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Hymn: Where the Columbines Grow
Dewiza: Nil sine numine
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Denver

Kod ISO 3166-2

US-CO

Gubernator

Jared Polis (D)

Powierzchnia

269 837 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności


5 773 714

• gęstość

21,4 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kolorado (ang. Colorado, wym. ⓘ/kɒləˈrɑːdoʊ/) – stan w środkowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych.

Na północy graniczy z Wyoming i Nebraską, na wschodzie z Kansas, na południu z Oklahomą i Nowym Meksykiem, a na zachodzie z Utah. Kolorado jest jednym z trzech stanów USA niemających naturalnych granic. Wyznaczają je: długość i szerokość geograficzna, a tym samym Kolorado ma kształt czworoboku. Nazwa stanu pochodzi od nazwy rzeki Kolorado; słowo colorado oznacza w języku hiszpańskim „zabarwiony”[1][2].

Kolorado jest najwyżej położonym stanem USA ze średnią wysokością 2091 m n.p.m.[3] Największy obszar metropolitalny Denver–Aurora–Lakewood liczy blisko 3 mln mieszkańców i jest dziewiętnastym co do wielkości w Stanach Zjednoczonych[4].

Symbole stanu

[edytuj | edytuj kod]
  • Dewiza: Nil sine numine (Nic bez opatrzności Boskiej)
  • Przydomek: The Centennial State (Stan Stulecia)

Kolorado zostało nazwane Stanem Stulecia, ponieważ w 1876 roku stało się 38. stanem, 100 lat po podpisaniu przez ojców założycieli Deklaracji Niepodległości[5].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie ziemie tego regionu były zamieszkiwane przez Indian, którzy przybyli do Kolorado wraz z końcem epoki lodowcowej. Najstarsze artefakty należące do pierwszych Indian datowane są na 11 200 lat p.n.e. Na początku XVIII wieku tereny dzisiejszego stanu Kolorado zostały opanowane przez Hiszpanów. W 1803 roku północno-wschodnia część dzisiejszego stanu została zakupiona od Francji, jako część francuskiej Luizjany. W 1848 roku południowa i zachodnia część stała się terytorium Stanów Zjednoczonych po wojnie amerykańsko-meksykańskiej. W roku 1858 odkryto złoża złota. W latach 1864–1870 trwały wojny z Indianami.

W 2012 roku Kolorado, razem ze stanem Waszyngton stały się pierwszymi stanami, które zalegalizowały marihuanę do użytku rekreacyjnego[5].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
Góry w Kolorado
Jezioro Niedźwiedzia w Parku Narodowym Gór Skalistych

Kolorado jest wyżynno-górzystym stanem, którego średnia wysokość nad poziomem morza przekracza 2000 m. Jest też jedynym stanem, którego cała powierzchnia leży powyżej 1000 m n.p.m. Trzy czwarte powierzchni stanu to tereny wyżynne i wybitnie górzyste, obszary te leżą powyżej 1500–2000 m n.p.m. Jedynie wschodnia część jest płaska. Najwyższy szczyt Kolorado, Mount Elbert, wznosi się na 4399 m n.p.m. Zachodnią część stanu zajmują Góry Skaliste i Wyżyna Kolorado, wschodnią – obszar Wielkich Równin.

Kolorado znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego kontynentalnego suchego z dużymi różnicami temperatur dnia i nocy. W górach występuje wielopiętrowość klimatyczna. Opady są niskie i wynoszą średnio od 380 do 630 mm rocznie. Wyższe opady występują w górach. Warto tu jednak zwrócić uwagę na lokalne różnice związane z ukształtowaniem terenu, gdzie górskie doliny są miejscami relatywnie suchymi. Zimy w Kolorado są śnieżne i mroźne. Lata zaś, z pominięciem obszarów górskich, są gorące i suche. W zachodniej części stanu temperatury wynoszą od 16 do 21 °C latem, choć mogą być wyższe (zależy to od wysokości nad poziomem morza oraz miejsca). W wysokich partiach gór panuje alpejski lub wręcz arktyczny klimat, co jest związane ze znacznymi wysokościami (powyżej 3000 m n.p.m.). Wschodnia część Kolorado cechuje się ekstremami termicznymi, gdzie zimą średnie wartości termiczne wynoszą kilka stopni poniżej zera, ale mogą obniżyć się do wartości od –18 °C do –23 °C. Lata są upalne, powyżej 30 °C, temperatury rzędu 35–38 °C nie należą do rzadkości. Taki rozkład temperatur związany jest z rzeźbą terenu Ameryki Północnej, co wiąże się z napływem mas powietrza – mroźnych, arktycznych zimą i gorących zwrotnikowych latem. Najwyższą temperaturę w Kolorado zanotowano 11 lipca 1888 roku i wynosiła ona 48 °C. Najniższa zanotowana temperatura z dnia 1 lutego 1985 roku wynosiła –61 °C[6][7][8].

Ze stanu Kolorado, a dokładnie z wysokiego pasma Gór Skalistych, wypływają większe rzeki Stanów Zjednoczonych. Są to Rio Colorado, czyli rzeka Kolorado, i Rio Grande, a także liczne dopływy Missisipi, jak rzeka Arkansas. Tym samym stan Kolorado należy do dwóch zlewisk: Oceanu Spokojnego i Zatoki Meksykańskiej (Ocean Atlantycki). W górach liczne są polodowcowe jeziora.

Roślinność zróżnicowana ze względu na rzeźbę terenu. W górach rosną lasy iglaste i wysokogórskie łąki, zaś na wschodzie suche prerie, w większości zastąpione przez pola uprawne i łąki. W południowo-zachodniej części stanu występują obszary półpustynne.

Miasta

[edytuj | edytuj kod]
Największe miasta w stanie Kolorado, powyżej 120 000 mieszkańców (2021)[9]

Na terenie stanu Kolorado znajdują się 272 miasta (city lub town), w tym 13 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 51 powyżej 10 000 mieszkańców, a 150 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[9].

Lista miast zamieszkanych przez 5000 lub więcej osób (2021 r.)[9]:

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Mapa gęstości zaludnienia Kolorado

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Kolorado liczy 5 773 714 mieszkańców, co oznacza wzrost o 744 518 (14,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[10]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 21,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 14,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,6% ludności stanu stanowią kobiety[11].

Język

[edytuj | edytuj kod]

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były[12]:

Rasy i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 2019 roku, 83,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (67,5% nie licząc Latynosów), 4,2% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 4,0% miało rasę mieszaną, 3,3% to Azjaci, 1,0% to rdzenna ludność Ameryki, 0,13% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 21,8% ludności stanu[13].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,7%), meksykańskiego (16,0%), irlandzkiego (10,3%), angielskiego (9,6%) i włoskiego (4,6%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia „amerykańskiego” (230,3 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (200,8 tys.), europejskiego (195,9 tys.), francuskiego (159,6 tys.), polskiego (136,4 tys.), szwedzkiego (122,2 tys.), norweskiego (118,9 tys.) i hiszpańskiego (108,9 tys.)[13].

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Teren bezdenominacyjnego megakościoła New Life Church w Colorado Springs

Dane z 2014 r.[14]:

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Produkt krajowy brutto Kolorado w 2015 roku osiągnął wartość 288,8 mld USD[18], co uplasowało stan na 19. miejscu w Stanach Zjednoczonych[18]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 2,0%, co było wartością ponadprzeciętną w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[19]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku PKB wyniósł 52 975 USD, co uplasowało stan na 16. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)[20].

Przemysł i bogactwa naturalne

[edytuj | edytuj kod]

Wiele firm i przedsiębiorstw ma w stanie Kolorado swe siedziby, a najbardziej znane z nich są podane w poniższej tabeli. Główne uprawy rolne to: kukurydza, pszenica, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki, jabłka, brzoskwinie. Można tu też znaleźć wielkie hodowle bydła, owiec i drobiu. Wydobywa się uran i molibden.

Największe przedsiębiorstwa mające siedzibę w Kolorado Gałąź przemysłu
Quark Inc. komputerowy
J.D. Edwards komputerowy
Janus Capital Group(inne języki) usługi inwestycyjne
RE/MAX(inne języki) nieruchomości
EchoStar Communications Corporation(inne języki) elektroniczny, komunikacyjny
Newmont Corporation wydobywczy, górnictwo
Coors Brewing Company browarnictwo
Vail Resorts(inne języki) wyciągi narciarskie
Aspen Skiing Company(inne języki) wyciągi narciarskie

Uczelnie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Colorado Department of Personnel & Administration (DPA) Division of Information Technologies (DoIT). [dostęp 2010-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-03)]. (ang.).
  2. ↑ Colorado. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).
  3. ↑ Average Elevation of U.S.A States Map [online], AtlasBig [dostęp 2021-07-07] (ang.).
  4. ↑ Michael Roberts, Metro Denver’s Population Is Up More Than 388,000 in Eight Years [online], Westword [dostęp 2022-01-27] (ang.).
  5. ↑ a b Casey Leins, 10 Things to Know About Colorado [online], U.S. News, 2019 [dostęp 2021-07-07].
  6. ↑ DRI.edu. wrcc.dri.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-07)]. Western Regional Climate Center. Retrieved October 24, 2006.
  7. ↑ Record Highest Temperatures by State. National Climatic Data Center, January 1, 2004, 2007-01-11. [dostęp 2011-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-23)].
  8. ↑ Record Lowest Temperatures by State (PDF). National Climatic Data Center, January 1, 2004. [dostęp 2007-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)]. (ang.).
  9. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-24]. (ang.).
  10. ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-07-07].
  11. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Colorado; United States [online], www.census.gov [dostęp 2021-07-07] (ang.).
  12. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  13. ↑ a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2021-07-07].
  14. ↑ Adults in Colorado. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
  15. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
  16. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 50 tys. członków.
  17. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
  18. ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
  19. ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016. U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).
  20. ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state. The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-30]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Encyklopedia geograficzna świata: Ameryka Północna, Wydawnictwo OPRES, Kraków 1997, ISBN 83-85909-20-6.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Kolorado
Stolica
Regiony i atrakcje
Hrabstwa
Wybrane miejscowości
Symbole

Flaga stanowa

Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne
Nieinkorporowane terytoria stowarzyszone
Nieinkorporowane terytoria zorganizowane
Nieinkorporowane terytoria niezorganizowane
Inkorporowane terytorium niezorganizowane:

Flaga Stanów Zjednoczonych

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolorado_(stan)&oldid=75021278”