Przejdź do zawartości

Klitoria

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Klitoria
Ilustracja
Kwiat klitorii ternateńskiej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

klitoria

Nazwa systematyczna
Clitoria Linnaeus
Sp. Pl. 753. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. ternatea L.[3]

Synonimy
  • Martiusia Schult.
  • Nauchea Descourt.
  • Ternatea Tourn. ex P. Miller
  • Vexillaria A. Eaton[3][4]
Morfologia klitorii ternateńskiej
Clitoria falcata

Klitoria (Clitoria L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 66 gatunków[5], występujących dziko w strefie tropikalnej i subtropikalnej[6], z kilkoma gatunkami sięgającymi do strefy klimatu umiarkowanego[7]. Nazwa naukowa nadana została z powodu podobieństwa kwiatów do łechtaczki (clitoris). Z tych samych powodów rośliny wykorzystywane były w medycynie tradycyjnej jako afrodyzjak i w leczeniu chorób wenerycznych.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Pnącza wieloletnie, często o pędach drewniejących[6].
Liście
Złożone, z trzema, pięcioma lub siedmioma listkami i trwałymi przylistkami[6].
Kwiaty
Motylkowe, odwrócone, okazałe, wyrastają z kątów liści pojedynczo lub po dwa. Przysadki w parach, podobne do przylistków, poza tym u nasady kielicha podobne podkwiatki, u niektórych gatunków okazałe, czasem liściokształtne. Kielich błoniasty, lejkowaty, 5-działkowy. Ząbki działek lancetowate lub trójkątne, równej długości lub krótsze od rurki kielicha. Płatki korony, także w liczbie 5, dłuższe od kielicha. Górny płatek to okazały żagielek, z powodu skręcenia kwiatów skierowany jest w dół, jest płasko rozpostarty lub kapturkowaty, na końcach nieco owłosiony. Boczne płatki i płatek dolny tworzą znacznie krótsze skrzydełka i łódeczkę. Wewnątrz łódeczki znajduje się 10 pręcików i słupek. Pręciki zrosłe są w rurkę i tylko jeden, najwyższy, jest zwykle wolny. Zalążnia jest górna, powstaje z jednego owocolistka i zawiera wiele zalążków rozwijających się w nasiona. Szyjka słupka jest długa i wygięta[6].
Owoce
Strąki cylindryczne lub spłaszczone, równowąskie lub owalne, mięsiste. Zawierają nasiona owalne lub kulistawe[6].

Nomenklatura

[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyczny wygląd kwiatów, podobnych do kobiecych zewnętrznych narządów płciowych, był powodem nadania rodzajowi nazwy naukowej od łacińskiej nazwy łechtaczki (clitoris). Wiele nazw ludowych tych kwiatów w różnych językach ma podobne odniesienia. Pierwsza nazwa naukowa została opublikowana przez gdańskiego przyrodnika Johanna Philippa Breyna w 1678 (Flos clitoridis ternatensibus). Nazwa Clitoria ustalona została przez Karola Linneusza w 1753[4]. Z powodów obyczajowych kilkakrotnie proponowano zmianę tej nazwy (na Vexillaria Eaton 1817 i Nauchea Descourtilz 1826), jednak zmiany te nie zostały zaakceptowane[4].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Phaseoleae i podplemienia Clitoriinae[8].

Wykaz gatunków[5]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Herbata barwiona kwiatami klitorii

Większe znaczenie ekonomiczne ma tylko szerzej rozpowszechniona klitoria ternateńska, pozostałe gatunki znane są tylko lokalnie. Najwyraźniej z powodu specyficznego wyglądu kwiatów i tzw. nauki o sygnaturach, z której wynikać miało, że na każdą chorobę istnieje ziele rozpoznawane przez odpowiedni kształt lub barwę, rośliny z tego rodzaju wykorzystywano w celu poprawy płodności, regulacji cyklu miesiączkowego i w leczeniu rzeżączki[7]. Sproszkowany korzeń klitorii ternateńskiej stosowany jest w medycynie ajurwedyjskiej[9]. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są też jako błękitny barwnik spożywczy[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. a b c Clitoria. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-06-03].
  4. a b c Paul R. Fantz. Nomenclatural Notes on the Genus Clitoria for the Flora North American Project. „Castanea”. 65, 2, s. 89-92, 2000. 
  5. a b Clitoria. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-06-03].
  6. a b c d e Ren Sa & Michael G. Gilbert: Clitoria. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-06-03].
  7. a b Paul R. Fantz. Ethnobotany of Clitoria (Leguminosae). „Economic Botany”. 45, 4, s. 511-520, 1991. DOI: 10.1007/BF02930715. 
  8. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-06-03].
  9. The Ayurvedic Pharmacopoeia of India (Part I Volume II). Government of India. Ministry of Health and Family Welfare. s. 10-11. [dostęp 2014-06-03].
  10. Sinha, Keka; Das, Papita; Datta, Siddhartha. Natural Blue Dye from Clitoria Ternatea: Extraction and Analysis Methods. „Research Journal of Textile & Apparel”. 16, 2, s. 34, 2012.