Janko z Czarnkowa

Janko z Czarnkowa

Nałęcz III
Data i miejsce urodzenia	ok. 1320 Czarnków
Data i miejsce śmierci	1386/1387 Gniezno
Rodzice	Bogumił − starosta czarnkowski
Administracja	podkanclerz

Janko z Czarnkowa (łac. Jancone de Czarnekow) Nałęcz III (ur. około 1320 w Czarnkowie, zm. pomiędzy 26 grudnia 1386 a 24 kwietnia 1387 w Gnieźnie) – polski kronikarz, podkanclerzy koronny, archidiakon gnieźnieński.

Życiorys

Syn Bogumiła, starosty czarnkowskiego, komendanta straży broniącej ludność przed ciągłymi najazdami margrabiów brandenburskich. Prawdopodobnie pochodził z drobnego rycerstwa Wielkopolski lub klienteli monarszej. Studiował prawo, określano go jako iuris peritus. W roku 1352 rozpoczął karierę jako kanclerz biskupa szweryńskiego Andrzeja z Wiślicy, w którego imieniu w roku 1355 posłował na dwór papieski do Awinionu. Osiągał kolejno godności kościelne począwszy od probostwa w Tarnowie, kanonii w Bützowie (Meklemburgia), później gnieźnieńskiej, włocławskiej, poznańskiej, krakowskiej a wreszcie w roku 1368 archidiakonat gnieźnieński. Uzyskał też liczne beneficja związane głównie z kapitułą gnieźnieńską i wrocławską.

Do Polski przybył w roku 1360, wiążąc się z kancelarią królewską Kazimierza Wielkiego, gdzie od 1366 do 1371 piastował stanowisko podkanclerzego. Dał się poznać jako człowiek energiczny i biegły dyplomata. Odegrał poważną rolę przy zakładaniu Akademii Krakowskiej, w tej sprawie posłował w 1363 do papieża Urbana V do Awinionu. Wkrótce stał się posiadaczem dobrze uposażonych prebend we wszystkich kapitułach katedralnych, a także dorabiając się sporego majątku, nabył gród Lubasz koło Czarnkowa.

Dobrze zapowiadającą się karierę zatrzymała śmierć Kazimierza Wielkiego. Janko popierał sukcesję Kaźka Słupskiego, przeciwko Ludwikowi Węgierskiemu. Był zajadłym wrogiem Andegawenów, wplątał się w spisek przeciw nim skierowany. Oskarżony o próbę wykradzenia z grobu Kazimierza Wielkiego insygniów funeralnych, został w roku 1371 skazany na banicję.

W roku 1375 powrócił do Polski na odzyskany archidiakonat gnieźnieński. W latach 1377-1386 pisał kronikę obejmującą okres 1370-1384, czasy, których był bezpośrednim świadkiem.

Imię Janka z Czarnkowa nosi Liceum Ogólnokształcące im. Janka z Czarnkowa w Czarnkowie.

Twórczość

• Kronika, (pozbawiona początku i końca, obejmuje okres lat 1370-1384. Posiada cechy zarówno pamiętnika jak i antyandegaweńskiego pamfletu politycznego), powst. 1376-1384, wyd. F.W. Sommersberg Silesiacarum Rerum Scriptores, t. 2, Lipsk 1730; W. Mitzler de Kolof Historiarum Poloniae... collectio magna, t. 3, Warszawa 1776; J. Szlachtowski Monumenta Poloniae Historica, t. 2, 1872, (przekł. polski: J. Żerbiłło pt. Kronika Janka z Czarnkowa, Warszawa 1905), rękopisy (9 kopii) z XIV i XV wieku w bibliotekach w: Krakowie, Rzymie, Wrocławiu, Wilanowie i Królewcu

Zobacz też

• kronika wielkopolska

Bibliografia

• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 103-104