Józef Boruwłaski

Józef Boruwłaski, Joujou, inne zniekształcone formy nazwiska: Boruwlaski, Borusławski, (ur. listopad 1739, koło Halicza, na Pokuciu, zm. 5 września 1837, Durham) – urodzony na terenach I Rzeczypospolitej karzeł, pamiętnikarz.

Życiorys

Mając 20 lat miał 71 centymetrów, ostatecznie osiągnął wzrost 99 cm, zachowując przez całe życie wzrost 5-letniego dziecka. Po wczesnej śmierci ojca przebywał u chorążyny halickiej Janowej Tarnowskiej. W wieku 14 lat znalazł się pod opieką Anny Humieckiej, miecznikowej wielkiej koronnej. W latach 1755–1760 zwiedził z nią całą Europę – był na dworze Marii Teresy w Wiedniu, u Stanisława Leszczyńskiego w Lunéville, rok w Paryżu (Wersal), a następnie w Holandii. Niewielki wzrost, przy dużej inteligencji i oczytaniu przyniosły mu wielką popularność (stąd przydomek Joujou).

Po powrocie do Warszawy, w roku 1779 zakochał się i ożenił z Izaliną Barbontan, panną respektową swej opiekunki. Stracił wówczas miejsce u Humieckiej, dostał za to, za protekcją K. Poniatowskiego, roczną pensję w kwocie 120 dukatów od Stanisława Augusta. W latach 1780–1783 podróżował po dworach europejskich. W listopadzie roku 1780 opuścił wraz z żoną Warszawę, by przez Kraków udać się do Wiednia, skąd przez Niemcy w marcu 1782 dotarł do Anglii. Dochował się 4 córek normalnego wzrostu. Rodzinę swą utrzymywał dzięki występom w cyrkach i na jarmarkach. Latem 1782 osiadł w Anglii. Małżeństwo z Izaliną rozpadło się ok. roku 1790. Żona, po dorośnięciu córek, powróciła z nimi do Polski. Boruwłaski po wydaniu pamiętników zyskał powodzenie i stał się zamożny. W Anglii odwiedził go Julian Ursyn Niemcewicz. W latach 1796–1798 Boruwłaski wędrował po Irlandii, później wrócił do Anglii i w roku 1806 uzyskawszy stałą pensję osiadł w Durham, gdzie mieszkał do końca życia. Przyjaźnił się (po roku 1810) ze znanym wówczas malarzem, Wiliamem Collinsem. Dożył sędziwego wieku (98 lat). Zmarł 5 września roku 1837 w Durham, a pochowany został w katedrze w Nine-Altars.

Twórczość

Był autorem pamiętników wydanych po angielsku i francusku (pierwsze wyd. 1788).

Mémoires du célèbre nain, Joseph Boruwlaski(!), gentilhomme polonois, contenant un récit fidelle(!) et curieux de sa naissance, de son éducation, de son mariage et de ses voyages. Écrits par lui-même en françois et traduit du françois en anglais par de Carrières, Londyn 1788, (do tekstu pamiętników włączył swe listy miłosne pisane do I. Barbontan):
- przekł. polski, fragm.: Przyjaciel Ludu, rocznik 5 (1838), nr 11-16
- przekł. angielski: H. de Carrières Memoirs of the Celebrated Dwarf Joseph Boruwlaski(!) a Polish Gentelman. Translated from the Original French..., Londyn 1788; wyd. następne: Kelso 1801; Durham 1820
- przekł. niemiecki: Ch. A. Wichmann Leben des bekannten Zwerges Joseph Boruwlaski(!), eines polnischen Edelmanns. Aus dem Englischen, Lipsk 1790.

Listy i materiały

Do I. Borbantan, wyd. Mémoires du célèbre nain, Joseph Boruwlaski..., Londyn 1788; przekł. polski, fragm.: S. Wasylewski, wyd. w: Romans prababki, Lwów 1920; także wyd. następne: Kraków (1958), s. 86-88; przedr. B. Merwin w: Polskie listy miłosne od XV do XIX w., Poznań 1922, s. 70-72
Listy angielskie Borusławskiego i wiersze na jego cześć, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2798.

Bibliografia

A. Grześkowiak-Krwawicz: Zabaweczka. Józef Boruwłaski – fenomen natury, szlachcic pamiętnikarz, Gdańsk, wyd. Słowo/obraz-terytoria, 2004
T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 293.

Linki zewnętrzne

Dzieła Józefa Boruwłaskiego w bibliotece Polona