International Alphabet of Sanskrit Transliteration
International Alphabet of Sanskrit Transliteration (IAST) (pol. Międzynarodowy Alfabet Transliteracji Sanskrytu) – powszechnie stosowana metoda transliteracji, która pozwala na jednoznaczne transliterowanie tekstów indyjskich, w Polsce zwana przez indologów „transliteracją naukową”.
Historia
[edytuj | edytuj kod]IAST jest oparty na standardzie przyjętym przez Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Atenach w 1912 r., wywodzącym się ze standardu przyjętego we wrześniu 1894 r. podczas Międzynarodowego Kongresu Orientalistów w Genewie. Pozwala na jednoznaczną transliterację pisma dewanagari oraz innych indyjskich alfabetów np: śarada, czyli konwersję grafemiczną. Jest zarazem wierną transkrypcją fonetyczną języków indyjskich - oddaje nie tylko fonemy sanskrytu, ale zasadniczo pozwala na fonetyczne przypisanie znaczeń każdej literze (np. visarga ḥ, która jest alofonem r i s).
Romanizacja Biblioteki Narodowej w Kalkucie, która zmierza do latynizacji wszystkich pism indyjskich, jest rozwinięciem IAST.
IAST jest najpopularniejszym systemem transliterowania sanskrytu i pali. Często używany w specjalistycznych publikacjach na temat języków i literatur starożytnych Indii (jak klasycznego sanskrytu), a także na temat większości języków średnioindyjskich (np. języka pali) i nowoindyjskich (np. języka hindi). Jest także stosowana publikacjach fachowych dotyczących indyjskich religii czy filozofii, klasycznej literatury itp. Szeroka dostępność czcionek Unicode wpływa na coraz częstsze używanie IAST w tekstach elektronicznych.
Na Zachodzie (Wielka Brytania i USA, Francja, Niemcy, Włochy) jest stosowana obecnie niemal powszechnie w publikacjach na temat literatury, kultury, sztuki, filozofii i religii Indii, nawet w przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Niestety, w Polsce stosowana jest niemal wyłącznie w publikacjach specjalistycznych, a w publikacjach popularnych panuje wielki chaos – spowodowany trwającym od 1957 r. sporem indologów o tzw. „polską transkrypcję pism indyjskich” i istnieniem kilku „szkół” transkrypcji.
IAST – tabela konwersji znaków (sanskryt i hindi)
[edytuj | edytuj kod]Wykaz znaków IAST (małe i duże litery - choć pismo devanagari nie rozróżnia małych i wielkich liter), ich odpowiedniki w devanagari i wartości fonetyczne w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym. Uwaga: między sanskrytem a językiem hindi występują niewielkie różnice fonologiczne:
| अ [ə] a A |
आ [ɑː] ā Ā |
इ [i] i I |
ई [iː] ī Ī |
उ [u] u U |
ऊ [uː] ū Ū |
ऋ [ɹ̩] ṛ Ṛ |
ॠ [ɹ̩ː] ṝ Ṝ |
ऌ [l̩] ḷ Ḷ |
ॡ [l̩ː] ḹ Ḹ |
samogłoski |
| ए [eː] e E |
ऐ [aːi] ai Ai |
ओ [oː] o O |
औ [aːu] au Au |
dwugłoski |
| अं [ⁿ] ṃ Ṃ |
anusvara |
| अः [h] ḥ Ḥ |
visarga |
| tylnojęzykowe | podniebienne (palatalne) | szczytowe (cerebralne) | zębowe | wargowe | |
| क [k] k K |
च [c] c C |
ट [ʈ] ṭ Ṭ |
त [t̪] t T |
प [p] p P |
bezdźwięczne |
| ख [kʰ] kh Kh |
छ [cʰ] ch Ch |
ठ [ʈʰ] ṭh Ṭh |
थ [t̪ʰ] th Th |
फ [pʰ] ph Ph |
bezdźwięczne przydechowe |
| ग [ɡ] g G |
ज [ɟ] j J |
ड [ɖ] ḍ Ḍ |
द [d̪] d D |
ब [b] b B |
dźwięczne |
| घ [gʰ] gh Gh |
झ [ɟʰ] jh Jh |
ढ [ɖʰ] ḍh Ḍh |
ध [d̪ʰ] dh Dh |
भ [bʰ] bh Bh |
dźwięczne przydechowe |
| ङ [ŋ] ṅ Ṅ |
ञ [ɲ] ñ Ñ |
ण [ɳ] ṇ Ṇ |
न [n] n N |
म [m] m M |
spółgłoski nosowe |
| य [j] y Y |
र [r] r R |
ल [l] l L |
व [v] v V |
półsamogłoski | |
| श [ɕ] ś Ś |
ष [ʂ] ṣ Ṣ |
स [s] s S |
spółgłoski szczelinowe | ||
| ह [ɦ] h H |
spółgłoska szczelinowa dźwięczna |
Porównanie z ISO 15919
[edytuj | edytuj kod]IAST jest częścią ISO 15919. Istnieje pięć wyjątków, w których standard ISO używa innych znaków niż IAST ze względu na to, że obejmuje też współczesne języki indyjskie.
| Devanāgarī | IAST | ISO 15919 | Uwagi |
|---|---|---|---|
| (hindi) ए/ े | e | ē | ISO e oznacza (hindi) ऎ/ ॆ |
| (hindi) ओ/ो | o | ō | ISO o oznacza (hindi) ऒ/ॊ |
| (sanskryt) ं | ṃ | ṁ | ISO ṃ oznacza znak "tippi" pisma gurmukhi (pendż.) ੰ |
| (hindi) ऋ/ ृ | ṛ | r̥ | ISO ṛ oznacza ड़ /ɽ/ |
| (hindi) ॠ/ ॄ | ṝ | r̥̄ | dla zgodności z r̥ |