Henri de Turenne

Henri de la Tour d’Auvergne

portret z XVII w. pędzla malarza z kręgu Philippe de Champaigne
Data i miejsce urodzenia	11 września 1611 Sedan
Data i miejsce śmierci	27 lipca 1675 Sasbach
Marszałek Francji
Okres	od 1643 do 1648
Generalissimus
Okres	od 1661 do 1675

Henri de la Tour d’Auvergne, wicehrabia Turenne, w literaturze polskiej zwany Tureniuszem (ur. 11 września 1611 w Sedanie, zm. 27 lipca 1675 w Sasbach w Badanii-Wirtembergii) – francuski wojskowy z czasów Ludwika XIV, marszałek Francji.

Młodość

Tureniusz był drugim synem Henryka de La Tour d’Auvergne, księcia Sedanu i Elżbiety, córki Wilhelma Cichego. Wykształcenie pobierał w szkołach protestanckich. W wieku 14 lat wyjechał do Holandii, aby studiować sztukę wojenną u boku swojego wuja Maurycego Orańskiego. Podczas wojny o niepodległość Niderlandów służył jako żołnierz w gwardii książęcej. Wyróżnił się szczególnie w bitwie pod Hertogenbosch w 1629 roku.

W roku 1630 wstąpił do armii francuskiej i z rąk kardynała Richelieu otrzymał awans na pułkownika piechoty. Nie przeszkadzało mu to służyć z przerwami w Holandii, sprzymierzonej wówczas z Francją.

Chrzest bojowy w armii francuskiej Turenne przeszedł w roku 1634 pod komendą marszałka La Force’a, podczas oblężenia La Motte w Lotaryngii. W uznaniu brawurowej odwagi w natarciu został awansowany na stopień maréchal de camp (odpowiednik generała-majora). W roku 1637 brał udział w kampanii we Flandrii i zdobyciu Landrecies 26 lipca. W końcu roku 1638 służył pod rozkazami Bernarda Weimarskiego dowodząc m.in. atakiem na Breisach.

Sława

Podczas walk we Włoszech objął na polecenie Richelieu komendę oddziałów, które dostarczyły posiłki dla oblężonego Turynu. W roku 1642 brał udział w zdobyciu Roussillon zajętego przez Hiszpanów. Choć jego wierność religii protestanckiej stanęła na drodze dalszych awansów, sława Turenne’a rosła, do czego w znacznej mierze przyczyniły się sukcesy w kampanii włoskiej, a przede wszystkim udział w walkach w wojnie trzydziestoletniej.

Turenne uczestniczył w walkach nad Renem, gdzie w zastępstwie schorowanego księcia d’Enghien (przyszłego Kondeusza Wielkiego) dowodził praktycznie całą armią francuską. Udało się mu tam m.in. doprowadzić do zdobycia Trewiru. W roku 1646 wykonał manewr taktyczny, dzięki któremu wojska austriackie zostały oddzielone od bawarskich, co zmusiło Maksymiliana I, władcę Bawarii do zawarcia pokoju 14 marca 1647 roku. W roku 1648 przeprowadził wraz ze Szwedami błyskotliwą kampanię, którą zakończył marsz na Zusmarshausen (17 maja). Po zwycięskiej bitwie jego wojska pustoszyły jeszcze jakiś czas Bawarię, do czasu wynegocjowania zawieszenia broni.

Fronda

Zawarty w roku 1648 pokój westfalski nie zakończył kariery wojskowej Turenne’a. W latach 1648–1653 we Francji doszło do tzw. Frondy, buntu części arystokracji rodowej i mieszczaństwa francuskiego przeciw nadużywaniu władzy przez kardynała Mazariniego i Ludwika XIV. Ponieważ armia Turenne’a odmówiła mu posłuszeństwa, uciekł on do Flandrii, będącej we władaniu Hiszpanów, gdzie pozostawał aż do podpisania w marcu 1649 roku tzw. traktatu z Rueil, kończącego pierwszą fazę Frondy.

Faza druga rozpoczęła się wraz z aresztowaniem w styczniu 1650 roku Kondeusza i jego towarzyszy. Turenne’owi udało się uciec przed aresztowaniem i w kolejnych zawirowaniach politycznych stawał raz po stronie króla, raz po stronie frondystów, ostatecznie jednak wybierając monarchę. W międzyczasie wywiązała się wojna Francji z Hiszpanią, w której po stronie hiszpańskiej walczył Kondeusz. Rywalizację obu wielkich wodzów zakończyła bitwa pod Dunkierką, w której Francuzi wspomagani przez weteranów Cromwella pokonali Hiszpanów.

Marszałek Francji

Gdy po śmierci kardynała Mazarina w 1661 roku pełnię władzy objął Ludwik XIV, jednym z jego pierwszych rozporządzeń był mianowanie Turrene’a na marszałka generalnego całej armii francuskiej. Turrene zdążył wziąć jeszcze udział w wojnie z Holandią w 1672 roku, gdzie dotarł aż do wrót Amsterdamu – wykorzystanie sukcesu uniemożliwiło otwarcie śluz przez Holendrów i odcięcie wojsk francuskich. Od maja 1674 roku Turrene prowadził działania nad Renem przeciwko wojskom cesarskim i brandenburskim. Pobił armię cesarską pod Sinsheim (16 czerwca 1674), stoczył nierozstrzygniętą bitwę pod Enzheim (4 października 1674), następnie podczas popisowej kampanii zimowej wyrzucił przeważające siły cesarsko-brandenburskie z Alzacji, bijąc je pod Miluzą (29 grudnia 1674) i pod Turckheim (5 stycznia 1675). Niestety, 27 lipca 1675 roku, w bitwie pod Sasbach Turenne zginął od jednego z pierwszych wystrzałów działowych, gdy przygotowywał natarcie na umocnione pozycje wojsk cesarskich.

Ostatnie lata jego życia przyniosły mu szczególna sławę jako nowatora w dziedzinie sztuki wojennej. Podczas swych słynnych kampanii alzackich Turenne unikał rozpowszechnionej w tych czasach wojny oblężniczej i stosował głównie manewr, zwłaszcza na linie komunikacyjne przeciwnika, które od czasu wprowadzenia magazynowego systemu zaopatrywania wojsk nabrały decydującego znaczenia. W czasie rozgrywanych przez siebie bitew niemal zawsze stosował manewr w postaci głębokiego obejścia umocnionych, wspartych o przeszkodę naturalną pozycji nieprzyjaciela, których nie można było zdobyć natarciem czołowym. Oba typy manewru były w jego czasach nowością i w pełni rozwinęły się dopiero w XVIII wieku w system zagrożeń i demonstracji. Ideałem stała się wówczas wojna bez bitwy. Nie znaczy to jednak, że Turenne unikał bitew – wręcz przeciwnie, Turenne dążył do bitwy, ale w dogodnych warunkach uzyskanych dzięki manewrowi.

Pochowany w Dôme des Invalides.

Bibliografia

• Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968. Brak numerów stron w książce