Harzer Schmalspurbahnen
Harzer Schmalspurbahnen – niemieckie koleje wąskotorowe w górach Harzu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W latach 60. XIX wieku do miejscowości leżących u stóp gór Harzu doprowadzono kolej normalnotorową, lecz brak było połączeń kolejowych z miejscowościami leżącymi wyżej[1]. Sam teren Harzu był podzielony między królestwo Prus i dwa księstwa. Dopiero pod koniec XIX wieku zjednoczenie Niemiec i rozwój gospodarczy ziem niemieckich umożliwiły budowę sieci kolejowej łączącej mniejsze miejscowości[1]. Do budowy kolei na obszarze gór Harzu przystąpiły trzy niezależne towarzystwa kolejowe, które wybrały kolej wąskotorową o prześwicie toru 1000 mm[1].
Pierwszym towarzystwem było Gernrode-Harzgeroder Eisenbahn (GHE), które połączyło miasteczka Gernrode, Harzgerode i Hasselfelde w dolnym Harzu[1]. Pierwszy odcinek z Gernrode do Mägdesprung (obecnie część Hazrzgerode) otwarto 7 sierpnia 1887 roku[2]. W kolejnym roku linia osiągnęła Harzgerode, w grudniu 1891 roku Stiege (obecnie część Oberharz am Brocken), a w następnym roku Hasselfelde[2]. W Gernrode istniało połączenie z koleją normalnotorową, a 15 lipca 1905 roku oddano do użytku odgałęzienie ze Stiege do Eisfelder Talmühle, zyskując połączenie z siecią towarzystwa NWE[2]. Długość linii sięgnęła 52, 1 km[2]. Linia GHE częściowo biegła doliną rzeki Selke, stąd była też znana jako Selketalbahn[1]. Kolej ta służyła gospodarczemu rozwojowi regionu i w samym 1910 roku przewiozła 220 tysięcy pasażerów i 92 tysiące ton towarów[2]. Po II wojnie światowej kolej została rozebrana i infrastrukturę wywieziono do ZSRR, lecz część została następnie odbudowana, znacjonalizowana i przejęta przez koleje państwowe NRD Deutsche Reichsbahn[3]. Ruch na części sieci kolei wznowiono w 1949 roku, a w 1983 roku odbudowano także odcinek do Stiege, łącząc przedwojenną sieć w jedną[3].
Drugim towarzystwem działającym na tym terenie było Nordhausen-Wernigeroder Eisenbahn (NWE), łączące miasta Nordhausen i Wernigerode w górnym Harzu[1]. Pierwszy odcinek na południu z Nordhausen do Ilfeld otwarto 12 lipca 1897 roku, a odcinek na północy z Werningerode do Schierke (obecnie część tego miasta) 20 czerwca 1898 roku[4]. 17 marca 1899 roku połączono odcinek północny z południowym, a także ukończono odgałęzienie z Schierke na górę Brocken[4]. Ukończona sieć miała długość 79,41 km[4]. Potocznie znana była jako Harzquerbahn, a odnoga na szczyt Brocken – Brockenbahn[1]. Po II wojnie światowej wznowiono częściowo ruch już w 1945 roku, po czym w 1949 roku kolej została znacjonalizowana i przejęta przez koleje państwowe NRD Deutsche Reichsbahn[5]. Sieć utraciła połączenie z częściowo zlikwidowaną dawną siecią GHE, przejmując prowadzenie ruchu do Hasselfelde[5]. Od lat 60. wyłączono dla ludności możliwość dotarcia na Brocken, który stał się strefą nadgraniczną[5].
Trzecie towarzystwo Südharz-Eisenbahn (SHE) zbudowało linię z Walkenried do Braunlage, z odgałęzieniami do Tanne i Sorge (obecnie części Oberharz am Brocken) – w tym ostatnim łączyła się z linią NWE[1]. Po II wojnie światowej linia ta została zlikwidowana w związku z powstaniem granicy między państwami niemieckimi[1].
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiły warunki do odrodzenia kolei w górach Harzu, przede wszystkim do obsługi ruchu turystycznego. 11 listopada 1991 roku okoliczne samorządy utworzyły spółkę Harzer Schmalspurbahnen GmbH (HSB), a 1 lutego 1993 przejęły majątek kolei od Deutsche Reichsbahn[6]. Od 1992 roku powrócił ruch pasażerski na wyremontowanym odcinku Brockenbahn[7]. Była to pierwsza kolej niepaństwowa we wschodnich landach zjednoczonych Niemiec[6]. Wstrzymano deficytowy ruch towarowy, a na odcinkach z mniejszym ruchem pasażerskim wprowadzono wagony motorowe[6]. Od 2000 roku nastąpił trwały trend wzrostowy w przewozach pasażerskich[6]. W 2003 roku kolej przewiozła 1127 tysięcy pasażerów[1]. Ponad połowa ruchu przypada na kolej Brockenbahn[1].
W 2006 roku sieć jeszcze wydłużono o niecałe 9 km, budując całkiem nowy odcinek z Gerdenrode do Quedlinburga, w miejsce zlikwidowanej kolei normalnotorowej[6].
Harzer Schmalspurbahnen posiadają 140 km linii wąskotorowych[8]. Wzniesienia sięgają 35‰, a różnica poziomów pomiędzy najniższą stacją Nordhausen a najwyższą Brocken (1125 m n.p.m.) wynosi prawie 1000 metrów[8]. Na sieci znajduje się 400 wiaduktów i mostów oraz jeden tunel[1]. Codziennie uruchamiane jest ponad 50 pociągów, w większości prowadzonych trakcją parową[1]. Pociągi rozkładowe obsługiwane są przez parowozy Baureihe 99.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jakub Halor. Koleje wąskotorowe Gór Harzu. „Świat Kolei”. Nr 08/2006 (133), 2006.
- Jakub Halor. Koleje w Górach Harzu (2). Harzquerbahn i Brockenbahn. „Świat Kolei”. Nr 09/2006 (134), 2006.
