Gwinea Bissau
| |||||
| Dewiza: Unidade, Luta, Progresso (Jedność, Walka, Postęp) | |||||
| Hymn: Esta é a Nossa Pátria Bem Amada (Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania | |||||
| Prezydent | |||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
36 120 km² | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
50 os./km² | ||||
| Kod ISO 3166 |
GW | ||||
| Waluta |
frank CFA (XOF) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+245 | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
GNB | ||||
| Kod samolotowy |
J5 | ||||
| Strefa czasowa |
UTC ±0 | ||||
| Język urzędowy | |||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
_-_GNB_-_UNOCHA.svg)
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]
Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonizatorzy utworzyli ufortyfikowaną placówkę handlową, nazwaną Bissau[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki[2].
W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira[2].
2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próby zamachu stanu[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC[8]. W kolejnych wyborach w 2019 roku zwyciężył Umaro Sissoco Embaló z opozycyjnego Madem G15. Embaló jest pierwszym w historii prezydentem Gwinei Bissau, który wygrał wybory prezydenckie bez poparcia PAIGC[9].
Ustrój polityczny
[edytuj | edytuj kod]Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.
ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[10].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Język
[edytuj | edytuj kod]Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków[11]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych[11]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku[potrzebny przypis]. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej[11]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora[11]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób[11]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki[11]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski[11].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Struktura religijna kraju w 2010 roku według Centrum Badawczego Pew[12][13]:
- islam – 45,1%
- tradycyjne religie plemienne – 30,9%
- katolicyzm – 17,9%
- brak religii – 4,3%
- protestantyzm – 2,1% (głównie: Kościół Ewangeliczny, Zbory Boże, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ a b c Gwinea Bissau. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-07-08].
- ↑ Guinea-Bissau president shot dead. BBC News, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. (ang.).
- ↑ Wojsko zamordowało prezydenta Gwinei Bissau. psz.pl, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-23)]. (pol.).
- ↑ Alberto Dabo; Retuers: Soldiers assassinate Guinea-Bissau president. The Independent, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)]. (ang.).
- ↑ Reuters, PAP, rian.ru: Prezydent zginął w zemście za śmierć generała. tvn24.pl, 2009-03-02. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-01)]. (pol.).
- ↑ Zamach stanu. Wojsko uprowadziło prezydenta. Polskieradio.pl, 2012-04-13. [dostęp 2012-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-07)]. (pol.).
- ↑ Guinea-Bissau election: Jose Mario Vaz wins run-off. BBC News, 2014-05-20. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
- ↑ Guinea-Bissau's leader concedes election defeat. s. aa.com.tr. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
- ↑ List of Least Developed Countries (as of May 2016) [online] [dostęp 2017-07-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-23] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Katarzyna Kozakiewicz. Gwinejska Wieża Babel. „Zupełnie Inny Świat”. 10/2020. s. 6–9. ISSN 2082-0003.
- ↑ Joseph Liu: Religious Composition by Country, in Percentages. Pew Research Center, 2012-12-18. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
- ↑ Joseph Liu: Christian Population as Percentages of Total Population by Country. Pew Research Center, 2011-12-19. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona rządowa (fr.)
| Zachodnioafrykański frank CFA | |
|---|---|
| Środkowoafrykański frank CFA |
