Gwiazdozbiór Tukana

Tukan
Nazwa łacińska	Tucana
Dopełniacz łaciński	Tucanae
Skrót nazwy łacińskiej	Tuc
	Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	0 h
Deklinacja	-65°
	Charakterystyka
Powierzchnia	295 stopnie kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	1
Najjaśniejsza gwiazda	α Tuc (2,87m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Żuraw; Indianin; Oktant; Wąż Morski; Feniks;
	Widoczny na szerokościach geograficznych; pomiędzy 90° S a 20° N.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tukan (łac. Tucana, dop. Tucanae, skrót Tuc) – jeden z gwiazdozbiorów nieba południowego. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem wynosi około 25. W Polsce niewidoczny. Jest to 48. co do wielkości konstelacja nieba.

Po raz pierwszy konstelacja ta została opisana w dziele Uranometria przez niemieckiego astronoma Johanna Bayera w 1603 roku, na podstawie opisu i szkiców holenderskich żeglarzy. Konstelacja, podobnie jak większość nowożytnych gwiazdozbiorów, powstała dzięki obserwacjom poczynionym podczas wypraw dalekomorskich. Przez kilka lat, na przełomie XVI i XVII wieku, Fryderyk de Houtman chciał ten obszar nieba nazwać Dzioborożcem Indyjskim^[2].

Pochodzenie nazwy

Grupa gwiazd, którą obecnie nazywamy Tukanem, leży zdecydowanie za daleko na południe, by mogli ją obserwować starożytni astronomowie. Johannes Kepler być może jako pierwszy zwrócił na nią uwagę i nazwał Anser Americanus (Gęś Amerykańska). XVI-wieczni holenderscy odkrywcy Pieter Dirkszoon Keyser(inne języki) i de Houtman także obserwowali te gwiazdy, ale dali mu nazwę innego długodziobego ptaka – dzioborożca^[1]. Kiedy Petrus Plancius sporządził swój globus nieba w 1598 roku, gwiazdozbiór Tukana po raz pierwszy został przedstawiony jako kolorowy wielkodzioby tukan, mieszkaniec tropikalnych lasów Środkowej i Południowej Ameryki^[1]. Wyobraża południowoamerykańskiego ptaka o charakterystycznym potężnym dziobie. Należy do grupy pięciu sąsiadujących ze sobą gwiazdozbiorów nieba południowego wyobrażających ptaki.

Z konstelacją nie są związane żadne legendy ani mity.

Gwiazdy Tukana

Gwiazdy Tukana nie bardzo przypominają jakiegokolwiek ptaka W konstelacji znajduje się zaledwie dziewięć gwiazd jaśniejszych niż 5^m. Gwiazdy α, δ, ε, ζ, β i γ tworzą kształt rozpoznawany przez miłośników astronomii jako latawiec^[2]. Natomiast Alfa, Gamma i Beta tworzą długi trójkąt równoramienny^[1].

Alfa Tucanae (α Tuc) to najjaśniejsza gwiazda konstelacji leżąca w odległości 199 lat świetlnych^[1]. Jest pomarańczowym olbrzymem typu K w spektroskopowym układzie podwójnym o okresie aż 11,5 roku^[2].
Druga co do jasności Gamma Tucanae(inne języki) (γ Tuc), typ widmowy F1 III, o jasności 3,99^m, leży w odległości 72 lat świetlnych. Jest świecącą biało-żółtym światłem gwiazdą ciągu głównego. Jej masę szacuje się na 1,55 masy Słońca^[3]^[2].
Następna co do jasności jest Zeta Tucanae (ζ Tuc; 4,23^m), gwiazda ciągu głównego typu F, znajdująca się w odległości 28 lat świetlnych. Astronomowie podejrzewają, że posiada dysk pyłowy^[2].
Na wschodnim krańcu konstelacji znajduje się Beta Tucanae(inne języki), która wygląda jak gwiazda podwójna, gdy obserwuje się ją nieuzbrojonym okiem, a bystry obserwator zobaczy nawet gwiazdę potrójną. Duży teleskop pokaże skomplikowany system sześciu gwiazd w trzech parach; wszystkie odległe od nas o około 150 lat świetlnych; najjaśniejsza para β¹Tuc (4,36^m) i β²Tuc (4,53^m) o separacji 27 sekund. Obie gwiazdy posiadają przynajmniej po jednym słabszym towarzyszu. Ponadto w odległości dziewięciu minut kątowych znajduje się para gwiazd β³ Tuc. W sumie więc Beta Tucanae to układ sześciu gwiazd^[1]^[2].
Inne układy podwójne to δ Tuc, κ Tuc i λ¹ Tuc.
Theta Tucanae (θ Tuc) – gwiazda typu Delta Scuti o jasności 6,06-6,15^m i okresie 71 minut.
Ni Tucanae (ν Tuc) jest zmienną nieregularną o jasności w przedziale 4,75-4,93^m.

Interesujące obiekty

Z wielu egzotycznych ptaków południowego nieba chyba Tukan jest ulubieńcem obserwatorów amatorów. W obrębie konstelacji ze względu na jej znaczną południową deklinację, nie ma obiektów z katalogu Messiera.

W południowej części gwiazdozbioru usytuowana jest galaktyka karłowata, Mały Obłok Magellana, jedna z dwóch największych galaktyk satelitarnych naszej Drogi Mlecznej. Widoczna gołym okiem, odległa o około 195 tys. lat świetlnych, nieco dalsza od Wielkiego Obłoku Magellana. Przy dobrych warunkach obserwacji wygląda jak mały, oddzielony kawałek Drogi Mlecznej, trochę zwężający się i ciemniejszy na krańcach północnych. Lornetki i teleskopy pokazują mnóstwo maleńkich gwiazd, węzłów mgławic gazowych, wiele z nich ma własne symbole w rozmaitych katalogach.
To co najlepsze, znajduje się tuż na północ od centrum Obłoku: NGC 346 w 15-centymetrowym teleskopie jawi się jak skupiona grupa drobnych gwiazd w wianku mgławicowości; ma jasność podobną do gwiazdy 10. wielkości.
Inna podobna, ale ciemniejsza gromada kulista to NGC 362 także znajdująca się w pobliżu Małego Obłoku Magellana^[1]. Została odkryta przez Jamesa Dunlopa w 1826 i znajduje się w odległości 27,7 tysięcy lat świetlnych.
Być może najbardziej interesującą ze wszystkich gwiazd konstelacji jest gwiazd czwartej wielkości, znana jako Sir John Flamsteed. Naprawdę nie jest to gwiazda, a wspaniała, widoczna gołym okiem gromada kulista – 47 Tukana (NGC 104). Jest to druga pod względem jasności gromada kulista na całym niebie, jaśniejsza od niej jest tylko Omega Centauri. Zawiera około miliona gwiazd, a jej rozmiary to około 120 lat świetlnych. Została odkryta przez Nicolasa Louisa de Lacaille’a w 1751. Widoczna w przeciętnych warunkach nieuzbrojonym okiem. W 20-centymetrowym teleskopie ma niemal rozmiary Księżyca w pełni i rozdziela się na tysiące bladych gwiazd^[1].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 468–469. ISBN 978-83-7670-323-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kamil Złoczewski: Żuraw i Tukan. Poradnik obserwatora. T. 96. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2014, s. 22–23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki.. ISBN 978-83-252-2253-6.
↑ Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 180–181. ISBN 83-7266-156-1.

Linki zewnętrzne

Gwiazdozbiór Tukana w serwisie Constellation Guide (ang.)

[Kosmos-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 468–469. ISBN 978-83-7670-323-7.

[kosmos-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kamil Złoczewski: Żuraw i Tukan. Poradnik obserwatora. T. 96. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2014, s. 22–23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki.. ISBN 978-83-252-2253-6.

[tablice-3] Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 180–181. ISBN 83-7266-156-1.

[1]

[2]

[3]

Niebo północne	Andromeda Byk Cefeusz Herkules Jaszczurka Kasjopeja Korona Północna Lisek Lutnia Łabędź Mała Niedźwiedzica Mały Lew Pegaz Perseusz Psy Gończe Ryś Smok Strzała Trójkąt Warkocz Bereniki Wielka Niedźwiedzica Wolarz Woźnica Źrebię Żyrafa
Niebo równikowe	Baran Bliźnięta Delfin Erydan Hydra Koziorożec Lew Mały Pies Orion Orzeł Panna Rak Ryby Sekstant Skorpion Strzelec Waga Wieloryb Wodnik Wąż Wężownik Zając Żuraw
Niebo południowe	Centaur Cyrkiel Feniks Gołąb Góra Stołowa Indianin Jednorożec Kameleon Kil Kompas Korona Południowa Kruk Krzyż Południa Luneta Malarz Mikroskop Mucha Oktant Ołtarz Paw Piec Pompa Ptak Rajski Puchar Rufa Ryba Latająca Ryba Południowa Rylec Rzeźbiarz Sieć Tarcza Trójkąt Południowy Tukan Wielki Pies Wilk Wąż Wodny Węgielnica Zegar Złota Ryba Żagiel