Dwójmyślenie
Dwójmyślenie (ang. doublethink) – termin pochodzący z powieści George'a Orwella pt. Rok 1984, w nowomowie oznaczający demonstrowanie równoczesnej wiary w wiele poglądów sprzecznych pod względem logicznym. Stanowiła ścisły element angsocu i wiązała się ściśle z pojęciami takimi jak zmienność przeszłości, regulacja faktów, czarnobiał oraz negacja obiektywnej rzeczywistości.
Dwójmyślenie oznacza przede wszystkim wyznawanie dwóch sprzecznych poglądów i wierzenie w oba naraz. Partyjny inteligent wie, kiedy powinien zmienić swoje wspomnienia, a zatem w pełni się orientuje, że przekręca fakty; równocześnie jednak, dzięki dwójmyśleniu, święcie wierzy, iż prawda nie została pogwałcona. Proces ten musi być świadomy, gdyż inaczej brakowałoby mu precyzji, a zarazem bezwiedny, aby człowiek nie zdawał sobie sprawy z faktu dokonania fałszerstwa, bo to mogłoby wywołać w nim poczucie winy.
Dwójmyślenie w powieści 1984
[edytuj | edytuj kod]Głównym celem dwójmyślenia w powieści Rok 1984 było uniemożliwienie obiektywnej oceny efektów działania Partii, a co za tym idzie — jakiejkolwiek skutecznej ich krytyki. Partia kontrolowała nie tylko historię (całościowa wymiana podręczników i publikacji historycznych), ale także język (cykliczna wymiana słowników nowomowy). Słowa płynnie zmieniały swoje znaczenie w zależności od bieżących potrzeb partii[1]. Koronną demonstracją dwójmyślenia były trzy główne hasła Partii:
Wojna to pokój
Wolność to niewola
Ignorancja to siła
Główny bohater, Winston Smith, w niedostatecznym stopniu poddaje się masowej regulacji faktów, skąd wynika jego konflikt z systemem[2].
Nawiązania do współczesności
[edytuj | edytuj kod]Dystopia Orwella była nawiązaniem do komunistycznych reżimów totalitarnych. Według Arthura Koestlera oraz Leszka Kołakowskiego samo dwójmyślenie — nawiązaniem do dialektyki marksistowskiej[3][4][5]. Dwójmyślenie w systemach totalitarnych umożliwiało arbitralne zmiany linii partii, akceptowanie porażek jako sukcesów, sojuszników jako wrogów, bohaterów jako zdrajców narodu itd.
Orwell wskazywał również dwójmyślenie w propagandzie nazistowskiej, w której pojęcie prawdy nie istnieje (jest relatywne), a jedynym organem uprawnionym do interpretacji faktów był Führer[6].
Końcowe sceny powieści 1984, w których Winston Smith jest poddawany torturom w celu wymuszenia odruchu dwójmyślenia (m.in. przez przyznanie, że 2+2=5), stanowią nawiązanie do technik przesłuchań i indoktrynacji stosowanych w państwach komunistycznych[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jednym ze sloganów Partii było: „Kto rządzi przeszłością, w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość”.
- ↑ Partia utrzymuje, jakoby nigdy nie było przymierza między Oceanią i Eurazją. On, Winston Smith, wie, że Oceanię zaledwie cztery lata temu łączył z Eurazją sojusz. Ale skąd czerpie tę wiedzę? Istnieje wyłącznie w jego świadomości, która i tak wkrótce zostanie unicestwiona. A jeśli wszyscy poza nim akceptują kłamstwo narzucone przez Partię — i powtarzają je również wszystkie dokumenty — wówczas wchodzi ono do historii i staje się prawdą. „Kto rządzi przeszłością — głosił jeden ze sloganów Partii — w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość”. Zarazem jednak przeszłość, choć z natury podatna na zmiany, nigdy zmieniana nie była. Co stanowiło prawdę teraz, stanowiło prawdę od zawsze i wiecznie. Zasada była dziecinnie prosta. Wymagała jedynie ciągłych zwycięstw nad własną pamięcią. Nazywano to „regulacją faktów”, a w nowomowie „dwójmyśleniem”
- ↑ Leszek Kołakowski, Totalitarianism and the Virtue of the Lie w: Irving Howe, "1984 Revisited: Totalitarianism in Our Century", Nowy Jork, Harper & Row, 1983, str. 122
- ↑ Arthur Koestler: Płomień i lód. Przygody mojego życia. Magnum, 2009, s. 378.
- ↑ Józef Maria Bocheński: Lewica, religia, sowietologia. Morex,, 1996, s. 249.
- ↑ Nazi theory indeed specifically denies that such a thing as "the truth" exists.(…) The implied objective of this line of thought is a nightmare world in which the Leader, or some ruling clique, controls not only the future but the past. If the Leader says of such and such an event, "It never happened"—well, it never happened. If he says that two and two are five—well, two and two are five. This prospect frightens me much more than bombs George Orwell: Looking back on the Spanish War. New Road, 1943.
- ↑ Lawrence E. Hinkle, Harold G. Wolff: The Methods of Interrogation and Indoctrination Used by the Communist State Police. Bull N Y Acad Med, 1957.