Druga Republika Czechosłowacka

Republika Czecho-Słowacka
Česko-Slovenská Republika
	1938-1939
Herb	Flaga
	Dewiza: Pravda vítězí; (Prawda zwycięża)
	Hymn: Kde domov můj (Czechy); Nad Tatrou sa blýska (Słowacja); (Gdzie dom mój, Nad Tatrami się błyska);
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Praga
Data powstania	1 października 1938
Data likwidacji	16 marca 1939
Prezydent	(ostatni) Emil Hácha
Premier	(ostatni) Rudolf Beran
Powierzchnia	99 348 km²
Waluta	korona czechosłowacka (K, CSK)
Strefa czasowa	UTC +1 – zima; UTC+2 – lato
Język urzędowy	czeski, słowacki
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Republika Czecho-Słowacka, Czecho-Słowacja (cz. i słow. Česko-Slovenská Republika, Česko-Slovensko) – państwo powstałe po zajęciu Kraju Sudetów przez III Rzeszę i przekształceniu konstytucyjnym I Republiki Czechosłowackiej 1 października 1938 w państwo federacyjne zwane drugą republiką, złożone z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Zostało zlikwidowane 16 marca 1939, po ogłoszeniu niepodległości przez Republikę Słowacką (14 marca) i zajęciu pozostałej części przez III Rzeszę i przekształceniu w Protektorat Czech i Moraw.

Historia

30 września 1938 układ monachijski przyznał Niemcom Kraj Sudetów, zamieszkany przez etniczną większość niemiecką (Niemcy sudeccy)^[1]. Wobec nierozstrzygnięcia w układzie monachijskim roszczeń Polski do Czechosłowacji na zasadzie parytetu, 1 października 1938 Czechosłowacja przyjęła wystosowane 30 września ultimatum Polski, wyrażając zgodę na zajęcie Śląska Zaolziańskiego, zamieszkanego przez etniczną większość polską^[2]. W listopadzie Węgrzy na mocy pierwszego arbitrażu wiedeńskiego zajęli południową Słowację i południową Ruś Zakarpacką z Użhorodem i Mukaczewem, zamieszkane przez etniczną większość węgierską^[1].

W konsekwencji układu monachijskiego i załamania się dotychczasowego systemu sojuszy Czechosłowacji opartych na Francji, wobec rezygnacji Francji i ZSRR z obrony integralności terytorialnej sojusznika, do dymisji podał się dotychczasowy prezydent Edvard Beneš. Zastąpił go Emil Hácha, do tej pory apolityczny prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Czechosłowacji prowadzący wobec Niemiec politykę appeasementu^[3]. Po utracie sudeckich fortyfikacji kraj był bezbronny wobec III Rzeszy i pozostałych sąsiadów, pomimo posiadania znacznych zasobów sprzętu wojskowego i fabryk przemysłu zbrojeniowego. Próba odsprzedaży części sprzętu Polsce i krajom bałkańskim została zablokowana przez III Rzeszę. Nowy czeski rząd, na czele którego stanął premier Rudolf Beran, zaczął kopiować model włoskiego faszyzmu, tworząc Partię Jedności Narodowej (cz. Strana národní jednoty) i wprowadzając cenzurę. Działalność Komunistycznej Partii Czechosłowacji, Kominternu i faszystowskiej Vlajki została zakazana^[4]. Rząd II Republiki jeszcze przed rozpoczęciem niemieckiej okupacji ograniczył prawa części obywateli wprowadzając antysemickie ustawy rasowe, a dekretem z 2 marca 1939 roku stworzył także obozy dla Romów w Letach i Hodoninie^[5].

Hitler dążył do dalszego rozpadu Czechosłowacji. W Bratysławie doszło do walk, które próbowały spacyfikować wojska federalne^[6]. 14 marca 1939 powołany po październiku 1938 autonomiczny parlament słowacki ogłosił w Bratysławie akt niepodległości i utworzenie Republiki Słowackiej^[7]. Nastąpiło to pod presją Hitlera i groźbą aneksji kraju przez Węgry, których częścią terytorium Słowacji było do traktatu w Trianon z 1920^[8]. Nowe słowackie państwo zostało uznane przez większość państw europejskich, nawet Związek Radziecki, było jednak jedynie satelitą III Rzeszy^[8]. Następnego dnia Wehrmacht rozpoczął zajmowanie na terytorium Czech i Moraw, łamiąc ustalenia układu monachijskiego. Doszło do obrony koszar Czajanka. 16 marca 1939 przy wymuszonej zgodzie prez. Emila Hachy^[9] III Rzesza utworzyła z zajętych ziem czeskich Protektorat Czech i Moraw. Pozornie zachowany został dotychczasowy ustrój wewnętrzny państwa przy likwidacji armii i przejęciu jej uzbrojenia przez Wehrmacht^[3]. Protektorem z ramienia Rzeszy został Konstantin von Neurath^[10]. Zasoby wojskowe (500 czołgów i 1600 samolotów^[8]) i potencjał czeskiego przemysłu zbrojeniowego zostały przejęte przez III Rzeszę. W maju 1939 depozyt złota Banku Czechosłowacji znajdujący się w bankach Wielkiej Brytanii został na żądanie rządu Protektoratu przekazany do Pragi, gdzie został następnie zagarnięty przez Niemcy, co pozwoliło ugasić kryzys walutowy Rzeszy^[8]. Część żołnierzy armii Czecho-Słowacji, głównie lotników, uciekała przez Polskę – a po upadku Polski przez Węgry, Jugosławię i Rumunię – do Francji, biorąc dalej udział w II wojnie światowej. Część uciekinierów wstąpiła w Polsce do efemerycznego Legionu Czechów i Słowaków^[11].

Słowacja została z kolei zmuszona do zawarcia układu podporządkowującego politykę zagraniczną III Rzeszy i dopuściła do wprowadzenia Wehrmachtu na swoje terytorium (pas doliny Wagu)^[12]. We wrześniu 1939 uczestniczyła w kampanii wrześniowej po stronie III Rzeszy przeciwko Polsce (atak słowacki na Polskę).

Przypisy

↑ ^a ^b Jokeš 2020 ↓, s. 313.
↑ Igor Lukeš, Erik Goldstein: The Munich crisis, 1938: prelude to World War II. Routledge, 1999, s. 48. ISBN 0-7146-4995-3.
↑ ^a ^b Jokeš 2020 ↓, s. 320–321.
↑ Jokeš 2020 ↓, s. 319.
↑ Lubosz Palata: Chlew zamiast pomnika zamordowanych czeskich Romów. wyborcza.pl, 2010-10-19. [dostęp 2022-04-11].
↑ Bogusław Wołoszański Tajna wojna Stalina, wyd. 1999, s. 107–111.
↑ GrzegorzG. Chmielewski GrzegorzG., Geneza państwa i naczelnych instytucji państwowych Republiki Słowackiej [online], 6 lipca 2010 [dostęp 2022-01-23] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Victor Rothwell: Origins of the Second World War. Manchester University Press, 2001, s. 99–100. ISBN 978-0719059582. (ang.).
↑ Hitler zagroził w razie odmowy wydania rozkazu niestawiania oporu przez armię – bombardowaniem Pragi przez Luftwaffe.
↑ Jokeš 2020 ↓, s. 324.
↑ Jokeš 2020 ↓, s. 325–326.
↑ Czesław Madajczyk: Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wydawnictwo Poznańskie, 1983, s. 97. ISBN 83-210-0335-4.

Bibliografia

Petr Jokeš: Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa. Kraków: Avalon, 2020. ISBN 978-83-7730-439-6. (pol.).

[CITEREFJokeš2020313-1] Jokeš 2020 ↓, s. 313.

[2] Igor Lukeš, Erik Goldstein: The Munich crisis, 1938: prelude to World War II. Routledge, 1999, s. 48. ISBN 0-7146-4995-3.

[CITEREFJokeš2020320–321-3] Jokeš 2020 ↓, s. 320–321.

[CITEREFJokeš2020319-4] Jokeš 2020 ↓, s. 319.

[5] Lubosz Palata: Chlew zamiast pomnika zamordowanych czeskich Romów. wyborcza.pl, 2010-10-19. [dostęp 2022-04-11].

[6] Bogusław Wołoszański Tajna wojna Stalina, wyd. 1999, s. 107–111.

[Chmielewski2010-7] GrzegorzG. Chmielewski GrzegorzG., Geneza państwa i naczelnych instytucji państwowych Republiki Słowackiej [online], 6 lipca 2010 [dostęp 2022-01-23] (pol.).

[Rothwell2001-8] Victor Rothwell: Origins of the Second World War. Manchester University Press, 2001, s. 99–100. ISBN 978-0719059582. (ang.).

[9] Hitler zagroził w razie odmowy wydania rozkazu niestawiania oporu przez armię – bombardowaniem Pragi przez Luftwaffe.

[CITEREFJokeš2020324-10] Jokeš 2020 ↓, s. 324.

[CITEREFJokeš2020325–326-11] Jokeš 2020 ↓, s. 325–326.

[12] Czesław Madajczyk: Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wydawnictwo Poznańskie, 1983, s. 97. ISBN 83-210-0335-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]