Cmentarz wojenny nr 357 – Kamionka Mała

Cmentarz wojenny nr 357
Kamionka Mała

nr rej. A-695 z 14.04.1993
Państwo	Polska
Miejscowość	Kamionka Mała
Typ cmentarza	wojenny
Stan cmentarza	nieczynny
Powierzchnia cmentarza	1323
Liczba pochówków	260
Liczba grobów	53+59
Data ostatniego pochówku	1914
Architekt	Gustaw Ludwig
Położenie na mapie gminy Laskowa Cmentarz wojenny nr 357 Kamionka Mała
Położenie na mapie Polski Cmentarz wojenny nr 357 Kamionka Mała
Położenie na mapie województwa małopolskiego Cmentarz wojenny nr 357 Kamionka Mała
Położenie na mapie powiatu limanowskiego Cmentarz wojenny nr 357 Kamionka Mała
49°47′11,5″N 20°29′05,4″E

Cmentarz wojenny nr 357 – Kamionka Mała – położony w miejscowości Kamionka Mała cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej. Jest jednym z 400 zachodniogalicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. W okręgu limanowskim cmentarzy tych jest 36.

Lokalizacja

Cmentarz znajduje się na skraju lasu, na należącym do Beskidu Wyspowego wzniesieniu Jastrząbka o wysokości 530 m. Położony jest tuż poniżej zalesionego wierzchołka Jastrząbki, na jej północno-wschodnich stokach. Do cmentarza prowadzi asfaltowana, wąska i stroma droga odgałęziająca się od drogi Rozdziele – Laskowa, tuż poniżej drewnianego, zabytkowego kościoła w Rozdzielu. Administracyjnie cmentarz znajduje się na terenie gminy Laskowa w powiecie limanowskim, województwie małopolskim.

Kamienny pomnik na środku cmentarza

Nagrobek żołnierzy rosyjskich

Nagrobek żołnierzy niemieckich

Ołtarz w kaplicy cmentarnej

Fragment cmentarza przy tarasie kaplicy

Widok ogólny

Historia

Pochowano tutaj żołnierzy armii rosyjskiej, austriacko-węgierskiej i pruskiej, którzy zginęli w walkach na okolicznych terenach w dniach 8–13 grudnia 1914 roku w czasie tzw. operacji łapanowsko-limanowskiej. Oddziały rosyjskiej 3 Armii gen. Dimitriewa przygotowywały się do zdobycia fortyfikacji Krakowa. Rosjanie zajęli okoliczne tereny już 11 listopada 1914 roku. Ówcześni komentatorzy piszą: „Zjawiają się Moskale, którzy jak mrowie zajmują na kwatery wszystkie niemal domy". Austriacy którzy znali dość dobrze zamiary przeciwnika, gdyż mieli dobre rozpoznanie (m.in. lotnicze), postanowili zaatakować ich z boku. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem wojsk austriackich, które zahamowały rosyjską ofensywę w kierunku Krakowa i Śląska. Bardzo podniosło to morale wojsk austriacko-węgierskich.

Budowa cmentarza

Jest to cmentarz nr 357 okręgu X Limanowa. Budowano go jeszcze w czasie trwania wojny. Przystąpiono do tego niezwłocznie po tym, jak w wyniku zwycięskiej dla Austriaków bitwy pod Gorlicami wyparto wojska rosyjskie dalej na wschód. Zwraca uwagę zastosowane założenie; na jednym cmentarzu wspólnie chowano zarówno żołnierzy własnych (armii austriacko-węgierskiej), sojuszniczej armii niemieckiej, jak i wrogiej armii rosyjskiej, przy czym zarówno dla żołnierzy własnej, jak i wrogiej armii stosowano tę samą metodę pochówku i równie reprezentacyjne nagrobki.

Na cmentarzu tym pochowano w 53 mogiłach pojedynczych i 59 zbiorowych łącznie 260 żołnierzy, w tej liczbie:

• 92 żołnierzy armii austriackiej z 1, 18, 24 i 25 pułku strzelców oraz 45 pułku artylerii landwery
• 11 żołnierzy armii niemieckiej z 217 pruskiego rezerwowego pułku piechoty
• 157 żołnierzy armii rosyjskiej

Tablica informacyjna przy bramie cmentarza podaje inną liczbę – 246 żołnierzy. Większość żołnierzy pochowano bezimiennie. Wszystkie walczące tutaj armie były wielonarodowościowe. Walczyli w nich również Polacy, w różnych armiach, a więc również przeciwko sobie.

Projektantem cmentarza był Gustaw Ludwig. Do prac przy jego budowie wykorzystano głównie jeńców. Przyłożono wielką wagę zarówno do założenia architektonicznego i jego realizacji, jak i do wykonania poszczególnych detali. Mimo że cmentarz budowany był w trakcie wojny, wykonano go bardzo trwale i solidnie.

Opis cmentarza

Cmentarz ma powierzchnię około 1200 m² i znajduje się na lekko tylko pochylonym stoku. Zbudowano go na planie prostokąta (z niewielkim wybrzuszeniem od strony bramy wejściowej). Ogrodzony jest drewnianym płotem na betonowej podmurówce i betonowych słupkach. Bramę wejściową tworzą dwa solidne betonowe słupy nakryte betonowymi cokołami i drewniana furtka. W słupy te wmurowane były po trzy łuski artyleryjskie od pocisków dużego kalibru. Z czasem uległy jednak przerdzewieniu i przy remoncie ogrodzenia usunięto je. Od bramy wejściowej prowadzi żwirowana ścieżka rozgałęziająca się na dwie alejki spacerowe, po bokach zabezpieczone betonowymi krawężnikami. W tylnej części cmentarza znajduje się duża kaplica na murowanym z kamienia tarasie, na który prowadzą kamienne schody. Wykonana z drewna kaplica o wysokości 13 m ma stromy dach zwieńczony krzyżem. Dach kryty jest w górnej części gontami, w dolnej blachą. Kaplica posiada z wszystkich stron niskie podcienia podparte dwunastoma ozdobnymi słupkami drewnianymi. Wewnątrz kaplicy znajduje się drewniany ołtarz z krzyżem.

Na środku cmentarza znajduje się murowany z kamienia pomnik w kształcie kopca zwieńczonego kamiennym krzyżem wykonanym z jednego kamienia. Krzyż ten według podań wykonany został dobrowolnie przez jednego z jeńców. Do podstawy kopca wmurowano betonowe stele z nazwiskami. Na mogiłach żołnierzy znajdują się betonowe cokoliki, do których wmurowano żeliwne krzyże. Są to krzyże trzech rodzajów, zależnie od rodzaju armii, do której należeli żołnierze.

Losy cmentarza

Projektując taki cmentarz Austriacy liczyli się z koniecznością jego późniejszego utrzymania. Niektóre bowiem elementy cmentarza wymagają konserwacji i okresowych remontów. W okresie Polski międzywojennej cmentarz jako nowy był jeszcze w dobrym stanie. Po II wojnie ranga cmentarza w świadomości społeczeństwa i ówczesnych władz zmalała, przybyły bowiem nowe, świeższe cmentarze i dramatyczne historie nowej wojny. Cmentarz ulegał w naturalny sposób niszczeniu przez czynniki pogody i roślinność. Dopiero od lat 80. zaczęto dbać o cmentarze z I wojny światowej. Duża jest w tym zasługa Romana Frodymy, którego dla żartu nazwano Generalnym Grabarzem Galicji. W 1991 również na cmentarzu w Jastrząbce przeprowadzono kompleksowy remont. M.in. wycięto kilka starych drzew, które niszczyły cmentarz, odnowiono wszystkie elementy drewniane, poprawiono alejki, poddano konserwacji krzyże żeliwne itp. Cmentarz w 1991 ponownie poświęcono, a w uroczystości tej wzięła udział także delegacja z Austrii. Pracami pielęgnacyjnymi na cmentarzu zajmuje się młodzież szkolna, która również corocznie w październiku organizuje rajd "Szlakiem cmentarzy I wojny światowej". Akcję tę zainicjował Tadeusz Olszewski, nauczyciel gimnazjum w gminie Trzciana.

Bibliografia

• Dąbrowski Jan: Wielka Wojna 1914- 1918. Trzaska, Evert i Michalski /reprint-Wydawnictwo KURPISZ s.c., 1937/ reprint 2000. ISBN 83-87621-72-2. Brak numerów stron w książce
• M. Weber: Cmentarzyska i groby naszych bohaterów w Małopolsce. Lwów: 1928. Brak numerów stron w książce
• Duda O. Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Beskidach. "Wierchy" 1984.
• Szlakiem cmentarzy I wojny światowej.. [dostęp 2010-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-14)].