Cmentarz Žale
 nr rej. 14 625
| |
 Budynki projektu Plečnika | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Powierzchnia cmentarza |
375 000 |
| Liczba grobów |
150 000 |
| Liczba kwater cmentarnych |
1906 |
Położenie na mapie Słowenii  | |
 46°04′02,84″N 14°31′42,32″E/46,067456 14,528422
| |
Cmentarz Žale – cmentarz w dzielnicy Bežigrad w Lublanie założony w 1906 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1906 roku cmentarz został ogrodzony, doprowadzono do niego linię tramwajową i zbudowano kaplicę św. Krzyża[1]. Ponieważ cmentarz nie miał kostnicy ani domu pogrzebowego, zarządca starał się o jego budowę. W 1936 roku rada miasta wyraziła zgodę na inwestycję. Pierwszy plan przygotował Ivo Spinčič, ale z powodu zbyt wysokich kosztów nie został on zaakceptowany. Rada zwróciła się do Jože Plečnika z prośbą o przygotowanie nowego projektu. Po publicznej dyskusji 13 października 1938 roku został on zaakceptowany. Budowa trwała dwa lata i 7 lipca 1940 roku budynki zostały otwarte[2]. W 1979 roku budynki zostały opuszczone, a zarząd przeniósł się do nowej siedziby. Dopiero w 1990 roku podjęto decyzję o renowacji budynków[3]. W latach 80. XX wieku Marko Mušič zaprojektował cmentarz Nowe Žale (sektor D). Został on otwarty w 1989 roku[4]. W 2002 roku cmentarz dołączył do Europejskiego Szlaku Cmentarzy[5]. Podczas spotkania 25 stycznia 2007 roku w Madrycie Komitet Dziedzictwa Europejskiego przyznał cmentarzowi znak dziedzictwa europejskiego[6][7]. Dekretem z 17 czerwca 2009 roku cmentarz został uznany za zabytek kultury o znaczeniu krajowym (nr 14625). Ochronie podlega Ogród Wszystkich Świętych, który powstał w latach 1937–1940 według projektu Jože Plečnika[8]. Słowenia stara się o wpisanie go na listę światowego dziedzictwa UNESCO[9].
Obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Kompleks budynków nazwany przez Plečnika Świętym Gajem[10], obecnie nazywany Ogrodem Wszystkich Świętych[11], pełniący funkcję domu przedpogrzebowego. W skład zespołu wchodzą:
- brama z przejściem w formie łuku zwieńczonego podwójnym posągiem Chrystusa i Matki Bożej Opiekunki, według Plečnika będąca symbolem przejścia ze świata żywych do świata umarłych[10]. Brama ujęta jest w symetryczne, dwukondygnacyjne kolumnady, do których przylegają budynki administracyjne,
- Kaplica Wszystkich Świętych (główna kaplica cmentarna) umieszczona na osi bramy, wybudowana na planie wydłużonego prostokąta, Nisze, w których umieszczone są okna, nawiązują symbolicznie do ścian kolumbarium[10],
- 14 kaplic pogrzebowych zróżnicowanych architektonicznie, nawiązujących wezwaniami do kościołów Lublany. Jedna z nich pod wezwaniem Adama i Ewy dedykowana jest niewierzącym i wyznawcom innych religii[10],
- budynek stolarni (warsztatów) posiada elewacje wykończone cegłami i kamieniami – dla odróżnienia od pozostałych obiektów w kompleksie, pokrytych białymi tynkami. Dodatkowo ozdabiają go malowane dekoracje figuralne wykonane przez Slavko Pengova[12]. W scenach biblijnych przedstawił on Plečnika (w scenie przedstawiającej połów) i ówczesnego burmistrza Juro Adlešiča (w scenie rozmnożenia chleba)[13].
Przetarg na budowę kompleksu wygrał Emil Tomažič. Przy opracowaniu planów Plečnikowi pomagał Vlasto Kopač, wtedy student. W latach 90. XX wieku powierzono mu restaurację budynków.
- Ossuarium – pomnik ofiar I wojny światowej (sektor A). Budynek zaprojektowany przez ucznia Plečnika Edo Ravnikara. Cylindryczny budynek został otwarty w grudniu 1939 roku. W 1985 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków[14].
- Austriacki cmentarz wojskowy (sektor B) – na cmentarzu znajduje się 275 grobów żołnierzy austriackich, którzy zginęli podczas II wojny światowej i zostali tu pochowani. W 1962 roku został wzniesiony pomnik. Składa się on z 2 części: kamiennego sześcianu, na którym umieszczono wokół austriackiego orła 9 herbów austriackich prowincji oraz stojącej przed nim figury z brązu autorstwa Wolfganga Skaly. Wyrzeźbił on postać nagiego młodego mężczyzny, który wznosi ponad głową złamany miecz[15].
- Włoski cmentarz wojskowy (sektor B) – obok cmentarza austriackiego znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej, na którym pochowano 1176 żołnierzy włoskich[16].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa nawiązuje do starosłowiańskiego słowa „žale” oznaczającego cmentarz[17].
Pochowani na cmentarzu
[edytuj | edytuj kod]Cmentarz ma 375 000 m². Zostało na nim pochowanych ponad 150 000 osób. Około 2000 to znani słoweńscy poeci, pisarze, rzeźbiarze, malarze, kompozytorzy, architekci, aktorzy, inżynierowie, politycy i sportowcy[18][9]. Między innymi znajdą się tam groby:
- Fran Albreht – pisarz, redaktor i polityk[19]
- Vera Albreht – poeta[20]
- Vladimir Bartol – pisarz[21]
- Katja Boh – socjolog, polityk i dyplomata[22]
- Ivan Cankar – autor i działacz polityczny[21]
- Fran Saleški Finžgar – pisarz i ksiądz[21]
- Rihard Jakopič – malarz[21]
- Davorin Jenko – kompozytor, autor muzyki do hymnu narodowego Serbii[23]
- Ivana Kobilca – malarka[24]
- Edvard Kardelj – przywódca komunistyczny[21]
- Dragotin Kette – poeta[21]
- Edvard Kocbek – poeta, eseista i polityk[25]
- Janez Evangelist Krek – polityk[21]
- Janez Menart – poeta[21]
- Josip Murn Aleksandrov – poeta[26]
- Lili Novy – poeta[21]
- Anton Peterlin – fizyk[27]
- Leonid Pitamic – prawnik[28]
- Jože Plečnik – architekt[29]
- Dominik Smole – pisarz i dramatopisarz[30]
- Matej Sternen – malarz[21]
- Gregor Strniša – poeta[21]
- Milan Vidmar – inżynier elektryk, szachista i teoretyk[31]
- Angela Vode – polityk, pisarka, działaczka feministyczna[32]
- Gregor Žerjav – polityk[33]
- Vitomil Zupan – pisarz[21]
- Oton Župančič – poeta[21]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Žale – ogród wszystkich świętych [online], Dziennik Polski, 31 października 2009 [dostęp 2020-03-21] (pol.).
- ↑ Zgodovina podjetja – Žale [online], www.zale.si [dostęp 2020-03-21].
- ↑ Architecture – Žale [online], www.zale.si [dostęp 2020-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-28].
- ↑ Žale Cemetery [online] [dostęp 2020-03-21].
- ↑ Monumental park Žale [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-21].
- ↑ Znak »Evropska dediščina« Plečnikovim Žalam [online], www.ljubljana.si [dostęp 2020-03-21] (słoweń.).
- ↑ Bartłomiej Sury, Znak Dziedzictwa Europejskiego jako narzędzie konstruowania dziedzictwa, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” (14), 2014, s. 64.
- ↑ Odlok o razglasitvi del arhitekta Jožeta Plečnika v Ljubljani za kulturne spomenike državnega pomena [online], www.uradni-list.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ a b Vodeni ogledi po pokopališču Žale [online], www.ljubljana.si [dostęp 2020-03-22] (słoweń.).
- ↑ a b c d Łukasz Galusek, Monika Rydygier, Jože Plečnik architekt i wizjoner / architect and visionary1872-1957, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2006, s. 322–324, ISBN 83-89273-41-1, OCLC 439684284.
- ↑ Plečnikove Žale – Dedi [online], www.dedi.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Žale Cemetery [online], www.visitljubljana.com [dostęp 2020-03-22] (ang.).
- ↑ Ana Lavrič, Slovansko-slovenska panteona Slavka Pengova in Toneta Kralja v Ljubljani, „Acta Historiae Artis Slovenica” (22/2), 2017, s. 76.
- ↑ Ossuary [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Austrian military cemetery [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Italian military cemetery [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Archiweb – Žale Cemetery [online], www.archiweb.cz [dostęp 2020-03-21] (ang.).
- ↑ Žale Cemetery, Ljubljana – One The Most Beautiful In Europe [online], www.renegadetravels.com [dostęp 2020-03-21].
- ↑ Fran Albreht. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Vera Albreht. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Kulturno pomembna evropska pokopališča – ljubljanske Žale [online], Zavod Pogreb ni tabu [dostęp 2020-03-22] (słoweń.).
- ↑ Katja Boh. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Davorin Jenko. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Ivana Kobilca [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Edvard Kocbek. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Josip Murn – Aleksandrov [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ akademik Anton Peterlin. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ akademik Leonid Pitamic. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Jože Plečnik [online], cemeteriesroute.eu [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Dominik Smole. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ akademik Milan Vidmar. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Angela Vode. Slovenski grobovi [online], www.najdigrob.si [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Gregor Žerjav [online] [dostęp 2020-03-22].