Choroba Addisona
| morbus Addisoni | |
| Klasyfikacje | |
| DiseasesDB | |
|---|---|
| MedlinePlus | |
| MeSH | |
Choroba Addisona, pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, dawna nazwa cisawica (łac. morbus Addisoni, insufficientia corticis glandularum suprarenalium chronica primaria[1]; ang. adrenal hypofunction, adrenal insufficiency, Addison's disease, Addison's melanoderma[2]) – schorzenie układu dokrewnego, zespół objawów spowodowanych przewlekłym niedoborem hormonów produkowanych przez korę nadnerczy.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy schorzenie zostało opisane przez brytyjskiego chirurga Thomasa Addisona w 1855 w pracy pt: „On the Constitutional and Local Effects of Disease of the Suprarenal Capsules”. Dopiero w 1949 roku Edward Calvin Kendall zsyntetyzował kortyzon, umożliwiając w ten sposób skuteczne leczenie substytucyjne.
Epidemiologia
[edytuj | edytuj kod]Częstość występowania wynosi 4-11 przypadków na 100 000 osób. Choroba Addisona może dotyczyć ludzi w każdym wieku, o różnej płci czy rasie, ale zwykle chorują dorośli w 3.-4. dekadzie życia. Choroba znacznie częściej dotyczy kobiet. Badania nie wykazały zależności pomiędzy częstością występowania choroby a rasą[3].
Etiopatogeneza
[edytuj | edytuj kod]Najczęstszą przyczyną występowania choroby Addisona jest autoimmunologiczne zapalenie kory nadnerczy (70-90% przypadków). Choroba ma związek z antygenami HLA-DR3, a autoantygenami są enzymy uczestniczące w syntezie hormonów kory nadnerczy: 21-hydroksylaza, 17-hydroksylaza, 20,22-liaza. Niekiedy mogą współistnieć inne schorzenia o podłożu autoimmunizacyjnym, najczęściej tarczycy – mówi się wtedy o zespołach zaburzeń wielogruczołowych. Do innych przyczyn należą:
- Gruźlica (15-30% przypadków)
- Inne choroby zakaźne (np. grzybice głębokie i zakażenia w przebiegu AIDS)
- Przerzuty nowotworowe i nowotwory pierwotne (Nadnercza mogą być niszczone przez nowotwory pierwotne (gł. chłoniaki) oraz przerzuty nowotworów płuc, sutka i żołądka. Objawy niewydolności występują rzadko, bo do ich wystąpienia konieczne jest zniszczenie około 80-90% miąższu obu nadnerczy.)
- Zaburzenia metaboliczne (np. skrobiawica, adrenoleukodystrofia, adrenomieloneuropatia, hemochromatoza)
- Zaburzenia wrodzone:
- wrodzony przerost nadnerczy
- Zespół Allgrove’a
- hipoplazja nadnerczy
- defekt receptora ACTH
- Uszkodzenie nadnerczy spowodowane lekami
- Stan po obustronnej adrenalektomii
- Skaza krwotoczna – obustronne wylewy krwi do nadnerczy, zachodzą zwykle u dzieci w posocznicy meningokokowej (zespół Waterhouse’a-Friderichsena) lub bakteriami z rodzaju Pseudomonas. U dorosłych w trakcie leczenia przeciwzakrzepowego, posocznicy, urazach lub zabiegach operacyjnych.
Objawy
[edytuj | edytuj kod]- narastające osłabienie[4], skłonność do zasłabnięć (spowodowana hipotonią ortostatyczną lub hipoglikemią)
- osłabienie siły mięśniowej, męczliwość
- utrata apetytu
- spadek masy ciała[4]
- nudności, wymioty
- drażliwość
- biegunka
- obniżenie nastroju (depresja)
- niedociśnienie tętnicze[4], też hipotonia ortostatyczna
- przebarwienia skóry znane jako melasma suprarenale, szczególnie dotyczy okolic eksponowanych na słońce, a także łokci, linii zgięciowych dłoni, otoczek sutkowych i blizn (od przebarwień skóry pochodzi jedna z nazw choroby – cisawica; cisawy, czyli mający barwę drewna cisu)
- hipoglikemia (szczególnie u dzieci)
- zaburzenia miesiączkowania (amenorrhoea)
- hiperkalcemia
- cierpnięcie kończyn
- eozynofilia
- poliuria
- hiperkaliemia
- achlorhydria
- czasami niedokrwistość megaloblastyczna[1]
Diagnostyka
[edytuj | edytuj kod]W badaniach laboratoryjnych stwierdza się najczęściej następujące odchylenia od normy:
- hiperkaliemia, hiponatremia
- hipoglikemia (głównie w okresach głodzenia)
- niekiedy podwyższenie stężenia mocznika i kreatyniny
- w morfologii krwi: neutropenia, limfocytoza, monocytoza i eozynofilia
- niskie stężenia (do nieoznaczalnych) kortyzolu i podwyższone stężenia ACTH we krwi
- podwyższenie ARO
- autoprzeciwciała w badaniach immunologicznych
W wypadku hiperkaliemii znajduje to odzwierciedlenie w obrazie EKG.
Zmiany w badaniach obrazowych:
Przykładem badania diagnostycznego używanego w rozpoznaniu choroby Addisona jest test pobudzania tetrakozaktydem (nazwa handlowa: Synacthen), który jest syntetycznym polipeptydem o aktywności ACTH. Istnieją różne warianty tego testu, ale podstawą jest oznaczenie po określonym czasie od podania Synactenu, stężenia kortyzolu w osoczu lub metabolitów glikokortykosteroidów w moczu. Brak reakcji ze strony nadnerczy tj. wydzielania kortyzolu świadczy o ich niewydolności[5].
Leczenie
[edytuj | edytuj kod]Leczenie choroby Addisona polega na uzupełnianiu niedoborów hormonów produkowanych przez korę nadnerczy. Leki podaje się w określonych godzinach i dawkach symulując fizjologiczne, zależne od pory dnia, wydzielanie. W szczególnych sytuacjach, takich jak np. stres, operacja czy ciąża, istnieje konieczność odpowiedniego dostosowania dawki do zwiększonego zapotrzebowania.
W leczeniu stosuje się substytucję kortykosterydową, mineralokortykoidową i androgenową.
Glikokortykosteroidy
[edytuj | edytuj kod]Stosuje się hydrokortyzon w dawce 20–30 mg na dobę, w 2 lub 3 dawkach symulujących dobowy rytm wydzielania kortyzolu. Zazwyczaj 2/3 dawki, czyli 20 mg, podaje się w godzinach rannych, a pozostałą część (10 mg) około godziny 15 (przy trzech dawkach jest to odpowiednio 15 mg rano – 10 mg o 13.00 – 5 mg o 18.00).
W niektórych przypadkach istnieje konieczność zmniejszenia dawki. Dzieje się tak w przypadku wystąpienia na początku leczenia bezsenności czy zdenerwowania. Nadciśnienie tętnicze i cukrzyca również wymagają korekcji dawek (niekiedy konieczne jest zastąpienie hydrokortyzonu prednizolonem w odpowiednio przeliczonych dawkach). Natomiast u ludzi otyłych i przyjmujących leki przeciwdrgawkowe istnieje konieczność zintensyfikowania leczenia.
W sytuacjach stresowych zapotrzebowanie zwiększa się o dodatkowe 10–30 mg. W przypadku wymiotów czy biegunki sterydy należy podawać domięśniowo w dawce 50 mg bursztynianu hydrokortyzonu co 12 godzin.
Do sytuacji silnie stresowych należą operacja czy ciąża. Stosuje się wtedy duże dawki sterydów w ściśle określonym schemacie dawkowania.
| Doba | Dawka |
|---|---|
| -1 | 40 mg doustnie |
| 0 | 100 mg dożylnie w trakcie operacji potem 100 mg dożylnie co 8 godzin |
| 1 | 100 mg dożylnie co 8 godzin |
| 2 | 50 mg domięśniowo co 6 godzin (dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 3 | 50 mg domięśniowo co 8 godzin (dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 4 | 60 mg doustnie |
| 5 | 60 mg doustnie |
| 6 | 40 mg doustnie |
| 7 | 30 mg doustnie |
| Doba | Dawka |
|---|---|
| 0 | 100 mg domięśniowo przy rozpoczęciu porodu 50 mg domięśniowo co 6-8 godzin (dodatkowo 100 dożylnie przy spadku ciśnienia) |
| 1 | 50 mg domięśniowo co 6-8 godzin |
| 2 | 50 mg domięśniowo co 6-8 godzin |
| 3 | 60 mg doustnie |
| 4 | 60 mg doustnie |
| 5 | 40 mg doustnie |
| 6 | 40 mg doustnie |
| 7 | 30 mg doustnie |
W przypadku podawania hydrokortyzonu w dawkach większych niż 100 mg/dobę nie jest konieczne równoczesne podawanie mineralokortykoidów, gdyż w tak dużych dawkach hydrokortyzon wykazuje również działanie mineralokortykoidowe.
Mineralokortykoidy
[edytuj | edytuj kod]Zwykle stosuje się dawkowanych indywidualnie fludrokortyzon w dawkach 0,025-0,2 na dobę.
Androgeny
[edytuj | edytuj kod]U kobiet w przypadku m.in. utrzymującego się osłabienia stosuje się dehydroepiandrosteron 5–25 mg raz dziennie[6].
Rokowanie
[edytuj | edytuj kod]Pacjenci muszą przyjmować leki do końca życia[4]. W przypadku braku leczenia choroba Addisona jest zawsze śmiertelna, natomiast jeśli jest leczona, to nie ma wpływu na długość życia[7]. Leczenie substytucyjne jednak zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób, m.in. układu krążenia[8]. Wystąpienie przełomu nadnerczowego zwiększa śmiertelność (czemu można zapobiegać, np. edukując pacjenta o doborze dawki leków w przypadku urazów i stresu[4])[7]. Jeśli niewydolność kory nadnerczy spowodowana została przez przerzuty nowotworowe, to rokowanie jest złe, a jeśli przyczyną jest gruźlica, to zależy ono od rozległości zakażenia[7].
Klasyfikacja ICD10
[edytuj | edytuj kod]| kod ICD10 | nazwa choroby |
|---|---|
| ICD-10: E27.1 | Pierwotna niewydolność kory nadnerczy |
| ICD-10: E27.2 | Przełom addisonoidalny |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- zespół Cushinga
- wtórna niedoczynność nadnerczy
- przełom nadnerczowy – ostra niewydolność kory nadnerczy
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Franciszek Kokot, Choroby Wewnętrzne, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1991, s. 533, ISBN 83-200-1551-0.
- ↑ Addison's disease w bazie Who Named It (ang.)
- ↑ Addison Disease
- ↑ a b c d e A. Pulzer, S. Burger-Stritt, S. Hahner, [Addison's disease : Primary adrenal insufficiency], „Der Internist”, 57 (5), 2016, s. 457–469, DOI: 10.1007/s00108-016-0054-6, ISSN 1432-1289, PMID: 27129928 [dostęp 2019-03-20].
- ↑ „Biochemia – skrypt dla studentów wydziału lekarskiego” pod redakcją prof. Jana Gmińskiego, Katowice 2003
- ↑ Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 1359. ISBN 978-83-7430-517-4.
- ↑ a b c Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 1360. ISBN 978-83-7430-517-4.
- ↑ Earn H. Gan, Simon H. Pearce, Management of endocrine disease: Regenerative therapies in autoimmune Addison's disease, „European Journal of Endocrinology”, 176 (3), 2017, R123–R135, DOI: 10.1530/EJE-16-0581, ISSN 1479-683X, PMID: 27810905 [dostęp 2019-03-20].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Andrzej Szczeklik (red.), Jerzy Alkiewicz, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005, ISBN 83-7430-031-0, OCLC 830805120.
- Interna Szczeklika : podręcznik chorób wewnętrznych 2012. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2012, s. 1229-1232. ISBN 978-83-7430-336-1.
