Cerkiew Spaska na Berestowie

Cerkiew Spaska na Berestowie
Церква Спаса на Берестові
	nr rej. 80-382-0217
	cerkiew
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Kijów
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego
Eparchia	kijowska
Wezwanie	Zbawiciela (Spasa)
Historia
Data zakończenia budowy	XII w.
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Data zniszczenia; • przez	1482; Mengli I Girej
Data odbudowy	1640–1643
Dane świątyni
Świątynia; • materiał bud.	; • cegła
Wieża kościelna; • liczba wież	; 1
Kopuła; • liczba kopuł	; 6
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; wbudowana (w 1814)
	Położenie na mapie Ukrainy Cerkiew Spaska na Berestowie
	Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Cerkiew Spaska na Berestowie
	Położenie na mapie Kijowa Cerkiew Spaska na Berestowie
	50°26′14,6″N 30°33′17,6″E/50,437389 30,554889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew Spaska na Berestowie^[1] (także: Cerkiew Zbawiciela na Berestowie, ukr. Церква Спаса на Берестові) – cerkiew prawosławna w Kijowie, w obrębie kompleksu ławry Peczerskiej.

Historia

Berestowo było w średniowieczu posiadłością Włodzimierza Wielkiego i jego następców. Pierwsza wzmianka o klasztorze prawosławnym w tym miejscu pochodzi z 1073. Nie jest jednak dokładnie ustalone, kiedy powstał zachowany do dziś obiekt; najczęściej wskazuje się okres 1123–1125 ze względu na podobieństwa architektoniczne pomiędzy budynkiem w Berestowie a datującymi się z tych lat zabudowaniami klasztornymi na terenie Perejasławia.

Cerkiew poważnie ucierpiała w czasie najazdów: w 1240 spustoszyły ją wojska Batu-chana, a w 1482 – chana Mengli Gireja. Po tej ostatniej napaści została zrujnowana i po prowizorycznej adaptacji nabożeństwa zaczęli odprawiać w niej dopiero unici po 1596 r. Unici przekazali cerkiew prawosławnym w 1631 r., jednak cerkiew nie była użytkowana, ponieważ znajdowała się w zaawansowanej ruinie. Po 1638 r. z inicjatywy metropolity Piotra Mohyły cerkiew została odbudowana i przebudowana w stylu barokowym wg planów i udziale włoskiego architekta Octaviano Manciniego, na co wskazuje identyczność zastosowanych postgotyckich rozwiązań w nowo wzniesionym sanktuarium na Berestowie i w kościołach katolickich w Złotym Potoku i Podhajcach^[2]. W szczególności widać to przy zastosowaniu „gotyzacji” sklepień, identycznych profilach żeber, wspornikach sklepiennych. Prace nad budową murów zakończono w 1640 r., a w 1643 r. Piotr Mohyła dokonał poświęcenia cerkwi. Nowo powstały obiekt w bardzo niewielkim stopniu przypominał oryginalną świątynię, z której zachowano jedynie narteks.

Obiekt przeszedł przebudowę w latach 50. XVIII wieku, jednak zachowano pochodzące z XVII wieku sanktuarium z absydą z dwoma pastoforiami po bokach^[2]. W 1909 na skutek prac nadzorowanych przez znanego konserwatora zabytków Pokryszkina cerkiew odzyskała część cech średniowiecznych. Odkryto wówczas fundamenty niezachowanych absyd oraz część fresków ukrytych pod późniejszą dekoracją stiukową. W 1947 na miejscu domniemanego grobu Jerzego Dołgorukiego wzniesiono imponujący granitowy sarkofag według projektu P. Ostapenki.

Od lat 70. XX w. cerkiew pełni funkcje muzealne, chociaż odbywają się w niej również nabożeństwa (tylko w niedzielę).

W 2017 r. ogłoszono początek prac nad renowacją cerkwi, które mają zostać sfinansowane ze środków prywatnego ofiarodawcy^[3].

Architektura

Cerkiew nie zachowała się w całości do naszych czasów. W momencie oddania do użytku miała trzy nawy, trzy absydy i najprawdopodobniej trzy cebulaste kopuły. Na południowej ścianie obiektu, pod wieżą, znajdowała się galeria przeznaczona dla księcia i jego rodziny. Wejście do cerkwi prowadziło przez narteks położony od zachodu. Obiekt wyróżniał się również bogatą dekoracją zewnętrzną w postaci fryzów, reliefów i blend. Został całkowicie wzniesiony z cegły.

Po rekonstrukcji dokonanej przez Piotra Mohyłę cerkiew jest mniejsza, jednak zamiast trzech kopuł ma ich pięć, nie zachowała się natomiast żadna z trzech absyd. Z XVII wieku pochodzi natomiast imponujący kompleks fresków z malowidłem przedstawiającym samego metropolitę klęczącego przed Chrystusem. Ikonostas w cerkwi pochodzi z lat 1813–1814 i został wykonany przez Fiodora Korobkę. W tym samym czasie Andrij Meleński wybudował dzwonnicę.

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.
↑ ^a ^b Piotr Krasny, Odbudowa kijowskiej cerkwi Spasa na Berestowie przez metropolitę Piotra Mohyłę a problem nawrotu do gotyku w architekturze sakralnej Rusi koronnej w XVII wieku, [w:] Biuletyn Historii Sztuki nr 62 z 2000 roku, nr 3–4, ss.337–361
↑ В Киеве начинается реставрация церкви Спаса на Берестове, „Церковно-Научный Центр «Православная Энциклопедия»” [dostęp 2017-08-07] (ros.).

Bibliografia

Opis cerkwi. [dostęp 2008-10-28]. (ros.).
Opis budynków wchodzących w skład Ławry Kijowsko-Pieczerskiej. [dostęp 2008-10-28]. (ros.).
Adam Dylewski: Ukraina. Bielsko-Biała: Pascal, 2005. ISBN 83-7304-508-2.

[1] Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.

[:0-2] Piotr Krasny, Odbudowa kijowskiej cerkwi Spasa na Berestowie przez metropolitę Piotra Mohyłę a problem nawrotu do gotyku w architekturze sakralnej Rusi koronnej w XVII wieku, [w:] Biuletyn Historii Sztuki nr 62 z 2000 roku, nr 3–4, ss.337–361

[3] В Киеве начинается реставрация церкви Спаса на Берестове, „Церковно-Научный Центр «Православная Энциклопедия»” [dostęp 2017-08-07] (ros.).

[1]

[2]

[3]