Archiloch

Archiloch

Data urodzenia	VII wiek p.n.e.
Data śmierci	VII wiek p.n.e.
Zawód, zajęcie	poeta

Papirus z fragmentem dzieła Archilocha

Archiloch (stgr. Ἀρχίλοχος Archilochos) – poeta grecki z Paros, żyjący w 1. połowie VII wieku p.n.e., jeden z najwybitniejszych (obok Safony i Alkajosa) przedstawicieli greckiej poezji lirycznej.

Życiorys

Był synem niewolnicy Enipo i arystokraty Telesiklesa z Paros (stąd arystokratyczne imię Archilochos, czyli „przywódca zastępu”; jednak majątek przejęli przyrodni bracia z prawowitej małżonki), niedoszłym małżonkiem Neobuli i zięciem Likambesa z Paros oraz najemnikiem, wraz z ojcem kolonistą na wyspie Tazos. Zginął jako najemnik w walkach rodzinnej Paros z Trakami na Naksos.

Twórczość

Pisał elegie, epigramy, hymny, jednak najbardziej znany jest jako autor złośliwych wierszy pisanych w jambach (już w starożytności uznany został za twórcę poezji jambicznej). Jego utwory mają ton krytyczny, satyryczny, pełne są osobistych inwektyw. Z jego twórczości zachowały się fragmenty. Od jego imienia wziął nazwę wiersz archilijski.

Istnieje legenda o Archilochu, która mówi, że został on oszukany przez swojego niedoszłego teścia Likambesa. Archiloch zaręczył się z jego córką Neobulą, jednakże Likambes potem zerwał zaręczyny i nie dopuścił do ślubu tych dwojga. Podobno Archiloch tak mścił się swoimi złośliwymi jambami, że doprowadził do samobójczej śmierci zarówno Likambesa, jak i Neobulę oraz jej siostry. Ponieważ zachowały się bardzo nieliczne fragmenty jego dzieł, nie można wyrokować o prawdziwości tej historii.

Według anegdoty przytoczonej przez Plutarcha poeta został zmuszony do opuszczenia Sparty z powodu swego wiersza:

Sajczyk jakiś zapewne się chlubi mą tarczą bez skazy,

Którą pod krzakiem musiałem wbrew mej woli porzucić;

Sam za to cało wyszedłem. A cóż mi tam po niej!

Pal ją licho, nie gorszą tarczę znowu zdobędę! (przełożył Jerzy Danielewicz)

W wierszach tego poety po raz pierwszy pojawia się termin tyran. Jest też autorem jednego z najstarszych znanych w literaturze opisów fellatio.

Znaczenie Archilocha do liryki porównywano do Homera do eposu, wpłynął swymi wierszami na klasyków: Safonę, Alkajosa, Solona, Anakreonta; a także m.in. Kallimacha w epoce aleksandryjskiej i Horacego w poezji rzymskiej.

Bibliografia

• Noty biograficzne w:
  • „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, PWN, Warszawa, 1962, tom 1 (A-Ble), str. 343.
  • „Encyklopedia Powszechna PWN”, PWN, Warszawa, 1973, tom 1, str. 124.
  • Lidia Winniczuk (red.) „Słownik kultury antycznej”, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1991, wydanie VI, str. 48-49.
  • Zygmunt Kubiak „Literatura Greków i Rzymian”, Świat Książki, Warszawa, 1999, str. 72-74 – szczegóły biografii, 76, 438.
• Poezje Archilocha można znaleźć w:
  • Ernestus Diehl „Anthologia lyrica Graeca”, tomy 1-2, wyd. 2, Lipsk, 1931-40 – oryginalne wiersze.
  • Wiktor Steffen „Antologia liryki greckiej”, Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław, 1955, – tłumaczenia wierszy.
  • Zygmunt Kubiak „Literatura Greków i Rzymian”, Świat Książki, Warszawa, 1999, str. 57 – aforyzm, 85-88 – tłumaczenia wierszy.