Antonio Salieri

Antonio Salieri

portret Antonia Salieriego namalowany przez Josepha Willibrorda Mählera (1815 r.)
Data i miejsce urodzenia	18 sierpnia 1750 Legnano, Republika Wenecka
Pochodzenie	włoskie
Data i miejsce śmierci	7 maja 1825 Wiedeń, Cesarstwo Austriackie
Przyczyna śmierci	Udar mózgu
Instrumenty	organy, skrzypce, fortepian
Gatunki	opera, muzyka liturgiczna, muzyka poważna, muzyka klasyczna
Zawód	kompozytor, kapelmistrz, dyrygent, pedagog muzyczny
Odznaczenia

Antonio Salieri (ur. 18 sierpnia 1750 w Legnano, zm. 7 maja 1825 w Wiedniu) – włosko-austriacki kompozytor, kapelmistrz i pedagog urodzony w Republice Weneckiej, który swe dorosłe życie spędził w Wiedniu jako poddany dynastii Habsburgów.

Salieri przyczynił się do rozwoju XVIII-wiecznej opery, kształtując teatr muzyczny, a jego muzyka wywarła wpływ na twórczość ówczesnych kompozytorów. Jest autorem 39 oper oraz licznych symfonii, kantat, mszy (m.in. Requiem) i oratoriów.

Mianowany na stanowisko kapelmistrza opery włoskiej przy dworze cesarskim, które piastował w latach 1774–1792, przyczynił się do dominacji języka włoskiego w operze wiedeńskiej. Komponował również dla teatrów operowych w Wenecji, Rzymie i Paryżu. Jako nadworny kapelmistrz od 1788 do 1824 był odpowiedzialny za oprawę muzyczną dworskich uroczystości, jubileuszy oraz wydarzeń, jak choćby Kongres Wiedeński. Był jednym z najbardziej cenionych pedagogów muzycznych swoich czasów.

Od początku XIX wieku muzyka Salieriego traciła na popularności. Salieri po części odzyskał dawną sławę za sprawą filmu Amadeusz.

Życiorys

Antonio Salieri był ósmym z dwunastu dzieci handlarza Antonia Salieriego. Rozpoczął swoją edukację muzyczną w rodzinnym mieście Legnago – gry na fortepianie, skrzypcach oraz śpiewu uczył go najstarszy brat, Francesco Salieri. W roku 1763 lub 1764 zmarli kolejno jego matka i ojciec, a rodzina popadła w biedę. Antonio Salieri trafił pod opiekę swojego, nieznanego z imienia, starszego brata, zakonnika w Padwie. Wkrótce rozpoczął naukę muzyki w szkole przyklasztornej i został pierwszym sopranem w chórze kościelnym. W 1766 trafił pod skrzydła weneckiego szlachcica Giovanniego Mocenigo, znajomego jego ojca, który dowiedział się o trudnościach rodziny Salieri. Antonio zamieszkał z nim w Wenecji i kontynuował naukę muzyki, aż został zauważony przez kompozytora Floriana Leopolda Gassmanna, który pod wrażeniem talentu Salieriego zabrał go ze sobą do Wiednia, gdzie osobiście kierował i opłacał jego dalszą edukację.

W 1766 roku Gassmann wprowadził Salieriego na odbywające się popołudniami koncerty tzw. Kammermusikrunde cesarza Józefa II. Salieri szybko zrobił wrażenie na monarsze, który nakazał Gassmannowi przyprowadzać podopiecznego na każde z owych muzycznych spotkań. W roku 1770 Salieri skomponował swoją pierwszą operę Le donne letterate, która odniosła umiarkowany sukces. Rok później odbyła się premiera kolejnej opery Salieriego – Armida do libretta Marca Coltelliniego, w warstwie muzycznej podejmującej oraz rozwijającej założenia operowej reformy Glucka, co dało młodemu Salieriemu reputację twórcy innowacyjnego.

10 października 1775 Salieri poślubił Theresię von Helferstorfer, córkę niedawno zmarłego finansisty i urzędnika dworskiego. Przez następne trzy lata Salieri koncentrował się głównie na dyrygowaniu przedstawieniami opery włoskiej w Wiedniu i udzielaniu lekcji muzyki. W latach 1778–1781 odbył podróż do Włoch, w czasie której napisał operę mającą uświetnić otwarcie nowego gmachu teatru La Scala w Mediolanie wybudowanego po pożarze Teatro Ducale. Podróż ta sprawiła, że zyskał on sławę również w Italii. Po powrocie do Wiednia wciąż komponował opery, libretta pisali dla niego m.in. Giovanni Battista Casti oraz Lorenzo Da Ponte.

W 1788 roku, po śmierci Giuseppe Bonna, Salieri został mianowany nadwornym kapelmistrzem, piastując to stanowisko aż do swojej śmierci w roku 1825. W apogeum zagranicznej sławy Salieriego, wraz ze śmiercią Józefa II w 1790 roku zaczęły maleć jego wpływy w Wiedniu. W roku 1792 został na własną prośbę zwolniony z obowiązków kapelmistrza opery włoskiej. W ostatnich latach życia poświęcił się niemal wyłącznie tworzeniu dzieł o charakterze religijnym. Kontynuował też nauczanie młodych muzyków, w tym kompozytorów – uczył między innymi Beethovena, Schuberta, Liszta i wielu innych wybitnych przedstawicieli wczesnego romantyzmu. Salieri, pamiętając o pomocy, jaką w młodości otrzymał od Gassmanna, większości lekcji udzielał bezpłatnie.

Przez ostatnie półtora roku życia Salieri cierpiał na demencję i został powierzony opiece Wiener Allgemeine Krankenhaus. Zmarł w Wiedniu 7 maja 1825 roku. Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu.

Był jednym z założycieli Musikakademie (1817) oraz Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu. W uznaniu zasług odznaczony został 1815 orderem Legii Honorowej oraz 1816 Złotym Medalem, przyznanym w 50. rocznicę jego przyjazdu do Wiednia.

Twórczość

Przez ponad 30 lat zajmował się komponowaniem oper należących do niemal wszystkich uprawianych wówczas gatunków scenicznych. Są wśród nich zarówno różne odmiany oper komicznych (włoska opera buffa z elementami commedia dell’arte, określana też mianem commedia per musica, intermezzo, żartobliwe 1-aktowe divertimento teatralne, azione pastorale o tematyce arkadyjskiej oraz niemieckie singspiel), jak i opery poważne (włoska dramma per musica, francuska tragédie lyrique). Z upodobaniem też tworzył opery semiseria, określane mianem dramma giocoso (La cifra), dramma tragicomico (Axur) lub dramma eroicomico (Palmira), w których obok postaci typowych dla opery buffa występowały postacie seria o pogłębionej charakterystyce psychologicznej (np. Eurillo w La cifra).

W miarę jednak spadku popularności oper, Salieri skierował swoją aktywność w kierunku muzyki religijnej. Większość jego dzieł tego gatunku powstawało jako utwory okolicznościowe dla dworu Habsburgów. Kompozytor wystrzegał się wirtuozerii, wpływów operowych i kunsztownej polifonii, przyznawał natomiast ważną rolę chórowi, dbał o nienaganną deklamację i dramaturgię wyrazu; rozwijał też środki symfoniczne.

W grupie utworów instrumentalnych, skomponowanych w większości we wczesnym okresie twórczości, wyróżniają się koncerty. Najbardziej znany jest Koncert potrójny D-dur oraz wariacje orkiestrowe na temat La follia di Spagna.

Za życia Salieri cieszył się niezmiennie uznaniem i szacunkiem zarówno swoich mocodawców, jak i słuchaczy i uczniów, a jego opery wystawiane były na wielu europejskich scenach. Po śmierci kompozytora zniknęły jednak niemal zupełnie z repertuaru, postrzegane jako przestarzałe stylistycznie.

Mozart i Salieri

Salieri jest współcześnie znany między innymi z filmu Amadeusz, bazującego na głośnej sztuce Petera Shaffera, w którym rywalizował z Wolfgangiem Amadeusem Mozartem. W rzeczywistości pole dla ewentualnego współzawodnictwa obu kompozytorów było niewielkie. Film Miloša Formana utrwala zaproponowaną przez Puszkina, w miniaturze dramatycznej „Mozart i Salieri”, fikcyjną wizję relacji obu kompozytorów. Także Nikołaj Rimski-Korsakow skomponował opartą na puszkinowskim motywie zazdrości operę „Mozart i Salieri”.

W 2009 roku Dove Attia stworzył musical Mozart l’Opéra Rock, gdzie Salieri (Florent Mothe) oraz Mozart (Mikelangelo Loconte) są największymi rywalami. Faktem zaś jest niewątpliwie to, że obaj muzycy żyli i tworzyli w tym samym mieście i w tym samym czasie, co mogło skłaniać współczesnych im wiedeńczyków do porównań.

Najważniejsze opery Antonio Salieriego

• Armida
• Axur, Re d’Ormus
• La scuola de’gelosi
• Semiramide
• Les Danaides
• La grotta di Trofonio
• Prima la musica e poi le parole
• Tarare
• Falstaff

Bibliografia

• Aleksandra Konieczna: Salieri Antonio. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 9: S–Sł część biograficzna. Kraków: PWM, 2007. ISBN 978-83-224-0865-0. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Antonio Salieri – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Kompozycje Antonia Salieriego w bibliotece Polona