Antependium z Bazylei

Antependium z Bazylei – zabytek sztuki ottońskiej, datowany na początek XI stulecia. Fundacja artystyczna cesarza Henryka II i jego małżonki Kunegundy. Wykonane zostało prawdopodobnie w Bambergu lub Fuldzie. Swoją nazwę zawdzięcza miejscu; było częścią ołtarza katedry w Bazylei. Dzieło to następnie przeniesiono do miejscowego skarbca katedralnego. Zakupione w 1854 r. przez paryskie Musée National du Moyen Âge, gdzie znajduje się do dziś.

Jest to antependium wykonane z drzewa dębowego, pokryte w całości złotą powierzchnią. Ma kształt poziomego prostokąta o wymiarach 175 × 120 cm. Wykonane techniką puncowania, repusowania oraz reliefu (figury). Ponadto niektóre fragmenty są kameryzowane. W otoczonym inskrypcyjną i ornamentalną bordiurą znajduje się pięć półkolistych arkad (z inskrypcjami) wspartych na kolumienkach; w arkadach umieszczono przedstawienia figuralne. Pośrodku przedstawiony jest Jezus Chrystus jako Pantokrator w geście błogosławieństwa. W prawicy trzyma kulę z chrystogramem PX – Chi-Rho. U stóp Chrystusa składają ukłon w geście proksinesis para fundatorów, Henryk II i Kunegunda. Na arkadzie ponad Zbawicielem figuruje inskrypcja REX REGVM ET DOMINVS DOMINANTIVM – "Król Królów i Pan Panów".

Po bokach stoją trzej archaniołowie ze swoimi atrybutami – święci Michał jako zwycięzca szatana z włócznią i sferą ziemską, Gabriel jako zwiastujący Marii z laską (po prawicy Chrystusa), Rafał jako opiekun podróżnych także z laską oraz święty Benedykt jako opat z otwartą księgą i laską opacką (po lewicy). Ponad postaciami, na bordiurze widnieje inskrypcja QVIS SICVT HEL FORTIS MEDICVS SOTER BENEDICTUS * PROSPICE TERRIGANS CLEMENS MEDIATOR VSIAS "Któż jest jak Bóg, silny, uzdrowiciel i zbawca, godny czci? Opiekuj się, pośredniku nad tymi śmiertylnymi istotami". Inskrypcja ta również zawiera odwołania dla wszystkich postaci. I tak QVIS SICVT HEL odnosi się do Św. Michała ;FORTIS; do Św. Gabriela; MEDICVS do Św. Rafała; SOTER do Jezusa ;BENEDICTVS – nomen omen do założyciela zakonu Benedyktynów.

Chrystus z globem (detal)
Archanioł Michał
Święty Benedykt
Glob z chrystogramem

Pierwotne pochodzenie jak miejsce wykonania dzieła nie są w pełni wyjaśnione; stan badań wykazał kilka wersji. Oprócz Bazylei za pierwotne miejsce uważa się klasztor Monte Cassino czy klasztor przy kościele Św. Michała w Bambergu, oba zakonu Benedyktynów. Na podstawie zachowanych źródeł, w Bazylei po raz pierwszy antependium wspomniane zostało w Wielkich Rocznikach Bazylejskich (Großen Basler Annalen) dopiero w 1416 roku – das munster begabet mit einer guldenen tafel jako dar od Henryka II. Konsekracja ołtarza głównego w Bazylei miała miejsce w 1016 roku. Jednakże badacze negują katedrę bazylejską jako pierwotne miejsce docelowe antependium, tłumacząc się brakiem powiązania dzieła z ówczesnymi patronami katedry – Marią, świętym Janem Chrzcicelem i świętymi Apostołami. Mieszkańcy Bazylei czcili kultem Henryka II po jego kanonizacji w 1141 r. Cesarz stał się także patronem obecnie szwajcarskiego miasta. Prawdopodobnie pierwotnym miejscem antependium był kościół klasztorny Św. Michała na Górze Św. Michała (Michaelsberg) znaną też jako Góra Aniołów (Engelsberg) w Bambergu, który był świątynią zakonną Benedyktynów, klasztor ufundował cesarz Henryk II w 1015 roku.

Bibliografia

Willibald Sauerländer, Rzeźba średniowieczna, Warszawa 1978

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona Musée National du Moyen Âge. musee-moyenage.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-17)].
Kaiser Heinrich II. Bayerische Landesausstellung 2002. hdbg.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-17)].
Web Gallery of Art
O bamberskim kościele Św. Michała. travelgermanyinenglish.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-06)].