Przejdź do zawartości

Alfabet kaszubski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Alfabet kaszubski w wersji z 1850 roku

Alfabet kaszubskialfabet, oparty na piśmie łacińskim, służący do zapisu języka kaszubskiego. Składa się z 34 następujących liter:

Kaszubska klawiatura

A, Ą, Ã, B, C, D, E, É, Ë, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ó, Ô, P, R, S, T, U, Ù, W, Y, Z, Ż

Oprócz tego, podobnie jak w języku polskim, obecne są dwuznaki: ch, cz, dz, , rz oraz sz. Należy przy tym zaznaczyć, że szereg cz, , sz, ż przybiera w języku kaszubskim wymowę nieco inną niż w polszczyźnie – spółgłoski te są zadziąsłowe, a nie retrofleksyjne (a przez to wymawia się je bardziej jak angielskie sh, ch) – rz zachowuje jednak wymowę zgodną z polszczyzną ogólną.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą znaczącą próbę kodyfikacji pisowni etnolektu kaszubskiego podjął Florian Ceynowa. W 1850 roku zaproponował on dwudziestodziewięcioliterowy alfabet w swoim dziele Xążeczka dlo Kaszebov[1]. Charakterystyczne dlań było występowanie liter v i x. W 1866 roku rozszerzył on swój alfabet o 12 nowych liter, w tym liter z „haczkami” (znakiem diakrytycznym obecnym we współczesnych literach alfabetu czeskiego), np. č, š[1].

W 1919 roku Friedrich Lorentz zaproponował zmodyfikowany alfabet kaszubski, zawierający w sobie następujące znaki nieobecne w podstawowym alfabecie łacińskim: ą, č, é, ë, ł, ń, ó, ô, œ, ǫ, ř, š, ž. Litery z haczkami można było zastępować przez ich polskie odpowiedniki – cz, rz, sz i ż[1].

Obecny standard pisowni wypracowano w 1996 roku[2][3][4]. Jest on krytykowany przez część działaczy kaszubskich, jako zbyt zbliżony do polskiego, przez co – ich zdaniem – nie oddaje w pełni brzmienia kaszubszczyzny, a ponadto sprzyja polonizacji Kaszubów i zanikowi ich odrębności narodowej; w zamian proponują oni wariant klasyczny (kasz. klasiczni varianjt)[5][6].

Litery utworzone za pomocą znaków diakrytycznych

[edytuj | edytuj kod]
Wielka litera Mała litera Nazwa opisowa Przybliżona wymowa polska Wymowa w IPA
Ą ą A z ogonkiem óm/ón [õ], [ũ]
à ã A z tyldą jak francuskie an [ã]

[ɛ̃] (powiat pucki i północna część wejherowskiego)

É é E z akcentem ostrym yj, na końcu wyrazów y [e] (e wymawia się jako [ɛ])
[ɨj] w niektórych dialektach
[i]/[ɨ] (na obszarze od Pucka do Kartuz)
na końcu wyrazów wymawia się jak [ɨ]
Ë ë E z dierezą krótkie e [ə]
Ł ł L złamane jak w polskim [w]
Ń ń N z akcentem ostrym jak w polskim, w niektórych dialektach jak n [ɲ], [n]
Ò ò O z akcentem ciężkim łe [wɛ]
Ó ó O z akcentem ostrym jak ó/u [o] (o wymawia się jako [ɔ])

[u] (południowe dialekty)

Ô ô O z akcentem przeciągłym wymowa y przy ułożeniu ust jak do u [ɞ]

[ɛ] (zachodnie dialekty)

[ɔ] (powiat wejherowski)

[o]/[u] (południowe dialekty)

Ù ù U z akcentem ciężkim łu [wʉ]
Ż ż Z z kropką ź [ʒ]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Marek Kwidziński, Alfabet kaszubski [online], Kaszubska Strona Informacyjna, 13 maja 2006 [dostęp 2017-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-31].
  2. Stanisław Janke, Kaszubska pisownia w nowym wyrazie, Stanisław Janke, Cezary Obracht-Prondzyński (red.), „Pomerania” (6), czerwiec 1996, s. 43-44, ISSN 0238-9045.
  3. Vladislav Knoll, Z problematiky vývoje gramatického popisu kašubštiny, Emilie Bláhová (red.), „Slavia – časopis pro slovanskou filologii”, 78 (1-2), 2009, s. 1-22, ISSN 0037-6736 [dostęp 2022-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-09] (cz.).
  4. Jerzy Treder, Kaszubszczyzna literacka (Cechy, fazy i tendencje rozwojowe), [w:] Edward Breza (red.), Kaszubszczyzna – Kaszëbizna, [w:] Projekt Rastko-Kaszuby, Opole 2001, s. 203-223, ISBN 83-86881-30-5 [dostęp 2022-05-01] (pol.).
  5. Maciej Bandur, Jak pjisac ve klasicznim variance?, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 27 lipca 2018 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-23] (pol.).
  6. Artur Jabłoński, Pjismò regionalné abò kaszëbskjé, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 19 kwietnia 2019 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-06] (kaszub.).